Brontekst bekijken van Den Haag

{{Infobox gemeente Nederland
| naam                  = Den Haag
| altnaam               = 's-Gravenhage
| cbsnaam2007           = 's-Gravenhage
| bestandsnaam vlag     = Flag_of_The_Hague.svg
| foto0                 = {{afbeelding multi
  | total_width              = {{Infobox/afbeeldingbreedte}}
  | border                   = infobox
  | perrow                   = 1/2/2
  | caption_align            = center
  | image1                   = Den Haag Skyline 1.jpg
  | caption1                 = Hoogbouw gezien vanaf het [[Plein (Den Haag)|Plein]]
  | image2                   = Peace Palace (Vredespalais) - Houses the International court of Justice - the principal Judiciary body of the United Nations (34402091225).jpg
  | caption2                 = [[Vredespaleis]]
  | image3                   = Het Binnenhof, Den Haag, Netherlands - panoramio (29).jpg
  | caption3                 = [[Binnenhof (Den Haag)|Binnenhof]]
  | image4                   = Scheveningen The-Netherlands-Kurhaus-01.jpg
  | caption4                 = [[Kurhaus (Scheveningen)|Kurhaus]]
  | image5                   = GraphyArchy - Wikipedia 00807.jpg
  | caption5                 = [[Stadhuis van Den Haag|Stadhuis]]
  }}
| vlagartikel           = Vlag van Den Haag
| bestandsnaam wapen    = Den Haag wapen.svg
| wapenartikel          = Wapen van Den Haag
| locatie               = LocatieDenHaag
| provincie             = {{NL-vlag|Zuid-Holland}}
| burgemeester          = [[Jan van Zanen]] ([[Volkspartij voor Vrijheid en Democratie|VVD]])
| hoofdplaats           = Den Haag
| lat_deg               = 52
| lat_min               = 5
| lon_deg               = 4
| lon_min               = 18
| verkeersader          = [[Haagse stadsroutes|Stadsroutes]], {{Pictogram weg Nederland A-weg|4}}{{Pictogram weg Nederland A-weg|12}}{{Pictogram weg Nederland A-weg|13}}{{Pictogram weg Nederland N-weg|14}}{{Pictogram weg Nederland N-weg|44}}{{Pictogram weg Nederland N-weg|211}}<br />[[Spoorlijn Amsterdam - Rotterdam|Oude&nbsp;Lijn]], [[Spoorlijn Gouda - Den Haag|Goudse&nbsp;Lijn]] en [[RandstadRail]]
| netnummer             = 070 en 015 ([[Ypenburg (wijk in Den Haag)|Ypenburg]])
| CBS                   = 0518
| postcode              = 2491-2597<ref>[https://web.archive.org/web/20170301092938/https://www.postcode-adresboek.nl/postcode-2597 Postcode-adresboek]</ref>
| website               = [http://www.denhaag.nl/ www.denhaag.nl]
| bestuur               = [[Democraten 66|D66]], [[GroenLinks|GL]], [[Christen-Democratisch Appèl|CDA]], [[Partij van de Arbeid (Nederland)|PvdA]], [[Partij voor de Dieren|PvdD]], [[DENK]] ('''24''' zetels)
| partijen              = [[Groep de Mos/Hart voor Den Haag|HvDH]]<br />[[Democraten 66|D66]]<br />[[Volkspartij voor Vrijheid en Democratie|VVD]]<br />[[GroenLinks|GL]]<br />[[Partij voor de Dieren|PvdD]]<br />[[Partij van de Arbeid (Nederland)|PvdA]]<br />[[Christen-Democratisch Appèl|CDA]]<br />[[DENK]]<br/>[[Haagse Stadspartij|HSP]]<br />[[Socialistische Partij (Nederland)|SP]]<br />[[Partij voor de Vrijheid|PVV]]<br />[[ChristenUnie|CU]]/[[Staatkundig Gereformeerde Partij|SGP]]<br/>[[Forum voor Democratie|FvD]]<br/>[[Groep van den Goorbergh|GvdG]]
| zetels                = '''45'''<br />9<br />8<br />6<br />5<br />3<br />3<br />3<br />2<br />1<br />1<br />1<br/>1<br/>1<br/>1
| extra portaal         = Den Haag
| station               = [[Station Den Haag Centraal|Centraal]], [[Station Den Haag HS|HS]], [[Station Den Haag Laan van NOI|Laan&nbsp;van&nbsp;NOI]], [[Station Den Haag Mariahoeve|Mariahoeve]], [[Station Den Haag Moerwijk|Moerwijk]] en [[Station Den Haag Ypenburg|Ypenburg]]
| COROP                 = [[Stadsgewest Haaglanden|Agglomeratie 's-Gravenhage]]
}}
'''Den Haag''' ({{Audio|308 Den Haag.ogg|<small>uitspraak</small>}}), ook wel '''<nowiki/>'s-Gravenhage''' ({{Audio|309 s Gravenhage.ogg|<small>uitspraak</small>}}) genoemd,<ref>{{Citeer web|url=https://onzetaal.nl/taalloket/den-haag-s-gravenhage|titel=Wat is juist: Den Haag of 's-Gravenhage?|bezochtdatum=2022-11-15|werk=Onzetaal.nl|archiefurl=https://web.archive.org/web/20221115154852/https://onzetaal.nl/taalloket/den-haag-s-gravenhage|archiefdatum=2022-11-15}}</ref> is de [[hoofdstad]] van de [[provincie]] [[Zuid-Holland]] en met {{Statistiek gemeente Nederland inwoners|0518}} inwoners ({{Statistiek gemeente Nederland inwoners|TXT=Year}}) [[lijst van grootste gemeenten in Nederland|de op twee na grootste gemeente]] van [[Nederland (hoofdbetekenis)|Nederland]], na [[Amsterdam (gemeente)|Amsterdam]] en [[Rotterdam (gemeente)|Rotterdam]]. Alhoewel Den Haag niet de [[hoofdstad van Nederland]] is, dat is Amsterdam, is het wel de [[residentie]] (regeringszetel) en fungeert het in veel opzichten als hoofdstad.

De stad Den Haag ontstond in de middeleeuwen rond de [[Hofvijver]] en het [[Binnenhof (Den Haag)|Binnenhof]], tegenwoordig het centrum van de Nederlandse politiek. De [[Nederlandse regering]] en het [[parlement]] zijn in de stad gevestigd, en het is de residentie van het [[Koninklijk Huis (Koninkrijk der Nederlanden)|koninklijk huis]].<ref>Dit laatste is Den Haag pas weer sinds 1980: koningin [[Juliana der Nederlanden|Koningin Juliana]] had haar residentie nog in [[Baarn]] op [[Paleis Soestdijk]].</ref> Ook staan de meeste [[ambassade]]s, alle [[ministerie]]s en de [[Hoge Raad der Nederlanden|Hoge Raad]] in Den Haag. Daarnaast is de stad standplaats van verschillende nationale en internationale rechtscolleges, waaronder het [[Internationaal Gerechtshof]] in het [[Vredespaleis]] en het [[Internationaal Strafhof]]. Het was rond het jaar 1900 ook de gastheer van de twee [[Vredesconferentie van Den Haag|Haagse vredesconferenties]], waar belangrijke internationale afspraken over het [[oorlogsrecht]] tot stand kwamen. 

Van 1795 tot 1806 fungeerde Den Haag als hoofdstad van de [[Bataafse Republiek]] en van 1806 tot 1808 als hoofdstad van het [[Koninkrijk Holland]].

Den Haag is de grootste Nederlandse [[stad]] aan de [[Noordzee]] en heeft een [[Kustzone (Den Haag)|kustlijn]] van elf kilometer. Door de ligging aan de Noordzee is Den Haag sinds de [[19e eeuw]] een internationaal [[toerisme|toeristenoord]]. De stad beschikt over twee [[badplaats]]en: [[Scheveningen]] en [[Kijkduin en Ockenburgh|Kijkduin]]. Daarnaast ligt een breed [[strand (kust)|zandstrand]] met een [[duin]]enrij: een omvangrijk natuurgebied. Drie stukken strand zijn [[naaktstrand]]: aan de noordzijde van Scheveningen, bij het [[Westduinpark]], en aan de zuidzijde van Kijkduin.<ref>[https://www.naaktstrandje.nl/v2/naaktstrand/zuidholland/provincie/nl naaktstranden Zuid-Holland] - naaktstrandje.nl</ref>

Scheveningen – vroeger een vissersdorp – heeft [[Scheveningse Havens|een regionale haven]].

De stad bracht in de 19de eeuw een invloedrijke kunststroming voort, de [[Haagse School (schilderkunst)|Haagse School]], en huisvest met het [[Mauritshuis]] en het [[Kunstmuseum Den Haag]] (voor moderne kunst) twee internationaal bekende kunstmusea.

Sinds 1 januari 2015<ref>[https://web.archive.org/web/20171110061521/https://zoek.officielebekendmakingen.nl/gmb-2014-75363.html Gemeenschappelijke Regeling Metropoolregio Rotterdam Den Haag 2014], Gemeenteblad van Midden-Delfland, publicatiedatum 16 december 2014</ref> vormt Den Haag met 22 andere gemeenten samen de [[Metropoolregio Rotterdam Den Haag]]. Het gebied van dit samenwerkingsverband telt gezamenlijk 2,3 miljoen inwoners.<ref>Metropoolregio Rotterdam Den Haag: [https://web.archive.org/web/20180210115128/https://mrdh.nl/gemeenten Gemeenten] (website bezocht op 10 februari 2018)</ref> Deze regio maakt op haar beurt weer deel uit van de [[Randstad (gebied)|Randstad]], de sterk verstedelijkte [[conurbatie]] in het westen van Nederland.

== Naam ==
[[Bestand:1574-10-03; Haghe, Leyden, Delft (Siege of Leiden).jpg|thumb|links|Den Haag, aangeduid als ''Haghe'', op een kaart uit 1574 van [[Frans Hogenberg]]]]
Vanouds werd de plaats ''Die Haghe'' of ''Den Hag(h)e'' genoemd. In 1568 sprak [[Filips II van Spanje|Filips II]] bijvoorbeeld van de „vrijheijt van den Hage”.<ref>Haags Gemeentearchief: [https://web.archive.org/web/20200629171951/https://haagsgemeentearchief.nl/mediabank/beeldcollectie/detail/647cf683-26a6-4fe5-aec8-fc71efecb30f/media/c3459388-54ca-4b66-97d7-21d717a28b23 Charter d.d. 16-07-1568], archief- en inventarisnr. 0350-01 inv. nr. 2130</ref> Vanaf het begin van de [[17e eeuw]] gebruikte het stadsbestuur officieel de naam '''s-Gravenhage'', die deftiger klinkt en een [[Samentrekking (grammatica)|samentrekking]] is van 'des Graven ha(a)ge' (waarschijnlijk werd het toen al opgevat als ''de Haag (= het bos) van de [[lijst van graven van Holland|Graaf van Holland]])''. De oude naam ''Den Haag'' bleef in de volksmond bestaan. Een vergelijkbare articulatie is waar te nemen bij de stad [['s-Hertogenbosch|Den Bosch]], die in de volksmond ook nog altijd zo genoemd wordt, terwijl de officiële naam 's-Hertogenbosch is (wat vanouds werd opgevat als ''het bos van de [[Lijst van graven van Brussel en hertogen van Brabant|Hertog van Brabant]]'')

Sinds 1990 gebruikt de gemeente zo veel mogelijk de naam ''Den Haag'' in plaats van 's-Gravenhage, om aan te sluiten bij het gangbare taalgebruik en bij buitenlandse benamingen als ''The Hague'' ([[Engels]]) en ''La Haye'' ([[Frans]]). In identiteitskaarten en officiële stukken van de gemeente staat echter '' 's-Gravenhage'',<ref>[https://web.archive.org/web/20100619230737/http://taaladvies.net/taal/advies/vraag/1199 's-Gravenhage / Den Haag], ''Taaladvies''. Geraadpleegd 11 november 2013</ref> nadat in 1990 een voorstel om de gemeentenaam officieel in ''Den Haag'' te veranderen was afgewezen. De telefoondienst en de posterijen gebruiken eveneens '' 's-Gravenhage''. De spoorwegen en wegbeheerders gebruiken de kortere naam ''Den Haag''. In de [[Basisregistraties Adressen en Gebouwen|BAG]]<ref>[https://web.archive.org/web/20120514115226/https://service1.kadaster.nl/bag/bag-burger/secured/selectie Basisregistraties Adressen en Gebouwen], [[Kadaster]]</ref> staat de woonplaatsnaam '' 's-Gravenhage'' (woonplaatscode 1245).

