Overleg:Medemblik (stad)

                                                     Medemolaca

Enige tijd geleden schreef ik een stukje over de fundering in onze plaatselijke krant aangaande een vijzelwatermolen gelegen in de vroegere Brakepolder. De keuze van deze plaatsnaam kan terecht of onterecht zijn want dit gebied kan ook als 'de Kolken' worden aangeduid. Tot ver in de 19de eeuw was dit immers een groot wateropslaggebied van de V.N.K., waar vier molens hun water loosden in de daarbij horende kolken, die de afvoer van het water regelden naar de toenmalige Zuiderzee, nu het IJsselmeer. Dit zelfde gebied wordt nu 'Pronkvliet' genoemd. Vanaf de Oosterdijk vestigt een groot reclamebord onze aandacht hierop. Maar ook nu werd zoals weleer van dit landschap een waterbergend gebied gemaakt. De geschiedenis herhaalt zich! De herkomst van deze naam Pronkvliet ligt hoe dan ook bij de eerste eigenaar, Jaap Pronk. Nico echter, een kleinzoon van Jaap, heeft dit land (dat bij hen als ‘de Kolk’ bekend stond), aan de gemeente Medemblik verkocht. 'Medemblik', een plaatsnaam die mij weliswaar in één van mijn vorige verklaringen van dit toponiem al eens op het verkeerde been zette! Voortaan kan echter 'Medemelacha', zoals het als oude plaatsnaam van Medemblik bekend staat, naar het rijk der fabelen verwezen worden. En ook de alomverspreide verklaring die aan het gemeentewapen van Medemblik werd gegeven kan niet waar zijn. Deze stelt immers dat de zwarte vlakken, links en rechts op het wapenschild, ‘de walkanten’ van de Middelleek zouden weergeven, die plaatselijk ook als ‘de Leek’ bekend staat. De goudkleurige middenstreep die verticaal de twee zwarte vlakken op het wapenschild scheidt, zou dan in het raam dezelfde verklaring het veenstroompje de ‘Middelleek’(Medemelacha) symboliseren dat daar nog steeds (maar nu als bescheiden sloot met vele dammen vanwege de hoogteverschillen) door het West-Friese landschap slingert.Waaruit dan, volgens deze hypothese, de plaatsnaam ‘Medemblik’zou zijn ontstaan. De hele waarheid is helaas beter dan een halve waarheid en inzichten veranderen nu eenmaal! 'Medemelacha' is noch West-Fries noch Latijn. In het laatste geval zou het immers 'Media-Melache' moeten luiden, wat betekent: in het midden van veel water, van een poel, van een meer. Vriend en vijand zijn het er wel over eens dat de geografische ligging van Medemblik met deze beschrijving overeenkomt.

De mythe van Medemblik

In zijn studie 'The pre-urban development of Medemblik: from an early medieval trading center to a medieval town' situeert J.C. Besteman het ontstaan van Medemblik omstreeks de jaren 450-452. Hij stelt dat de lokaliteit onder de naam 'Medemalacha' voorkomt op de goederenlijst van het bisdom Traiectum (Utrecht), verwijst hierbij naar de studies van de hoogleraren D.P. Blok en P.A. Henderikx en haalt in deze context de woorden 'Medemolaca regalis decima' aan, die verwijzen naar een 'royal tithe', waarmee in het Oudengels 'grafelijke tienden', zeg maar een vorm van belasting wordt bedoeld. Wie deze uiteenzetting verder leest valt van de ene verbazing in de andere en verneemt o.a. dat deze goederen werden overgeschreven. Zo kan je het schrijven zoals het je best uitkomt! "Wiens brood men eet, diens woord men spreekt (lees: schrijft)!" luidt het spreekwoord. Want ook D.P. Blok identificeerde 'Medemolaca' op de goederenlijst van het bisdom Traiectum uit het jaar 870 als zijnde Medemblik. Wat helemaal niet kan, daar deze lokaliteit gelegen in het transgressiegebied toen diep onder het water lag. Deze mythen moeten aldus voorgoed uit de wereld worden geholpen door het geven van de juiste uitleg.

En deze gaf Albert Delahaye in zijn studie 'De Ware Kijk op...Deel II: Het Eerste Millennium. Historische Mythen van de Lage Landen' (1999). Volgens hem wijst de plaatsnaam 'Medemolaca' op het uiterst zuidelijk deel van het Almere, waar na verlanding twee kanalen werden aangelegd om de molens van Arques en St.-Omaars te voeden. 'Molaca' betekent 'molenwater'. De wateren werden later 'Haute (d.i. Hoge) Meldick', 'Basse (d.i. Lage) Meldick' en 'Petite (d.i. Kleine) Meldick' genoemd. En 'mede' betekent 'weide'. De plaatsnaam 'Medemblik' is dus, zoals vele andere van onze toponiemen, samen met de volksverhuizing van de Friezen die ooit een deel van Vlaanderen bewoonden, omstreeks de 10de eeuw naar West-Friesland verhuisd.

                    Oude naam      Huidige Franse naam   Nederlandse naam
                    Mediavilla       Moyenneville           Medemblik

Geraadpleegde bronnen:

Besteman, J.C., 'The pre-urban development of Medemblik: from an early medieval trading center to a medieval town' in: H.A. Heidinga & H.H. van Regteren Altena (eds.), Medemblik and Monnickendam: aspects of medieval urbanization in nothern Holland, Amsterdam, 1989 (Cingula 11), 1-30. (Zie blz. 7-9) Blok, D.P., 'De Franken in Nederland'. Bussum, 1974. (Zie blz. 77-82) Delahaye, A., 'De Ware Kijk op...Deel II. Het Eerste Millenium. Historische Mythen van de Lage Landen'. Bavel, 1999. (Zie blz. 489, 507 en 521) Henderikx, P.A., 'Land, water en bewoning. Waterstaats- en nederzettingsgeschiedenis in de Zeeuwse en Hollandse delta in de Middeleeuwen. Keuze uit de verspreide opstellen bezorgd door Bas van Bavel, Gerrit van Herwijnen en Kees Verkerk'. Hilversum, 2001.