De naam 'Den Haag' wordt gebruikt in een [[Metonymie|figuurlijke betekenis]] voor de Nederlandse overheid en het parlement. In zijn verkleinvorm kan 'Den Haag' een [[archetype (model)|archetype]] zijn: ''het Haagje'' wordt gebruikt voor een 'deftig' aandoende plaats of een die met het Oranjehuis geassocieerd wordt. Zo wordt [[Breda (stad)|Breda]] het ''Haagje van het Zuiden'' genoemd, [[Arnhem]] het ''Haagje van het Oosten'', [[Roermond (stad)|Roermond]] het ''Haagje van Limburg'' en het ''Friese Haagje'' is een bijnaam van [[Heerenveen (plaats)|Heerenveen]].<ref>{{Citeer web|url=https://www.ensie.nl/woordenboek-van-populair-taalgebruik/het-haagje|titel=het Haagje|bezochtdatum=2024-08-06|werk=ensie.nl|uitgever=Woordenboek van Populair Taalgebruik|auteur=Marc de Coster}}</ref>

Den Haag was vanouds de plaats waar Nederlanders die in de [[Nederlandse koloniën]] werkzaam waren hun langdurig verlof plachten door te brengen. Na de onafhankelijkheid van [[Nederlands-Indië]] zijn veel [[Indische Nederlanders]] in Den Haag gaan wonen, vandaar de bijnaam ''De Weduwe van Indië''.<ref>Bekend van het lied van [[Wieteke van Dort]] ''Den Haag. De Weduwe van Indië ben jij''.</ref>

== Geschiedenis ==
{{Zie hoofdartikel|Geschiedenis van Den Haag}}
[[Bestand:Den Haag Binnenhof Prent.PNG|alt=Prent van het Binnenhof|links|miniatuur|Een impressie van Den Haag in de 13de eeuw door architect [[Cornelis Peters]], zes eeuwen later: het [[Binnenhof (Den Haag)|Binnenhof]] te midden van het groen. De [[Hofvijver]] was van oorsprong een [[duinmeer]].]]
In het Haagse gebied woonden al vroeg mensen, lang voordat er sprake was van een dorp met de naam Den Haag. De oudste [[archeologie|archeologische]] vondsten gedaan in de omgeving van het [[Binnenhof (Den Haag)|Binnenhof]] dateren uit circa [[30e eeuw v.Chr.|3000 v.Chr.]]; zo werd in 1912 bij de bouw van ''Hotel Central'' aan de Lange Poten, nu onderdeel van het Tweede-Kamercomplex, een gave [[vuursteen|vuurstenen]] [[vuistbijl]] gevonden, waarvan de gebruikers ingedeeld kunnen worden bij de [[Vlaardingencultuur]].<ref>Anne de Hingh en Evert van Ginkel, ''De archeologie van Den Haag'', Utrecht 2009, p. 31</ref>

In de [[2e eeuw|2e eeuw na Chr.]] lag er in de duinen aan de zuidrand van de stad een Romeins fort met bijbehorende nederzetting, de zogenaamde [[Vicus van Ockenburgh]]. Hier zijn al vanaf [[1920-1929|de jaren 20]] opgravingen verricht.

Het huidige Den Haag bestaat sinds 1230, toen graaf [[Floris IV van Holland]] op de plek waar reeds een [[buitenplaats|hofstede]] stond van vrouwe Meilindis [[van Wassenaer]] een bescheiden kasteel bouwde, dat de zetel werd van de [[graafschap Holland|graven van Holland]]. De plaatsnaam '' 's-Gravenhage'' en de naam van de ''Gravenstraat'' voor de verbinding tussen het Kerkplein en het huidige Buitenhof verwijzen nog daarnaar. In 1248 liet graaf [[Willem II van Holland|Willem II]], tevens [[Koning van Duitsland|Rooms koning]] geworden, een meer passend kasteel bouwen aan een [[duinmeer]], de huidige [[Hofvijver]]. Zijn zoon [[Floris V van Holland|Floris V]] zorgde er na Willems vroegtijdige dood voor dat de [[Ridderzaal]] voltooid werd. De Ridderzaal en het Binnenhof werden versterkt, maar het dorp eromheen kreeg nooit stadsrechten, al bleef Den Haag residentie van de graven van [[graafschap Holland|Holland]] en hun opvolgers. Den Haag kon groeien als [[compromis]] tussen de Hollandse steden, maar diezelfde steden zorgden ervoor dat Den Haag geen [[vestingstad]] werd.

In 1528 werd Den Haag [[Gelderse Oorlogen|overvallen]] door de [[Gelderland|Gelderse]] [[Generaal|veldheer]] [[Maarten van Rossum]], die de nederzetting buiten het grafelijk kasteel [[brandschatting|brandschatte]], waardoor de brandstichting werd afgekocht. Ook tijdens de beginjaren van de [[Tachtigjarige Oorlog]] werd Den Haag genadeloos geplunderd en raakte het nagenoeg ontvolkt. De stad was het [[Spanje|Spaanse]] hoofdkwartier tijdens het [[Beleg van Leiden (1573-1574)|Beleg van Leiden]].[[Bestand:Haga Comitis - Den Haag (Atlas van Loon).jpg|thumb|links|Kaart van Den Haag uit 1649 van [[Joan Blaeu|Blaeu]] ([[Atlas van Loon]])]]Al zeker sinds circa het begin van de [[15e eeuw]] telde Den Haag enkele duizenden inwoners, waardoor het in feite eerder een stad dan een dorp was. Een stad placht in die tijd echter een zeer verregaande mate van zelfbestuur te hebben en de graven van Holland (en later hun opvolgers: de [[Bourgondische hertogen|hertogen van Bourgondië]] en de [[Habsburgse Nederlanden|Habsburgers]]) kozen ervoor om het in hun eigen [[residentie]] zelf voor het zeggen te hebben. Vanaf 1585 zette de [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden]] deze praktijk voort, omdat Den Haag de plaats was waar het hoogste regeringsorgaan, de [[Staten-Generaal van de Nederlanden|Staten-Generaal]], resideerde. Ook was het stadhouderlijk hof daar gevestigd. Aanvankelijk had het er in de jaren 1580 nog om gespannen of het verwoeste Den Haag weer zou worden opgebouwd: de machtige stad [[Delft]] wilde in haar directe omgeving de opkomst van een gevaarlijke rivaal liever verhinderen, mede omdat deze stad wenste dat de Staten-Generaal zich blijvend in Delft zou vestigen. Er werd toch tot wederopbouw besloten, en de Staten-Generaal vestigden zich, na onder andere [[Middelburg (Zeeland)|Middelburg]], in 1585 definitief te Den Haag.[[Bestand:Gerrit Adriaensz. Berckheyde - De Hofvijver gezien vanaf de Korte Vijverberg.jpg|thumb|''De Hofvijver gezien vanaf de Korte Vijverberg'' (1692) door [[Gerrit Berckheyde]]|alt=]]In 1622 telde Den Haag 16.000 inwoners. In de 17de eeuw werd Den Haag omgeven door grachten, die door stadhouder [[Maurits van Oranje|prins Maurits]] als aanzet tot volledige vestingwerken waren aangelegd, maar van de geplande echte verdedigingswerken kwam verder niets. Aan het eind van de [[18e eeuw]] was het bevolkingsaantal opgeklommen tot ongeveer 40.000, waarmee dit "dorp" de op twee na grootste nederzetting van Nederland was geworden (na [[Amsterdam (hoofdbetekenis)|Amsterdam]] en Rotterdam). Door de aanwezigheid van het stadhouderlijk Hof, de Staten-Generaal en buitenlandse diplomaten en (buitenlandse) adel had Den Haag een veel [[aristocratie|aristocratischer]] karakter dan de meeste andere Nederlandse steden. Er was een groot contrast tussen de aristocratische wijk rondom het Binnenhof en Voorhout en de meer volkse delen van het "dorp".

Pas in 1806, onder Frans bewind, kreeg Den Haag zijn [[stadsrechten]], maar in die tijd was een vestingmuur eerder een keurslijf dan een voordeel: Den Haag bleef zonder omwalling en kon zich op ruime schaal uitbreiden. Onder het [[Koninkrijk der Nederlanden]], ontstaan in de jaren [[1813]]-[[1815]], bleef Den Haag de vestigingsplaats van regering en parlement (de moderne [[Staten-Generaal (Nederland)|Staten-Generaal]]). Na 1850 begon de stad zich uit te breiden buiten de 17de-eeuwse grachtengordel. Het inwonertal was toen ruim 70.000.

Omstreeks 1870 zou het aantal van 100.000 worden gehaald, en rond 1900, in de ''[[fin de siècle]]''-tijd van [[Louis Couperus]], telde de stad ongeveer 200.000 inwoners. Ten zuiden van de oude binnenstad ontstonden toen dichtbevolkte arbeiderswijken zoals het [[Laakkwartier en Spoorwijk (wijk in Den Haag)|Laakkwartier]] en de [[Schilderswijk (Den Haag)|Schilderswijk]], terwijl tegen de duinkant nieuwe wijken voor de meer gefortuneerde burgers gebouwd werden, zoals het [[Geuzen- en Statenkwartier|Statenkwartier]], [[Duinoord]] en de [[Archipelbuurt]]. In die tijd speelde Den Haag ook in kunstzinnig opzicht een belangrijke rol vanwege de schilders van de [[Haagse School (schilderkunst)|Haagse School]].
 
In 1864 ging de eerste tramlijn van Nederland rijden tussen Den Haag en Scheveningen. Den Haag had later ook de primeur van de eerste interlokale tram, de eerste stoomtram, en de eerste elektrische tram (accutram).<ref>Railatlas tramlijnen Den Haag en omstreken vanaf 1864, J. Blok & D.v.d. Spek, uitgeverij de Alk, 2009.</ref>

In 1873 werd op het [[Lange Voorhout]] waarschijnlijk het eerste [[Haagse riool]] aangelegd, de putdeksel werd gemaakt door ijzergieterij de Prins van Oranje.
[[Bestand:The First International Peace Conference, the Hague, May - June 1899 HU67224.jpg|links|miniatuur|De [[Vredesconferentie van Den Haag]] in 1899 was een ijkpunt in de opkomst van het [[internationaal recht]] en de bloei van de stad.]]
In 1899 vond in Den Haag de [[Vredesconferentie van Den Haag|Eerste Haagse Vredesconferentie]] plaats, die leidde tot de oprichting van het [[Permanent Hof van Arbitrage]], dat in Den Haag gevestigd werd. Tussen 1907 en 1913 werd het [[Vredespaleis]] gebouwd, waarin dit Hof zou zetelen. Tevens werd later het Internationaal Gerechtshof in het Vredespaleis gevestigd.

Den Haag heeft zwaar geleden onder de Duitse bezetting. Allereerst werden ongeveer 11.000 Haagse Joden naar de vernietigingskampen afgevoerd, waarvan er slechts enkele honderden terugkeerden. Vele kantoorbeambten verloren hun baan doordat Nederland werd afgesneden van zijn koloniën en overige zakelijke belangen in het buitenland. De Rijksoverheid viel onder de bezetter met als gevolg loyaliteitsconflicten of ontslagen onder de vele Haagse ambtenaren. De bouw van de [[Atlantikwall]] en andere fortificaties door de Duitsers dwong meer dan 100.000 Hagenaars tot evacuatie, vaak ver buiten de stad. Duizenden woningen werden gesloopt. De [[Hongerwinter]] van 1944-1945 kostte honderden verzwakte mensen het leven.<ref>Bart van der Boom, ''Den Haag in de Tweede Wereldoorlog'', Den Haag/Leiden, 1995</ref>

[[Bestand:Den Haag bouwt op.ogg|thumb|Tentoonstelling over de wederopbouwplannen in het [[Gemeentemuseum Den Haag|Gemeentemuseum]] in 1946]]Tegen het eind van de [[Tweede Wereldoorlog]], op 3 maart 1945, kwamen tijdens het [[bombardement op het Bezuidenhout]] 510 mensen om het leven. Het [[bombardement]] werd uitgevoerd door de [[Geallieerden (Tweede Wereldoorlog)|Geallieerden]] en had als doel de vernietiging van de mobiele [[V2 (raket)|V2]]-lanceerinrichtingen van [[Duitsland|de Duitsers]].

Op 29 oktober 1983 [[Komitee Kruisraketten Nee|demonstreerden ruim 550.000 mensen]] vreedzaam tegen de plaatsing van kruisraketten in Nederland en tegen de kernbewapening in het algemeen. Het is het grootste straatprotest ooit dat in Nederland gehouden werd.

In 1960 was het inwonertal van Den Haag opgelopen tot boven de 600.000. Door [[suburbanisatie]] en de opkomst van [[groeikern]]en rond de stad, zoals [[Zoetermeer]], waren daar aan het eind van de eeuw nog 441.000 inwoners van over. Sindsdien volgden nieuwe annexaties en stadsuitbreidingen, onder meer in [[Ypenburg (wijk in Den Haag)|Ypenburg]] en [[Leidschenveen]], waardoor in 2011 opnieuw de grens van 500.000 inwoners werd overschreden.

In 2023 werd Den Haag in de wereldwijde 'Quality of life index' van [[Numbeo]] uitgeroepen tot de stad met de beste kwaliteit van leven ter wereld.<ref>[https://www.denhaagfm.nl/dhfm/4683487/den-haag-is-volgens-dit-onderzoek-de-fijnste-stad-ter-wereld Den Haag is volgens dit onderzoek de fijnste stad ter wereld], Den Haag FM, 13 februari 2023.</ref>

== Geografie ==
=== Stadsindeling ===
{{Zie ook|Zie ook het overzichtsartikel [[wijken en buurten in Den Haag]]}}
[[Bestand:Gem-sGravenhage-OpenTopo.jpg|thumb|upright=1.7|Topografisch kaartbeeld van de gemeente Den Haag, per juni 2023. Klik op de kaart voor een vergroting.]]

Den Haag telt acht [[stadsdeel|stadsdelen]]. Elk van deze stadsdelen heeft een eigen kantoor, waar de meeste diensten van de gemeente zijn gehuisvest. Dankzij die kantoren is de gemeente voor veel zaken makkelijker bereikbaar. De indeling in stadsdelen is in 1988 vastgesteld door de gemeenteraad. Elk van deze stadsdelen is daarbij onderverdeeld in [[wijken en buurten in Den Haag|wijken en buurten]]. Deze indeling wijkt af van de bekende wijk- en buurtindeling die sinds 1953 werd gebruikt.

De verdeling van het aantal inwoners zag er in 2022 als volgt uit:<ref name="inwoneraantal">{{Citeer web |url=https://denhaag.incijfers.nl/dashboard/wijkprofielen/bevolking |titel=Den Haag in cijfers |bezochtdatum=2023-01-25 |werk=denhaag.incijfers.nl|archiefurl=https://web.archive.org/web/20230125135008/https://denhaag.incijfers.nl/dashboard/wijkprofielen/bevolking|archiefdatum=2023-01-25}}</ref>
{|
|-
|[[Centrum (stadsdeel van Den Haag)|Centrum]]||106.261 inwoners
|-
|[[Laak (stadsdeel van Den Haag)|Laak]]||47.305 inwoners
|-
|[[Leidschenveen-Ypenburg]]||48.273 inwoners
|-
|[[Escamp]]||128.967 inwoners
|-
|[[Loosduinen]]||51.395 inwoners
|-
|[[Segbroek]]||62.507 inwoners
|-
|[[Scheveningen]]||59.992 inwoners
|-
|[[Haagse Hout]]||48.606 inwoners
|}

==== Het Haagse Noorden====
In Den Haag wordt op de meeste plattegronden van de stad de Noordzee als het Noorden gezien, terwijl in werkelijkheid de zee in het westnoordwesten ligt. Op een plattegrond van Den Haag met de zee in het Noorden liggen straat- en wijknamen (deels) vernoemd naar windstreken op de 'juiste' plek.<ref>Den Haag in kaart gebracht, 750 jaar groei in plattegronden uit het Gemeentearchief (Sdu Uitgevers - Den Haag), Kees Stal, blz. 8</ref>

=== Natuur ===
[[Bestand:Rozenbedden in het Rosarium van het Westbroekpark. Op de achtergrond de Nieuwe Badkapel. Den Haag.jpg|thumb|Het [[Rosarium]] van het [[Westbroekpark]]. Op de achtergrond de [[Nieuwe Badkapel]].]]
Den Haag is voor een stad rijk aan natuur. Binnen de gemeentegrens ligt een omvangrijk, ruigbegroeid [[duin]]gebied, met daarlangs een breed, natuurlijk zandstrand van bijna twaalf kilometer lang. Verspreid door de stad liggen enkele grotere en kleinere parken, zoals het [[Rosarium]], [[Sint Hubertuspark]], de [[Paleistuin]], [[Wapendal]], de [[Bosjes van Pex]], het [[Westbroekpark]], het [[Zuiderpark (Den Haag)|Zuiderpark]], Madestein, en de Uithof. Er liggen verscheidene oude landgoederen en bossen, deels op een steenworp van het stadshart: het 120 hectare grote [[Haagse Bos (Den Haag)|Haagse Bos]] en [[Arendsdorp]], beide daterend uit de 17de eeuw.
[[Bestand:Prinsessegracht, Rechts Ministerie van Financien, Linksvoor Koekamp, Linksachter Den Haag Centraal.jpg|thumb|De Prinsessegracht, met rechts het [[Ministerie van Financiën]], links de [[Koekamp (Den Haag)|Koekamp]], linksachter het treinstation van [[Den Haag Centraal]], waarnaast de hoogbouw van het [[Ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap]]]]
De meeste andere landgoederen liggen, soms aaneengesloten, aan de rand van de stad, waar ze een omvangrijke groene gordel vormen die aan de noordkant overgaat in de nog groenere buurgemeente [[Wassenaar (gemeente)|Wassenaar]]. Dat zijn onder meer [[Bloemendaal (Den Haag)|Bloemendaal]], [[Landgoed Clingendael|Clingendael]], [[Duindigt]], [[Marlot (landgoed)|Marlot]], [[Duinweide]], [[Landgoed Meer en Bos|Meer & Bos]], [[Landgoed Ockenburgh|Ockenburgh]], [[Archipelbuurt|Oostduin]], [[Oosterbeek]], [[Landgoed Reigersbergen|Reigersbergen]] en [[Zorgvliet (Den Haag)|Sorghvliet]]. Tussen Den Haag en Scheveningen liggen de [[Scheveningse Bosjes]] en het [[Nieuwe Scheveningse Bos]] van samen 116 hectare, vanouds een ongerept duingebied, dat vanaf het begin van de 18de eeuw geleidelijk beplant is om [[zandverstuiving]] tegen te gaan.

De lommerrijke straten in het centrum: [[Lange Voorhout]] en de [[Lange Vijverberg]], gelegen aan de [[Hofvijver]], dragen bij aan de ruime en groene indruk die Den Haag maakt.

=== Grachten ===
{{Zie hoofdartikel|Haagse grachtengordel}}
[[Bestand:Den Haag - Turfmarkt en Nieuwe Kerk 1900.jpg|thumb|De [[Turfmarkt (Den Haag)|Turfmarkt]], inmiddels gedempt, en de [[Nieuwe Kerk (Den Haag)|Nieuwe Kerk]] rond 1900]]
Evenals andere steden in Nederland had Den Haag veel [[Gracht (hoofdbetekenis)|gracht]]en, ook [[rui (watergang)|ruien]] genoemd. Zij dienden voor de scheepvaart, maar ook als riool. Al omstreeks 1350 was Den Haag via de [[Delftsche Vliet|Vliet]] verbonden met Delft, en in 1619 was de grachtengordel om Den Haag klaar. In 1900 werd de [[Laakhavens|Laakhaven]] aangelegd, die uitgroeide tot de zesde binnenhaven van Nederland.

Naarmate de bevolking groeide, gingen de grachten steeds meer stinken. De rijken hadden huizen buiten de stad om 's zomers de stank te ontvluchten, maar de meeste mensen leefden in de stad. Er waren regelmatig [[epidemie]]ën. In de 19de eeuw worden de eerste rioleringen aangelegd, en veel grachten overkluisd of gedempt. Een groot probleem in Den Haag was, dat het grachtwater niet kon worden afgevoerd naar de zee. Het [[Afvoerkanaal (Den Haag)|Verversingskanaal]] werd aangelegd naar de [[Noordzee]], maar de Koninginnegracht is nooit tot aan de zee doorgetrokken.

Laat in de 20ste eeuw is men in verschillende steden begonnen met het maken van plannen om meerdere oude grachten in ere te herstellen, het zogeheten grachtenplan. Ook is het sinds 2003 mogelijk om een rondvaart door de grachten van Den Haag te maken en door onder andere de [[Avenue Culinaire]] en de andere Haagse wijken te varen.

== Bevolking ==
{{Zie ook|Zie de [[lijst van Hagenaars]] voor een overzicht van bekende Hagenaars en Hagenezen}}
Naast ''Hagenaar'' kan een inwoner van Den Haag ook ''Hagenees'' worden genoemd. Het klassieke verhaal wil dat er een scheiding is tussen de ''Hagenaars'', die op zand wonen, en de ''Hagenezen'', die op veen wonen. Den Haag is deels gebouwd op zandduinen, waarvan de grens met de veengebieden ongeveer gelijk loopt met de [[Laan van Meerdervoort]]. Wijken zoals Laakkwartier, Schilderswijk en Escamp zijn gebouwd op veengrond. Wie geboren is op het zand heet dan een ''Hagenaar'', wie geboren is op veengrond een ''Hagenees''. Een andere definitie van ''Hagenezen'' is: mensen die [[Haags|plat Haags]] praten, terwijl ''Hagenaars'' de mensen zijn die [[geaffecteerde spraak|voornaam Haags]] spreken. Het woord ''Hagenees'' heeft voor sommigen dan ook een negatieve [[connotatie]].

=== Ontwikkeling van het inwonertal ===
<!-- Alternative histogram: minder precies, betere opmaak
<timeline>
ImageSize = width:1000 height:225
PlotArea = width:900 height:200 left:33 bottom:18
AlignBars = justify

Colors =
 id:canvas value:rgb(0.98,0.98,0.98)
 id:grid1 value:rgb(0.8,0.8,0.8)
 id:grid2 value:gray(0.8)
 id:bars value:rgb(0.75,0.75,0.75)
 id:text value:rgb(0.5,0.5,0.5)

BackgroundColors = canvas:canvas

DateFormat = yyyy
Period = from:0 till:700
TimeAxis = orientation:vertical
ScaleMajor = unit:year increment:100 start:0 gridcolor:grid1

plotData=
 color:g width:28 mark:(line,white) align:center fontsize:XS color:bars
 bar:1300 from:start till:1 text:1.200
 bar:1350 from:start till:2 text:1.500
 bar:1400 from:start till:2 text:2.000
 bar:1560 from:start till:7 text:7.000
 bar:1620 from:start till:15 text:15.000
 bar:1670 from:start till:22 text:22.000
 bar:1750 from:start till:38 text:38.000
 bar:1850 from:start till:72 text:72.000
 bar:1874 from:start till:90 text:90.000
 bar:1895 from:start till:180 text:180.000
 bar:1909 from:start till:270 text:270.000
 bar:1933 from:start till:470 text:470.900
 bar:1945 from:start till:450 text:450.200
 bar:1960 from:start till:606 text:606.110
 bar:1970 from:start till:551 text:550.613
 bar:1980 from:start till:457 text:456.886
 bar:1990 from:start till:442 text:441.506
 bar:2000 from:start till:441 text:441.094
 bar:2010 from:start till:489 text:488.553
 bar:2015 from:start till:515 text:515.076
 bar:2018 from:start till:533 text:532.561
 bar:2019 from:start till:545 text:545.399

TextData =
 pos:(50,200) fontsize:M textcolor:text text:Ontwikkeling van het aantal inwoners van Den Haag
</timeline>
-->
<div style="overflow-x:auto;">
{{Tabel demografie
| 1300 = 1.200 | 1350 = 1.500 | 1400 = 2.000
| 1560 = 7.000 | 1620 = 15.000 | 1670 = 22.000 | 1750 = 38.000
| 1850 = 72.000 | 1874 = 90.000 | 1895 = 180.000
| 1909 = 270.000 | 1933 = 470.000 | 1945 = 450.000
| 1960 = 606.110 | 1970 = 550.613 | 1980 = 456.886
| 1990 = 441.506 | 2000 = 441.094 | 2010 = 488.553
|2021=547.757}}</div>
{{Clearleft}}
<timeline>
ImageSize = width:390 height:200

#hoogte yas 200px-30px marge is 170px voor grafiek
#Aanvullende bevolkingsdata van populstat.info

PlotArea = left:60 right:10 top:10 bottom:20
TimeAxis = orientation:horizontal
AlignBars = justify
Colors =
 id:gray1 value:gray(0.9)

DateFormat = yyyy
Period = from:1300 till:2016

ScaleMajor = unit:year increment:100 start:1300
PlotData =
 bar:750000 color:gray1 width:1 #gridlijn ywaarde3_3
 from:start till:end
 bar:500000 color:gray1 #gridlijn ywaarde2_3
 from:start till:end
 bar:250000 color:gray1 #gridlijn ywaarde1_3
 from:start till:end
 bar:0 color:gray1

# berekening van xwaarde punt: 60+ ((jaartal-jaartalminimum)*pxperyear)
# pxperyear = (380-60)/(2010-1300)
# berekening van ywaarde punt: 20+ (pxperinwoner * inwoners )
# pxperinwoner = 170/750000

LineData =
 layer:front
 points:(60,20)(83,20) color:blue width:1
 points:(83,20)(105,20) color:blue width:1
 points:(105,20)(156,21) color:blue width:1
 points:(156,21)(184,21) color:blue width:1
 points:(184,21)(195,22) color:blue width:1
 points:(195,22)(205,24) color:blue width:1
 points:(205,24)(211,24) color:blue width:1
 points:(211,24)(218,24) color:blue width:1
 points:(218,24)(227,25) color:blue width:1
 points:(227,25)(229,25) color:blue width:1
 points:(229,25)(236,27) color:blue width:1
 points:(236,27)(240,27) color:blue width:1
 points:(240,27)(254,28) color:blue width:1
 points:(254,28)(272,29) color:blue width:1
 points:(272,29)(283,29) color:blue width:1
 points:(283,29)(285,30) color:blue width:1
 points:(285,30)(290,30) color:blue width:1
 points:(290,30)(295,30) color:blue width:1
 points:(295,30)(299,33) color:blue width:1
 points:(299,33)(303,34) color:blue width:1
 points:(303,34)(307,36) color:blue width:1
 points:(307,36)(312,38) color:blue width:1
 points:(312,38)(314,39) color:blue width:1
 points:(314,39)(315,40) color:blue width:1
 points:(315,40)(316,40) color:blue width:1
 points:(316,40)(319,42) color:blue width:1
 points:(319,42)(321,46) color:blue width:1
 points:(321,46)(324,51) color:blue width:1
 points:(324,51)(325,56) color:blue width:1
 points:(325,56)(326,56) color:blue width:1
 points:(326,56)(328,60) color:blue width:1
 points:(328,60)(329,62) color:blue width:1
 points:(329,62)(330,67) color:blue width:1
 points:(330,67)(332,72) color:blue width:1
 points:(332,72)(334,81) color:blue width:1
 points:(334,81)(337,91) color:blue width:1
 points:(337,91)(339,100) color:blue width:1
 points:(339,100)(344,119) color:blue width:1
 points:(344,119)(348,132) color:blue width:1
 points:(348,132)(349,138) color:blue width:1
 points:(349,138)(351,122) color:blue width:1
 points:(351,122)(352,139) color:blue width:1
 points:(352,139)(353,150) color:blue width:1
 points:(353,150)(356,157) color:blue width:1
 points:(356,157)(357,157) color:blue width:1
 points:(357,157)(359,157) color:blue width:1
 points:(359,157)(360,154) color:blue width:1
 points:(360,154)(362,142) color:blue width:1
 points:(362,142)(365,129) color:blue width:1
 points:(365,129)(366,124) color:blue width:1
 points:(366,124)(368,122) color:blue width:1
 points:(368,122)(369,121) color:blue width:1
 points:(369,121)(370,121) color:blue width:1
 points:(370,121)(372,121) color:blue width:1
 points:(372,121)(374,120) color:blue width:1
 points:(374,120)(375,120) color:blue width:1
 points:(375,120)(375,120) color:blue width:1
 points:(375,120)(380,131) color:blue width:1
 points:(380,131)(380,134) color:blue width:1
</timeline>
{{Clearleft}}

Zie ook deze [http://dai.ly/x1mrb3n kaartanimatie] voor de groei van Den Haag in de periode 1900-2014.

=== Bevolkingssamenstelling ===
{| class="wikitable" style="float:right; clear:right; font-size:90%; margin:1em 0 1em 1em;"
! colspan="2"|Nationale afkomst van inwoners van Den Haag<br /><small>anno 2020<ref>[https://web.archive.org/web/20180208080059/https://opendata.cbs.nl/#/CBS/nl/dataset/83503NED Bevolking; geslacht, migratieachtergrond, viercijferige postcode, 1 januari]</ref></small>
|-
!Bevolkingsgroep
! align="right"|Percentage
|-
|Autochtonen
|align="right"|44,4%
|-
|Overige niet-Westerse migratieachtergrond
| align="right" |11,9%
|-
|Overige Westerse migratieachtergrond
| align="right" |11,0%
|-
|[[Suriname|Surinaamse]] migratieachtergrond
| align="right" |8,4%
|-
|[[Turkije|Turkse]] migratieachtergrond
|align="right"|7,5%
|-
|[[Marokko|Marokkaanse]] migratieachtergrond
|align="right"|5,9%
|-
|[[Indonesië|Indonesische]] migratieachtergrond
|align="right"|3,1%
|-
|[[Polen|Poolse]] migratieachtergrond
| align="right" |2,7%
|-
|[[Nederlandse Antillen|Antilliaanse]] en [[Aruba]]anse migratieachtergrond
| align="right" |2,6%
|-
|[[Duitsland|Duitse]] migratieachtergrond
| align="right" |1,8%
|-
|[[België|Belgische]] migratieachtergrond
| align="right" |0,6% 
|}
Den Haag telde op {{Statistiek gemeente Nederland inwoners|TXT=Year}} {{Statistiek gemeente Nederland inwoners|0518}} inwoners en is daarmee de [[Lijst van grootste gemeenten in Nederland|derde stad van Nederland]]. Inmiddels heeft meer dan de helft van de inwoners [[allochtoon (persoon)|een recente migratieachtergrond]] (westers en niet-westers). Het aandeel personen met een migratieachtergrond neemt gestaag toe. Den Haag is samen met [[Amsterdam (gemeente)|Amsterdam]] de gemeente met het hoogste percentage inwoners met een migratieachtergrond, op {{Statistiek gemeente Nederland migratieachtergrond|TXT=Year}} had {{Statistiek gemeente Nederland migratieachtergrond|0518}} van de inwoners een migratieachtergrond. Dit betekent echter niet dat een meerderheid van de inwoners van Den Haag geen Nederlandse achtergrond heeft. Hagenezen/Hagenaren met één autochtone Nederlandse ouder worden namelijk in de officiële statistieken niet tot de inwoners met een Nederlandse achtergrond gerekend. Desondanks heeft nog altijd een meerderheid van de bevolking van de stad een (gedeeltelijke) Nederlandse achtergrond.

De samenstelling van de bevolking verschilt per buurt. In de Schilderswijk en het [[Transvaalkwartier]] ligt het percentage inwoners met een migratieachtergrond sinds 2005 dicht bij de 100%. Ook in de wijken [[Groente- en Fruitmarkt]], Laakkwartier en de [[Stationsbuurt (Den Haag)|Stationsbuurt]] zijn mensen met een migratieachtergrond in de meerderheid. De buurten met de minste inwoners met een migratieachtergrond in de stad zijn [[Duindorp]], Kijkduin, [[Kraayenstein]] en de [[Vogelwijk (Den Haag)|Vogelwijk]].<ref>[https://web.archive.org/web/20080914185128/http://denhaag.nl.eu.org/ Den Haag in cijfers]</ref>

De wijken met de laagste inkomens per hoofd van de bevolking zijn de Schilderswijk, het Transvaal- en Laakkwartier en de [[Spoorwijk]] (alle {{nowrap|€ 9.000,-}} of lager). De wijken met het meeste inkomen per hoofd van de bevolking zijn [[Benoordenhout]], [[Haagse Bos (Den Haag)|Haagse Bos]] (alhoewel deze wijk nog geen 300 inwoners heeft en we mogen aannemen dat het inkomen van de [[Willem-Alexander der Nederlanden|koning]] – die er ook woont – niet meegenomen is in deze statistiek) en [[Westbroekpark]]/[[Duttendel]] (alle {{nowrap|€ 19.000,-}} of hoger). Van de inwoners met een migratieachtergrond valt een deel onder de noemer [[expatriate|expat]]. In 2019 en 2020 stond Den Haag op een derde plaats (van 490 locaties) in een ranglijst van meest leefbare steden.<ref>[https://web.archive.org/web/20201020030745/https://www.eca-international.com/news/february-2020/global-liveability-report-reveals-which-cities-off Global liveability report reveals which cities offer the best quality of life for Europeans abroad], geraadpleegd op 2020-10-29.</ref>

=== Religie ===
Volgens het [[Centraal Bureau voor de Statistiek|CBS]] behoorde 51,3% van de bevolking tot een kerkelijke gezindte of een levensbeschouwelijke groepering, terwijl 48,7% niet-religieus was.<ref>CBS [https://web.archive.org/web/20181024192203/https://www.cbs.nl/nl-nl/maatwerk/2015/20/religie-en-kerkbezoek-naar-gemeente-2010-2014 Religie en kerkbezoek naar gemeente 2010-2014]</ref> De grootste religieuze kerkgenootschap is de [[Katholieke Kerk in Nederland|Katholieke Kerk]] (15,9%), op de voet gevolgd door de [[islam]] (14%). Bovendien zijn er een aantal andere religieuze groeperingen, waaronder de [[Nederlandse Hervormde Kerk]] (4,8%), het [[hindoeïsme]] (4,6%), de [[Protestantse Kerk in Nederland|Protestantse Kerken]] (3,9%), het [[boeddhisme]] (0,7%) en het [[jodendom]] (0,2%).

=== Homocultuur ===
[[Bestand:International Homo Memorial The Hague, March 14, 2018, img. 13.jpg|thumb|Het [[Homomonument Den Haag Internationaal]] in 2018]]
In Den Haag waren al in 1702 vaste locaties waar [[sodomie]]ten elkaar ontmoetten en tijdens de golf van gerechtelijke vervolgingen in 1730 kwam naar voren dat er drie [[Lolhuis|lolhuizen]] waren waar homoseksuele mannen samen kwamen voor al dan niet betaalde seks. Daarnaast ontmoetten zij elkaar op zogeheten [[Cruisen|kruisbanen]] in de open lucht, zoals het [[Lange Voorhout|Voorhout]].<ref>L.J. Boon, I. Schöffer, 'Dien godlosen hoop van menschen'. Vervolging van homoseksuelen in de Republiek in de jaren dertig van de achttiende eeuw, De Bataafsche leeuw, Amsterdam 1997, p. 111, 114 en 212.</ref>

Ook begon in deze stad de moderne [[homo-emancipatie in Nederland]] toen jhr. [[Jacob Schorer]] in 1912 het [[Nederlandsch Wetenschappelijk Humanitair Komitee]] (NWHK) oprichtte, de eerste Nederlandse organisatie die tegen de discriminatie van homoseksuelen streed. Nadat Schorer in 1920 de film ''[[Anders als die Andern]]'' wilde vertonen, ontstond een klopjacht op vermeende homo's, die bekend kwam te staan als het [[Haagse zedenschandaal]]. Na Amsterdam kende Den Haag de grootste homoseksuele subcultuur met relatief omvangrijke netwerken. Naast ontmoetingsplaatsen in de open lucht werden homo's rond 1920 in diverse horecazaken getolereerd en waren er tijdens de Duitse bezetting meerdere uitgesproken homocafés.<ref>Pieter Koenders, "Tussen christelijk réveil en seksuele revolutie. Bestrijding van zedeloosheid, met de nadruk op repressie van homoseksualiteit", IISG, Amsterdam 1996, p. 715 e.v.</ref>

Op 21 januari 1969 vond op het Binnenhof in Den Haag de eerste Nederlandse demonstratie plaats voor gelijke rechten. In 1993 werd nabij [[Madurodam]] het [[Homomonument Den Haag Internationaal]] onthuld, dat in 2015 verplaatst werd naar de [[Koekamp (Den Haag)|Koekamp]]. Sinds 2008 is Den Haag een van de [[Regenboogstad|Regenboogsteden]] en een jaar later vond de landelijke [[Roze Zaterdag]] voor de eerste en tot nu toe enige keer in de stad plaats. Als vervolg daarop was er in 2010 een The Hague Pride, later vervangen door het The Hague Rainbow Festival, dat jaarlijks in juni gehouden wordt en in 2017 voor het eerst ook een Pride Walk omvatte.<ref>[https://web.archive.org/web/20181105204133/https://www.ad.nl/den-haag/krikke-geeft-startsein-voor-eerste-pride-walk-door-den-haag~a53bca63/ Krikke geeft startsein voor eerste Pride Walk door Den Haag], ''[[Algemeen Dagblad|AD]]'', 10 juni 2017</ref> Een andere zichtbare uiting van de aandacht voor de [[Lgbt|lhbt]]-[[emancipatie]] was het aanleggen van een "[[regenboogpad|gaybrapad]]" op de middenberm van de [[Bezuidenhoutseweg]] in mei 2016.<ref>[https://web.archive.org/web/20180929155609/http://denhaagfm.nl/2016/05/26/en-daar-is-ie-dan-het-eerste-gaybrapad-van-den-haag/ En daar is ie dan: Het eerste gaybrapad van Den Haag], [[Den Haag FM]], 26 mei 2016</ref>

== Politiek en bestuur ==
=== Stadsrechten ===
[[Bestand:Den Haag 700 jaar stad.ogg|thumb|Viering van het 700-jarig bestaan van Den Haag]]
Den Haag heeft nooit zitting in de [[Staten van Holland en West-Friesland|Staten van Holland]] gekregen, waardoor het niet tot de steden werd gerekend. Wel verkreeg het bijna alle [[stadsrechten]]. Den Haag kreeg al in de [[middeleeuwen]] bestuurlijke instellingen die alleen in steden voorkwamen. [[Maurits van Oranje|Prins Maurits]] had al vergevorderde plannen om van Den Haag een vestingstad te maken, maar de Staten Generaal zagen dit als een aantasting van de onafhankelijkheid van het bestuurscentrum van de zeven provinciën. Den Haag kreeg in 1806 van koning [[Lodewijk Napoleon]] en in 1810 van keizer [[Napoleon Bonaparte|Napoleon]] de eretitel stad. Na het ontstaan van het [[Koninkrijk der Nederlanden]] in 1815 werd in Koninklijke Besluiten alleen nog gesproken van de “stad 's Gravenhage”.<ref>[[Koninklijk Besluit]] van 5 november 1815, Nº 57: ''“Reglement voor de Regering der Stad 's Gravenhage”''</ref><ref>Koninklijk Besluit van 4 januari 1824, Nº 108: ''“Reglement voor het Bestuur der Stad 's Gravenhage”''</ref> Dit gaf geen bijzondere rechten meer, want het stadsrecht was al in 1795 tijdens de [[Bataafse Republiek]] afgeschaft.<ref>Gemeentearchief Den Haag: [https://web.archive.org/web/20111122170359/http://www.denhaag.nl/web/file?uuid=0a6104cc-aa2d-4ad4-a435-ccc11aa39b5f&owner=c9735955-7935-420b-873c-396c803a190e Is Den Haag een stad of een dorp?]</ref>

Lang voor die tijd had Den Haag al bijzondere [[privilege (recht)|privileges]] ontvangen die Den Haag bestuurlijk het karakter van een stad gaven. Het waren echter de overige steden die voorkwamen dat Den Haag, als zelfstandige stad, zitting kon nemen in het bestuur van het gewest Holland. Ook op andere terreinen had Den Haag de kenmerken van een stad:

* Den Haag had (sinds 1370) een eigen rechtbank en mocht eigen keuren (verordeningen) vaststellen;
* Den Haag had (sinds 24 augustus van hetzelfde jaar) burgers, in het algemeen werd de term burger enkel gebruikt in samenhang met steden;<ref>[https://web.archive.org/web/20120606015635/http://anemaa.home.xs4all.nl/ges/onderwerpen/den_haag_stad_of_dorp.htm Hoofdstuk: Was Den Haag een stad? 3. Burgerij]</ref>
* Den Haag had een typisch stedelijk bestuur, met burgemeesters (sinds 1559), een secretaris (pensionaris) en een [[vroedschap]] (sinds 1451);
* Den Haag had twee eigen schutterijen: het ''[[Sint-Jorisgilde (Den Haag)|Sint-Jorisgilde]]'' (sinds de [[14e eeuw]]) en het ''[[Sint-Sebastiaansgilde (Den Haag)|Sint-Sebastiaansgilde]]'' (sinds de 15de eeuw);
* Den Haag had stedelijke rechten op economisch gebied: een jaarmarkt (sinds 1334), tolvrijheid (1373),<ref>[https://web.archive.org/web/20140826235619/http://www.haagsebeeldbank.nl/afbeelding/8184bb33-819c-4be5-8eb9-38a854aa8cb0 Albrecht van Beieren verleent op 18-05-1373 tolvrijheid voor het dorp Den Haag]</ref> [[gilde (beroepsgroep)|gilden]], een lakennijverheid, bierbrouwerijen en andere typisch stedelijke nijverheid;
* Den Haag mocht vanaf 1407 [[accijns|accijnzen]] heffen en eigen [[wethouder]]s kiezen.
* Den Haag heeft met de Grote of Sint Jacobskerk sinds de 14de eeuw een stadskerk en geen dorpskerk meer.

Het wettelijke verschil tussen stad en platteland is na de [[Grondwetsherziening van 1848|grondwet van 1848]] en de [[Gemeentewet|Gemeentewet van 1851]] vervallen.

=== Gemeentebestuur ===
{{Zie ook|Zie ook de [[lijst van burgemeesters van Den Haag]]}}
[[Bestand:Den Haag stadhuis april 2004.JPG|thumb|230px|Het stadhuis van Den Haag, bijgenaamd "[[stadhuis van Den Haag|Het IJspaleis]]".]]

==== Coalitieperiode 2023-2026 ====
Op 2 oktober 2023 werd bekend dat er onder leiding van [[Arie Slob]] een [[coalitieakkoord]] is bereikt tussen D66, GroenLinks, Partij voor de Dieren, PvdA, CDA en DENK. Het nieuwe college van burgemeester en wethouders werd op 11 oktober dat jaar geïnstalleerd. Het bestaat naast de burgemeester uit twee wethouders van D66, twee wethouders van GroenLinks, een wethouder van Partij voor de Dieren, een wethouder van de PvdA, een wethouder van het CDA en een wethouder van DENK. Wethouder Robert Barker en wethouder Nur Icar zijn nieuw in het college.<ref>[https://web.archive.org/web/20231024134053/https://www.denhaag.nl/nl/in-de-stad/nieuws/den-haag-heeft-een-nieuwe-coalitie.htm Den Haag heeft een nieuwe coalitie], Gemeente Den Haag, 2 oktober 2023.</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20231024134414/https://www.denhaag.nl/nl/in-de-stad/nieuws/nieuwe-college-van-burgemeester-en-wethouders-geinstalleerd.htm Nieuwe college van burgemeester en wethouders geïnstalleerd], Gemeente Den Haag, 12 oktober 2023.</ref><ref>[https://www.denhaag.nl/nl/bestuur-en-organisatie/college-van-burgemeester-en-wethouders.htm College van burgemeester en wethouders], Gemeente Den Haag, geraadpleegd 24 oktober 2023.</ref>

{| class="wikitable" width="60%"
! colspan="3" |[[College van burgemeester en wethouders]]
|-
|'''[[Burgemeester (hoofdbetekenis)|Burgemeester]]'''
|[[Jan van Zanen]] (VVD) || Veiligheid in Den Haag, Politie Eenheid Den Haag, Brandweer, Gemeenteraad, College van B & W
|-
| rowspan="8" |'''[[Wethouder]]s'''
| [[Robert van Asten]] (D66) || Stedelijke ontwikkeling, Bibliotheken, Europa, Stadsdeel Segbroek, loco-burgemeester
|-
| [[Martijn Balster]] (PvdA) || Volkshuisvesting, Welzijn, Wijken, Zuidwest, Stadsdeel Escamp
|-
| [[Robert Barker (politicus)|Robert Barker]] (Partij voor de Dieren) || Buitenruimte, Dierenwelzijn, Milieu, Stadsdeel Haagse Hout
|-
| [[Hilbert Bredemeijer]] (CDA) || Onderwijs, Jeugd, Sport, Dienstverlening, Stadsdeel Loosduinen
|-
| [[Saskia Bruines]] (D66) || Financiën, Cultuur, Economische ontwikkeling, Stadsdeel Scheveningen
|-
| [[Nur Icar]] (DENK) || MKB-economie, Werk, Participatie, Stadsdeel Leidschenveen-Ypenburg
|-
| [[Arjen Kapteijns]] (GroenLinks) || Energietransitie, Mobiliteit, Grondstoffen, Stadsdeel Centrum
|-
| [[Mariëlle Vavier]] (GroenLinks) || Armoede, Inclusie, Zorg, Internationale Zaken, Stadsdeel Laak 
|}

==== Coalitieperiode 2022-2023 ====
De volgende personen maakten deel uit van het bestuur,<ref>{{Citeer web |url=https://www.denhaag.nl/nl/bestuur-en-organisatie/college-van-burgemeester-en-wethouders/formatie-college/investeren-in-een-stad-die-tegen-een-stootje-kan.htm |titel=Coalitieakkoord 2022-2026 |bezochtdatum=5 oktober 2022 |archiefdatum=28 september 2022 |archiefurl=https://web.archive.org/web/20220928023639/https://www.denhaag.nl/nl/bestuur-en-organisatie/college-van-burgemeester-en-wethouders/formatie-college/investeren-in-een-stad-die-tegen-een-stootje-kan.htm |dodeurl=ja }}</ref><ref>[https://denhaag.raadsinformatie.nl/vergadering/1026467 Vergadering Gemeenteraad 27-09-2022]</ref><ref>[https://www.denhaag.nl/nl/bestuur-en-organisatie/college-van-burgemeester-en-wethouders.htm College van burgemeester en wethouders]</ref> waarvan het college van B & W op 29 juni 2023 viel omdat coalitiepartij VVD het niet eens was met de manier waarop GroenLinks en PvdA de gesprekken met oud-wethouder Richard de Mos wilden voeren.<ref>{{Citeer web|url=https://nos.nl/artikel/2480854-coalitie-den-haag-gevallen-vvd-stapt-uit-college-om-omgang-met-partij-de-mos|titel=Coalitie Den Haag gevallen, VVD stapt uit college om omgang met partij De Mos|bezochtdatum=2023-06-30|datum=2023-06-29|werk=nos.nl}}</ref> De wethouders van de VVD, Parbhudayal en Mulder, dienden per direct hun ontslag in.<ref>{{Citeer web|url=https://www.omroepwest.nl/nieuws/4732348/vvd-trekt-stekker-uit-coalitie-in-den-haag-wethouders-nemen-ontslag|titel=VVD trekt stekker uit coalitie in Den Haag, wethouders nemen ontslag|bezochtdatum=2023-06-30|datum=2023-06-29|werk=omroepwest.nl}}</ref> De andere coalitiepartijen (inclusief VVD) wilden na de vrijspraak van corruptie van De Mos met hem praten over een terugkeer in het college, maar PvdA en GroenLinks waren daarop tegen.

{| class="wikitable" width="60%"
! colspan="3" |[[College van burgemeester en wethouders]]
|-
|'''[[Burgemeester (hoofdbetekenis)|Burgemeester]]'''
|[[Jan van Zanen]] (VVD) || Veiligheid in Den Haag, Politie Eenheid Den Haag, Brandweer, Gemeenteraad, College van B & W
|-
| rowspan="8" |'''[[Wethouder]]s'''
| [[Robert van Asten]] (D66) || Stedelijke Ontwikkeling, Strategie, Europa en loco-burgemeester
|-
| [[Martijn Balster]] (PvdA) || Volkshuisvesting, Welzijn en Zuidwest
|-
| [[Hilbert Bredemeijer]] (CDA) || Onderwijs, Jeugd en Sport
|-
| [[Saskia Bruines]] (D66) || Financiën, Cultuur en Economie
|-
| [[Kavita Parbhudayal]] (VVD) (tot 29 juni 2023) || Werk, Wijken en Dienstverlening
|-
| [[Anne Mulder]] (VVD) (tot 29 juni 2023) || Mobiliteit, Buitenruimte en Scheveningen
|-
| [[Mariëlle Vavier]] (GroenLinks) || Armoede, Inclusie en Volksgezondheid
|-
| [[Arjen Kapteijns]] (GroenLinks) || Duurzaamheid, Energietransitie en Klimaatadaptatie
|}

=== Gemeenteraad ===
Sinds 1962 leverden [[gemeenteraadsverkiezingen]] de volgende zetelverdelingen in de raad op:
<div style="overflow-x:auto;">
{| class="wikitable sortable"
!Partij!!1962!!1966!!1970!!1974!!1978!![[Nederlandse gemeenteraadsverkiezingen 1982|1982]]!![[Nederlandse gemeenteraadsverkiezingen 1986|1986]]!![[Nederlandse gemeenteraadsverkiezingen 1990|1990]]!![[Nederlandse gemeenteraadsverkiezingen 1994|1994]]!![[Nederlandse gemeenteraadsverkiezingen 1998|1998]]!![[Nederlandse gemeenteraadsverkiezingen 2002|2002]]!![[Nederlandse gemeenteraadsverkiezingen 2006|2006]]!![[Nederlandse gemeenteraadsverkiezingen 2010|2010]]!![[Nederlandse gemeenteraadsverkiezingen 2014|2014]]!![[Nederlandse gemeenteraadsverkiezingen 2018|2018]]!![[Nederlandse gemeenteraadsverkiezingen 2022|2022]] 
|-
| align="left" | [[Groep de Mos/Hart voor Den Haag]] ||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||3||8||9
|-
| align="left" | [[Democraten 66|D66]]||-||-||3||-||3||2||2||7||7||3||3||2||6||8||6||8
|-
| align="left" | [[Volkspartij voor Vrijheid en Democratie|VVD]]||7||8||10||13||11||14||11||9||11||12||11||10||7||4||7||7
|-
| align="left" | [[GroenLinks]]||3||4||2||3||1||4||3||3||4||5||3||3||3||2||5||5
|-
| align="left" | [[Partij van de Arbeid (Nederland)|PvdA]]||17||12||14||18||17||14||18||12||9||11||10||15||10||6||3||3
|-
| align="left" | [[Christen-Democratisch Appèl|CDA]]||17||16||14||10||13||10||10||10||7||6||7||5||3||3||3||3
|-
| align="left" | [[Partij voor de Dieren]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||1||1||2||3
|-
| align="left" | [[DENK]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||2
|-
| align="left" | [[Haagse Stadspartij]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||1||1||1||2||5||3||1
|-
| align="left" | [[Partij voor de Vrijheid]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||8||7||2||1
|-
| align="left" | [[Socialistische Partij (Nederland)|SP]]||-||-||-||-||-||-||-||-||1||3||2||4||2||2||1||1
|-
| align="left" | [[ChristenUnie]]-[[Staatkundig Gereformeerde Partij|SGP]] ||-||-||-||-||-||1||1||1||1||1||1||1||-*||1||1||1
|-
| align="left" | [[Forum voor Democratie]] ||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||1
|-
| align="left" | [[Islam Democraten]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||1||1||2||1||-
|-
| align="left" | [[Partij van de Eenheid]]<br>(Lijst A. Khoulani)||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||1||1||1||1||-
|-
| align="left" | [[NIDA]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||1||-
|-
| align="left" | [[50PLUS]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||1||-
|-
| align="left" | Politieke Partij Scheveningen||-||-||-||-||-||-||-||-||-||3||3||1||1||-||-||-
|-
| align="left" | [[Lijst Pim Fortuyn]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||1||-||-||-||-
|-
| align="left" | Solidair Nederland||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||1||-||-||-||-
|-
| align="left" | [[Leefbaar Den Haag]]||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||4||-||-||-||-||-
|-
| align="left" | [[Centrumpartij (Nederland)|CP]](86)/[[Centrum Democraten|CD]]||-||-||-||-||-||-||-||3||5||-||-||-||-||-||-||-
|-
| align="left" | Overige||1||5||2||1||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-||-
|- class="sorttop"
!Totaal!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45!!45
|}</div>

Noot 1: de tabel bevat de oorspronkelijke zetelaantallen direct na de [[gemeenteraadsverkiezing]]en. Tussen haakjes staat wat de zetelaantallen daarna waren.

Noot 2: partijen als GL, CDA en ChristenUnie bestonden vroeger uit andere partijen die later zijn samengegaan in hoe ze nu heten. Vanwege de vergelijkbaarheid is de huidige naam ook voor het verleden gebruikt.

Noot 3: de '''vetgedrukte getallen''' in de laatste kolom vormen de huidige bestuurscoalitie.

Noot 4: in 2010 nam de combinatie ChristenUnie/SGP geen deel wegens een conflict. De ChristenUnie nam zelfstandig deel. De SGP zocht samenwerking met verschillende [[menselijke migratie|migranten]]kerken, zoals de [[Koptisch-orthodoxe Kerk]], en [[evangelisch]]e gemeenten, en nam deel als SGP/[[Christelijk Sociaal Den Haag]].<ref>[https://web.archive.org/web/20211104182542/https://www.digibron.nl/viewer/collectie/Digibron/id/tag:RD.nl,20100121:newsml_5e88b17dd843d42c9950f13e14ab6806 Christelijk Sociaal Den Haag mikt op migrant], ''Reformatorisch Dagblad'', 21 januari 2010</ref>

=== Gemeentegrenzen ===
{{Tabel windroos
| NW=
| N=
| NO= {{NL-vlag|Wassenaar}}
| W= 
| O= {{NL-vlag|Leidschendam-Voorburg}}<br />{{NL-vlag|Zoetermeer}}
| ZW= {{NL-vlag|Westland}}
| Z= {{NL-vlag|Rijswijk}}
| ZO={{NL-vlag|Delft}}<br />{{NL-vlag|Pijnacker-Nootdorp}}
|positie=right}}
In de [[19e eeuw]] en [[20e eeuw]] heeft Den Haag gebieden [[annexatie|geannexeerd]] wegens ruimtegebrek. In 1843 betrof het van Rijswijk het gebied tussen de Hoefkade en de Laakmolensloot, nodig voor de bouw van station Hollands Spoor. In 1901 volgde het gedeelte tussen de Laak en Broeksloot. Dit was een compromis, Den Haag wilde meer gebied annexeren maar Rijswijk wilde niet dat daar buitenstaanders zouden komen te wonen en deed daarom afstand van dit deel van haar grondgebied. <ref>{{Citeer web|url=https://www.historischeverenigingrijswijk.nl/canon-van-rijswijk.php?urlkey=annexatie-173|titel=Annexatie|bezochtdatum=2023-08-16|werk=historischeverenigingrijswijk.nl}}</ref>In 1902-1903 werd het aan Den Haag grenzende gedeelte van Loosduinen, tussen de huidige Beeklaan en Kamperfoeliestraat, geannexeerd. In 1907 betrof het de Wassenaarse landgoederen Reigersbergen en Marlot<ref>[https://web.archive.org/web/20211104182552/https://www.delpher.nl/nl/kranten/view?coll=ddd&identifier=MMKB08:000175594:mpeg21:p002 "Wet van 16 juli 1907, tot wijziging van de grens tussen de gemeente 's-Gravenhage en de gemeenten Voorburg en Wassenaar" (Staatsblad no. 213)], ''[[Nederlandsche Staatscourant]]'', 27 juli 1907, pagina 2</ref> en van Voorburg de Binckhorst. De voormalige gemeente [[Loosduinen]] werd in 1923 in zijn geheel samengevoegd met Den Haag. Dit beleid werd later voortgezet. In 1994 ging het grondgebied [[Wateringse Veld]] van de toenmalige gemeente [[Wateringen]] naar Den Haag. Tegelijkertijd vroeg de gemeente de [[artikel 12-status]] aan en ontving daarvoor uiteindelijk 1 miljard gulden aan steun van het Rijk.<ref>[https://web.archive.org/web/20180624150323/https://www.volkskrant.nl/nieuws-achtergrond/den-haag-wacht-in-spanning-op-artikel-12-status~bb2dc579/ Den Haag wacht in spanning op artikel 12-status], Aukje van Roessel, ''[[de Volkskrant]]'', 23 november 1995</ref>

Met ingang van 1 januari 2002 werden de nieuwbouwwijken Leidschenveen en Ypenburg als gevolg van grenscorrecties toegewezen aan Den Haag, dit ten koste van de (toenmalige) gemeenten [[Leidschendam]], [[Nootdorp]], [[Rijswijk (Zuid-Holland)|Rijswijk]], [[Voorburg (Zuid-Holland)|Voorburg]] en [[Pijnacker]]. Om de wijk Leidschenveen-Ypenburg met de rest van de stad te verbinden, werd een [[corridor (grondgebied)|corridor]] gecreëerd. Het gedeelte van de Trekvliet vanaf de Broekslootkade tot [[Familiepark Drievliet|Drievliet]] vormt deze van de gemeente Den Haag,<ref>[https://web.archive.org/web/20170414162415/https://denhaag.raadsinformatie.nl/document/3357579/1#search=%22risnummer Naamgeving delen openbare ruimte (straten, pleinen en dergelijke): Cromvlietkade, Geestbrugweg, Geestbrugkade en Nassaukade], gemeente Den Haag, 8 april 2014</ref> inclusief de zuidelijke oever langs een lijn die is gelegen twee meter van de perceelgrenzen van de bebouwing parallel aan deze perceelgrenzen op grondgebied van de gemeente Rijswijk en de noordelijke oever van het grondgebied van de gemeente [[Leidschendam-Voorburg]], en behoort tot het stadsdeel Leidschenveen-Ypenburg.

Den Haag heeft overigens ook grondgebied verloren, toen bij de gemeentelijke indeling in 1812 de heerlijkheid [[Nieuwveen (Nootdorp)|Nieuwveen]] werd toegevoegd aan de gemeente Nootdorp. Verder zijn er in de loop der eeuwen aanzienlijke stukken kustgebied in de zee verdwenen, waaronder een deel van de vissersplaats Scheveningen.

=== Heraldiek ===
[[Bestand:Den Haag wapen.svg|thumb|Het [[wapen van Den Haag]], sinds 2013]]
De [[vlag van Den Haag]] werd op 2 december 1920 per raadsbesluit van de Haagse gemeenteraad aangesteld als de gemeentelijke vlag. Tot dit raadsbesluit waren de kleuren zwart en geel. In 1920 werd gekozen voor de kleuren groen en geel.

Het [[wapen van Den Haag]] toont een gouden schild, gedekt door een [[gravenkroon]], met een [[ooievaar]] op één been en een [[paling]] in de bek. In de 14de eeuw komen in grafelijke rekeningen posten voor ten behoeve van herstel van ooievaarsnesten en in de [[16e eeuw]] toont het wapen van Den Haag de ooievaar. De oudste afbeelding van de ooievaar in het Haagse wapen staat op de [[luidklok]] ''Jhesus'' van de [[Grote of Sint-Jacobskerk (Den Haag)|Grote of St. Jacobskerk]] die in 1541 is gegoten. Na 1586 tonen ook de [[lakzegel]]s van Den Haag een ooievaar met een paling in de bek.

In 1991 schafte de gemeente het gebruik van het wapen af en gebruikte hiervoor in de plaats een [[beeldmerk]] van een vliegende ooievaar -in stadsgroen. In 2013 werd besloten tot de herintroductie van het wapen, ditmaal met de wapenspreuk ''Vrede en Recht''.<ref>[https://web.archive.org/web/20131031235046/http://www.haagsebeeldbank.nl/afbeelding/ebe06641-2c7b-4dc3-ac2f-a09142a220a8 Haags Gemeentearchief]</ref> Deze wijziging werd begroot op € 250.000 voor ontwerp en drukwerk, de kosten voor totale omschakeling op de nieuwe huisstijl zijn niet gespecificeerd. Een kleurenontwerp van [[Anton Corbijn]], bijgenaamd Vlieger/Zaadcel, kwam in de tussenliggende periode van 2006 tot 2016 in gebruik.<ref>{{Citeer nieuws |achternaam=Kraaijeveld |voornaam=Maaike |titel=De spermacel is terug! Ineens staan deze Haagse afdankertjes voor het dure Tweede Kamergebouw |url=https://www.ad.nl/den-haag/de-spermacel-is-terug-ineens-staan-deze-haagse-afdankertjes-voor-het-dure-tweede-kamergebouw~a0d3b840b/ |werk=Algemeen Dagblad/HC |datum=2021-08-18 |bezochtdatum=2024-09-06}}</ref>

=== Regionale indeling ===
Den Haag is in ten minste 21 regionale samenwerkingen vertegenwoordigd, die elk een andere samenstelling hebben.<ref>[https://web.archive.org/web/20200512161159/https://www.regioatlas.nl/gemeenten/gemeenten_item/t/s_gravenhage de regioatlas] (geraadpleegd 19 september 2020), een uitgave van [[BZK]]. Aggl. 's-Gravenhage excl. Zoetermeer, Agglomeratie 's-Gravenhage, BRZO-DCMR Milieudienst Rijnmond, CZ, Den Haag, GGD Haaglanden, Haaglanden, Haaglanden Midden-Holland, Rotterdam, Haeghe Groep, Omgevingsdienst Haaglanden, PO-28-15, RIEC Haaglanden / Hollands Midden, Regio Rotterdam-Den Haag, Stadsregio Haaglanden, VO-28-06, Veiligheidshuis, Haaglanden, West-Nederland, Zorgkantoor Haaglanden, Zuid-Holland, Zuidvleugel, Zuidwest</ref>

== Onderwijs, volksgezondheid en sport ==
=== Onderwijs ===
[[Bestand:Haganum1.jpg|thumb|Het [[Gymnasium Haganum]]]]
Er zijn vele basisscholen en middelbare scholen die onderwijs op de niveaus van [[Voorbereidend middelbaar beroepsonderwijs|vmbo]] tot en met [[gymnasium]] geven. Voorbeelden hiervan zijn het [[Christelijk College De Populier]], het [[Segbroek College]], het Maris College, het [[Maerlant-Lyceum]], het [[Wateringse Veld College]], het [[Dalton Den Haag]], het [[Zandvliet (Den Haag)#Zandvliet College|Zandvlietcollege]], het [[Internationaal College Edith Stein|Edith Stein College]], de [[Rooms-Katholieke Basisschool de Paradijsvogel]], het [[Lyceum Ypenburg]], het [[Vrijzinnig-Christelijk Lyceum]] en het [[Haags Montessori Lyceum]]. Den Haag heeft twee zelfstandige gymnasia: het [[Gymnasium Haganum]] en het [[Christelijk Gymnasium Sorghvliet]]. Daarnaast zijn er ook particuliere scholen voor het voortgezet onderwijs, zoals het [[Luzac College]], het [[Winford College]] en het Sverre College.

Voor [[Middelbaar beroepsonderwijs|MBO]] heeft Den Haag het [[ROC Mondriaan]], waar 17000 studenten een middelbare vakopleiding volgen in 170 richtingen.

Hoewel de stad niet over een grote zelfstandige universiteit beschikt, zijn er wel het [[T.M.C. Asser Instituut]], het [[The Hague Forum for Judicial Expertise]], het [[Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut]], het [[International Institute of Social Studies]], de [[Haagsche Academie voor Internationaal Recht]], de [[Campus Den Haag (Universiteit Leiden)|Campus Den Haag]] (welke een [[dependance]] is van de [[Universiteit Leiden]]), [[de Haagse Hogeschool]] (die onder de naam [[De Haagse Hogeschool#The Hague University of Applied Sciences (THU)|The Hague University of Applied Sciences]] een aantal [[bachelor]]studies en drie Engelstalige [[master (graad)|master]]opleidingen aanbiedt), [[Hogeschool Inholland|Hogeschool Inholland Den Haag]], [[Hotelschool The Hague]] en een dependance van [[Hogeschool Helicon]]. Verder is het de thuishaven voor een van Nederlands grootste en meest vooraanstaande instituten op gebied van kunstonderwijs, namelijk de Haagse Hogeschool voor de Beeldende Kunsten, Muziek en Dans. Deze bestaat uit het [[Koninklijk Conservatorium (Den Haag)|Koninklijk Conservatorium]] en de [[Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten (Den Haag)|Koninklijke Academie van Beeldende Kunsten]].

Ook kent Den Haag een aantal Nederlandse scholen waar internationaal onderwijs wordt gegeven. Voorbeelden hiervan zijn: de [[Haagsche Schoolvereeniging]] (basisonderwijs), de [[International School of The Hague]] (basis- en voortgezet onderwijs) en enkele buitenlandse scholen: de [[British School in the Netherlands]] (basisonderwijs), [[American School of The Hague]] (basis- en voortgezet onderwijs), het [[Lycée Vincent van Gogh de la Haye]] (basis- en voortgezet onderwijs) en de [[Deutsche Internationale Schule Den Haag]] (basis- en voortgezet onderwijs). Daarnaast bestaan er enkele scholen die zijn gekoppeld aan ambassades: de Polish School, Indonesian School en de Oekraïense school.

=== Zorg ===
Den Haag wordt bediend door twee grote ziekenhuizen. Er is het [[HagaZiekenhuis]], [[HagaZiekenhuis, locatie Juliana Kinderziekenhuis|Juliana Kinderziekenhuis]] en Buitenpolikliniek Wateringseveld. Ten tweede is er het [[Haaglanden Medisch Centrum]], met locaties Lijnbaan ([[HMC Westeinde]]) en Bronovolaan ([[HMC Bronovo]]) in Den Haag.

=== Sport ===
[[Bestand:Midden_noord.jpg|thumb|Sfeeractie bij een wedstrijd van [[ADO Den Haag]] van supportersvereniging [[North Side (ADO Den Haag)|North Side]] in het voormalige [[Zuiderparkstadion]]]]
De [[voetbal|profvoetbalclub]] van Den Haag is [[ADO Den Haag]], dat sinds 2021/2022 uitkomt in de [[Eerste divisie (voetbal Nederland)|Eerste divisie]], na te zijn gedegradeerd uit de [[Eredivisie (mannenvoetbal)|Eredivisie]]. ADO is landskampioen geworden in 1942 en 1943, ook heeft zij in 1968 en 1975 de [[KNVB-beker]] behaald. In de [[Tweede divisie (voetbal Nederland)|Tweede divisie]] zaterdag komt [[SVV Scheveningen]] uit. In de [[Derde divisie (voetbal Nederland)|Derde divisie]] zondag komen [[HBS-Craeyenhout|HBS]] en [[H.V. & C.V. Quick|Quick]] uit. Andere voetbalclubs in de stad zijn [[GSC ESDO]], [[Duindorp SV]], [[HSV DUNO|DUNO]], [[SVC '08]], [[HVV (Den Haag)|HVV]], [[VV BMT|BMT]], (HVV) [[Laakkwartier-Centraal|Laakkwartier]], [[Voetbal Club Sparta|VCS]], [[VUC]], [[Quick Steps]], [[v.v. Escamp]], [[SV Loosduinen]], [[Graaf Willem II VAC]], [[SV Houtwijk]], [[RKSV GDA]], [[SV Die Haghe]], [[VV Haagse Hout]], [[VV SVH]], en nog vele andere voetbalclubs voor de jeugd.

Den Haag kent twee atletiekverenigingen in de vorm van [[HAAG Atletiek|Haag Atletiek]] en AV Sparta. Haag Atletiek werd in 1913 opgericht is gevestigd op Sportpark Laan van Poot. AV Sparta heeft twee vestigingen in het [[Zuiderpark (Den Haag)|Zuiderpark]] en Sportpark Westvliet.

Honkbalvereniging [[ADO (honkbal)|ADO]] kwam uit in de hoogste klasse, net als het eerste herensoftbalteam van [[Storks (sportvereniging)|Storks]]. Verder zijn er in Den Haag enkele bekende [[hockey]]clubs: [[HC Klein Zwitserland|HCKZ]], [[Haagsche Delftsche Mixed|HDM]] en [[HDS]] (waar men ook aan [[cricket]] doet). De succesvolle [[ijshockey]]ploeg [[HYS The Hague]] is gehuisvest is in [[De Uithof (Den Haag)|De Uithof]], waar – naast een ijshockeybaan – ook een 400m-schaatsbaan, een kartbaan, een skihal, een gamehal en een klimwand zijn.

Voorts zijn er twee roeiverenigingen: burgerroeivereniging [[De Laak (roeivereniging)|De Laak]] (opgericht in 1911) en studentenroeivereniging [[H.S.R.V. Pelargos]] (opgericht in 2002). De Haagse roeiwedstrijd is de Laak Pelargos Prognose Race (LPPR) en wordt ieder jaar begin maart gehouden. Een paar zwemverenigingen in Den Haag zijn [[Zwemvereniging Zwemlust '68|Zwemlust '68]] en [[Door Eendracht Sterk|DES]]; op het gebied van duiksport is er Amphibius Onderwatersport.

Op korfbalgebied zijn er voormalig landskampioen [[KV Die Haghe]] en op handbalgebied eredivisieclub [[Hellas Den Haag]]. [[BC Drop Shot]] was de eerste kampioen van de eredivisie badminton. Den Haag heeft verder ook tal van judoclubs, waaronder [[Shi Sei]], [[Lu Gia Jen]] en [[Kian Schi]].

Hoofdzakelijk door het Haagse duingebied loopt de Europese wandelroute [[wandelroute E9|E9]], ter plaatse ook [[North Sea Trail]] of [[Hollands Kustpad]] geheten. De E9 loopt langs de kust van [[Portugal]] naar de [[Baltische staten]]. De route komt vanuit [[Monster (Zuid-Holland)|Monster]] via [[Kijkduin en Ockenburgh|Kijkduin]] en loopt via [[Scheveningen]] naar [[Meijendel]] bij [[Wassenaar (gemeente)|Wassenaar]].
Daarnaast is Den Haag het startpunt van de Europese wandelroute [[wandelroute E11|E11]] die loopt tot aan [[Tallinn]] in [[Estland]]. Vanaf Scheveningen loopt de route via het centrum naar Wassenaar.

== Rechtspraak ==
{{Zie hoofdartikel|lijst van internationale juridische organisaties in Den Haag}}
[[Bestand:International Court of Justice.jpg|thumb|Het [[Vredespaleis]]]]
[[Bestand:International Criminal Court building (2019) in The Hague 01.jpg|thumb|Het [[Internationaal Strafhof]]]]

De naam van de stad is verbonden aan nationale en internationale rechtscolleges. De [[Hoge Raad der Nederlanden|Hoge Raad]], de hoogste rechterlijke instantie in het [[Koninkrijk der Nederlanden]], bevindt zich in Den Haag, evenals de bestuursrechterlijke zetel van de [[Afdeling bestuursrechtspraak van de Raad van State (Nederland)|Raad van State]] en het [[College van Beroep voor het bedrijfsleven]].

Sinds de opkomst van het [[internationaal recht]] en de [[vredesconferentie van Den Haag|vredesconferenties van Den Haag]] in 1899 en 1907 is een groot aantal internationale [[Internationaal hof|tribunalen]] en [[Internationaal Gerechtshof|gerechtshoven]] in Den Haag gevestigd. Het [[Internationaal Gerechtshof]] (''International Court of Justice'', ICJ) is het belangrijkste gerechtelijke orgaan binnen de [[Verenigde Naties]] en behandelt geschillen tussen staten. Het [[Gerechtshof (Nederland)|Gerechtshof]] zetelt in het [[Vredespaleis]], samen met het [[Permanent Hof van Arbitrage]], de [[Haagsche Academie voor Internationaal Recht]] en de [[Carnegie Stichting (Nederland)|Carnegie Stichting]].

Ook in het [[internationaal strafrecht]], gericht op de berechting van individuele personen, speelt Den Haag een belangrijke rol. De stad huisvestte vanaf de jaren 90 het [[Joegoslaviëtribunaal]] en is sinds de oprichting in 2002 de zetel van het [[Internationale Strafhof]] (''International Criminal Court'', ICC), het belangrijkste rechtsorgaan voor het vervolgen van verdachten van den van [[genocide]], [[misdaden tegen de menselijkheid]] en [[oorlogsmisdrijf|oorlogsmisdrijven]].

Ook de [[Organisatie voor het Verbod op Chemische Wapens]], gelieerd aan de VN, en het [[Tribunaal inzake vorderingen tussen Iran en de Verenigde Staten]] bevinden zich eveneens in Den Haag. Verschillende academische instituten op het gebied van internationale relaties, internationaal recht en internationale ontwikkeling zijn verenigd in de [[Hague Academic Coalition]].<ref>[https://web.archive.org/web/20180920195904/http://haguecoalition.org/ Website van de Hague Academic Coalition]</ref>

Vanwege de aanwezigheid van dit grote aantal gerechtshoven en tribunalen is Den Haag net als [[New York (stad)|New York]], [[Genève (stad)|Genève]], [[Wenen]] en [[Nairobi]] een belangrijke VN-stad.<ref>[https://web.archive.org/web/20090328151923/http://www.trouw.nl/nieuws/nederland/article2061828.ece/_Den_Haag_extreem__beveiligd_.html Den Haag extreem beveiligd], ''[[Trouw (krant)|Trouw]]'', 24 maart 2009</ref> Als erkenning van de rol die Den Haag al ruim 100 jaar speelt op het gebied van internationaal recht en vredespolitiek is het de gemeente per [[koninklijk besluit]]<ref>[https://web.archive.org/web/20150222225400/https://zoek.officielebekendmakingen.nl/blg-225351 Koninklijk besluit d.d. 9 mei 2012, nr. 12.000628]</ref> toegestaan om vanaf 27 september 2012 het motto "vrede en recht" toe te voegen aan het [[Wapen van Den Haag|gemeentewapen]]. Het is voor het eerst sinds 2008 dat een motto wordt toegestaan. In december 1958 won Den Haag al de [[Prix de l'Europe]], een eerbetoon van de [[Raad van Europa]] aan gemeenten die zich bijzonder ingezet hebben voor de eenwording in Europa.

== Economie ==
[[Bestand:RandstadRail in de Prinses Beatrixlaan, Den Haag, 2018 (1).jpg|thumb|Het [[Beatrixkwartier]] is met een concentratie van grote kantoren een economische aanjager voor Den Haag]]
De meeste werkgelegenheid in de stad, voor 26% oftewel 56.000 personen in 2006, wordt geboden door de overheid en internationale organisaties. Grote werkgevers uit deze sector zijn onder andere de gemeente Den Haag en de [[Ministerie van Defensie (Nederland)|ministeries van Defensie]], [[Ministerie van Justitie|Justitie]], [[Ministerie van Buitenlandse Zaken (Nederland)|Buitenlandse Zaken]], [[Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties|Binnenlandse Zaken]] en [[Ministerie van Verkeer en Waterstaat|Verkeer en Waterstaat]].

Andere belangrijke sectoren in de stad zijn de zakelijke dienstverlening met 19% van de werkgelegenheid, de gezondheidszorg met 14%, vrijetijdseconomie met 10%, kleinschalige industrie en groothandel met 10%, en de TMT (technologie, Media en Telecom) sector met 10%. De 10 grootste commerciële werkgevers zijn goed voor 11% van de werkgelegenheid: [[Koninklijke KPN|KPN]], [[ING (bank)|ING Bank]], [[PostNL]], [[T-Mobile]], [[HTM Personenvervoer|HTM]], [[AEGON]], Siemens, [[Koninklijke Ahold NV|Ahold]] en [[Shell (bedrijf)|Shell]].<ref>[https://web.archive.org/web/20101130140836/http://www.denhaag.nl/web/file?uuid=1a9681df-69f9-441b-ab45-aded20579638&owner=da66134c-6cf6-4685-90d8-fe59f06f1e18 De Staat van de Haagse Economie, vijfde editie], gemeente Den Haag, 25 juni 2010</ref>

== Verkeer en vervoer ==
[[Bestand:Den Haag, centraal station achterkant foto2 2009-05-22 09.47.JPG|thumb|Station [[Station Den Haag Centraal|Den Haag Centraal]], het grootste [[kopstation]] van Nederland]]
[[Bestand:Den Haag HS voorzijde.jpg|thumb|[[Station Den Haag Hollands Spoor]]]]
Den Haag is per auto te bereiken over de autosnelwegen [[Rijksweg 4|A4]], [[Rijksweg 12|A12]], [[Rijksweg 13|A13]], [[Rijksweg 44|A44/N44]] en [[Ring Den Haag]].

De meeste reizigers die Den Haag per trein aandoen, reizen via de [[spoorwegstation]]s [[Station Den Haag Centraal|Den Haag Centraal]] en [[Station Den Haag HS|Den Haag HS]]. Op het laatstgenoemde station stoppen ook internationale nachttreinen. Er zijn nog een aantal kleinere stations, te weten [[Station Den Haag Moerwijk|Moerwijk]], [[Station Den Haag Ypenburg|Ypenburg]], [[Station Den Haag Laan van NOI|Laan van NOI]] en [[Station Den Haag Mariahoeve|Mariahoeve]]. Den Haag heeft directe treinverbindingen met onder andere [[Station Leiden Centraal|Leiden Centraal]], [[Station Haarlem|Haarlem]], [[Luchthaven Schiphol|Schiphol]], [[Station Amsterdam Sloterdijk|Amsterdam Sloterdijk]], [[Station Amsterdam Centraal|Amsterdam Centraal]], [[Station Amsterdam Zuid|Amsterdam Zuid]], [[Station Almere Centrum|Almere Centrum]], [[Station Lelystad Centrum|Lelystad Centrum]], [[Station Zwolle|Zwolle]], [[Station Groningen|Groningen]], [[Station Leeuwarden|Leeuwarden]], [[Station Gouda|Gouda]], [[Station Utrecht Centraal|Utrecht Centraal]], [[Station Enschede|Enschede]], [[Station Deventer|Deventer]], [[Station Delft|Delft]], [[Station Rotterdam Centraal|Rotterdam Centraal]], [[Station Dordrecht|Dordrecht]], [[Station Roosendaal|Roosendaal]], [[Station Vlissingen|Vlissingen]], [[Station Breda|Breda]], [[Station Tilburg|Tilburg]] en [[Station Eindhoven Centraal|Eindhoven Centraal]].

[[HTM Personenvervoer]] verzorgt een uitgebreid net van 12 [[Haagse tram|tramlijnen]], 9 [[Haagse bus#Lijnen HTM|buslijnen]] en 6 [[Haagse bus#Lijnen HTM Nachtbus|nachtbuslijnen]] het vervoer in Den Haag en omliggende gemeenten. De HTM heeft veruit de meeste interlokale tramlijnen van Nederland. Onder de naam [[RandstadRail]] verzorgt de HTM sinds september 2007 2 lijnen van en naar [[Spoorlijn Leidschendam aansluiting - Zoetermeer|Zoetermeer]] en de [[RET (Rotterdam)|RET]] [[exploitatie|exploiteert]] [[Lijn E (metro van Rotterdam)|Metrolijn E]] van en naar [[Slinge (metrostation)|metrostation Slinge]] in Rotterdam. De [[Streekvervoer Haaglanden|streekvervoerverbindingen]] met Den Haag zijn per 25 augustus 2019 grotendeels in handen van [[EBS (busvervoer)|EBS]] en sinds 9 december 2012 ook van [[Arriva Personenvervoer Nederland|Arriva]]. Daarvoor werd het streekvervoer volledig geëxploiteerd door [[Connexxion]]. Verder wordt er internationaal busvervoer verricht door [[Flixbus]].

Op 10 februari 2010 werd de naam van Rotterdam Airport veranderd in ''[[Rotterdam The Hague Airport]]''. Het vliegveld is bereikbaar via de autosnelweg [[Rijksweg 13|A13]] en met openbaar vervoer via metrolijn E en aansluitende shuttlebus.

== Cultuur en recreatie ==
=== Monumenten ===
Den Haag telt een groot aantal [[Lijst van rijksmonumenten in Den Haag|rijksmonumenten]], [[Lijst van gemeentelijke monumenten in Den Haag|gemeentelijke monumenten]] en [[Lijst van oorlogsmonumenten in Den Haag|oorlogsmonumenten]].

=== Beschermd stadsgezicht ===
[[Bestand:Huis ten Bosch close-up.JPG|thumb|[[Paleis Huis ten Bosch]] in het rijksbeschermde stadsgezicht [[Haagse Bos (Den Haag)|Haagse Bos]]]]
[[Bestand:Gedenkteken Karel Bernhard van Saksen-Weimar-Eisenach in Den Haag.jpg|thumb|Gedenkteken [[Karel Bernhard van Saksen-Weimar-Eisenach]]]]
Den Haag telt verscheidene [[beschermd stadsgezicht|beschermde stadsgezichten]]: [[Rijksbeschermd gezicht 's-Gravenhage - Archipelbuurt|Archipelbuurt]], [[Rijksbeschermd gezicht 's-Gravenhage - Benoordenhout|Benoordenhout]], [[Rijksbeschermd gezicht 's-Gravenhage - Binnenhof|Binnenhof]], [[Rijksbeschermd gezicht 's-Gravenhage - Duinoord|Duinoord]], [[Rijksbeschermd gezicht 's-Gravenhage - Haagse Bos|Haagse Bos]], [[Rijksbeschermd gezicht 's-Gravenhage - Malieveld|Malieveld]], [[Rijksbeschermd gezicht 's-Gravenhage - Marlot / Reigersbergen|Marlot / Reigersbergen]], [[Rijksbeschermd gezicht 's-Gravenhage - Sint Jacobskerk|Sint Jacobskerk]], [[Rijksbeschermd gezicht 's-Gravenhage - Statenkwartier|Statenkwartier]], [[Rijksbeschermd gezicht 's-Gravenhage - Van Stolkpark/Scheveningse Bosjes|Van Stolkpark/Scheveningse Bosjes]], [[Rijksbeschermd gezicht 's-Gravenhage - Westbroekpark|Westbroekpark]], [[Rijksbeschermd gezicht 's-Gravenhage - Willemspark|Willemspark]], [[Rijksbeschermd gezicht 's-Gravenhage - Zorgvliet|Zorgvliet]], [[Rijksbeschermd gezicht 's-Gravenhage - Zuiderpark|Zuiderpark]] en [[Rijksbeschermd gezicht 's-Gravenhage Uitbreiding|een uitbreiding]].

Voorts zijn er de volgende gemeentelijk beschermde stadsgezichten:
* [[Villapark Meer en Bosch|Kijkduin-Meer en Bosch]] (7 december 1989)
* [[Laakkwartier en Spoorwijk|Laakkwartier]] (14 februari 2002)
* [[Bohemen en Meer en Bos|Meer en Bos]] (7 december 1989)
* [[Regentessekwartier]] (14 februari 2002)
* [[Scheveningen-Dorp]] (6 maart 2003)
* [[Segbroek|Sportlaan-Segbroeklaan e.o.]] (4 november 2004)
* [[Valkenboskwartier]] (14 februari 2002)
* [[Vogelwijk (Den Haag)|Vogelwijk]] (14 februari 2002)
* [[Bouwlust en Vrederust|Vrederust]]-West (Drevenbuurt) (4 november 2004)
* [[Zeeheldenkwartier (Den Haag)|Zeeheldenkwartier]] (14 februari 2002)
* [[Zuid-Hollandsche Bierbrouwerij|ZHB-hoven]] (18 april 2002)

{{Zie ook|Zie ook de [[lijst van hoogste gebouwen van Den Haag]]}}

=== Bezienswaardigheden ===
{{Zie ook|Zie ook de [[lijst van hofjes in Den Haag]]}}
[[Bestand:Noordeinde Palace.jpg|thumb|[[Paleis Noordeinde]]]]
[[Bestand:Ridderzaal Den Haag juni 2003.JPG|thumb|De [[Ridderzaal]]]]
Den Haag is een oude stad met veel historie. Er staan veel monumenten, monumentale panden en herdenkingsmonumenten, belangwekkende zijn:
* [[Binnenhof (Den Haag)|Binnenhof]]
* [[Gevangenpoort (Den Haag)|Gevangenpoort]]
* [[Grote of Sint-Jacobskerk (Den Haag)|Grote Kerk]]
* [[Passage (Den Haag)|Haagse Passage]]
* [[Indisch Monument (Den Haag)|Indisch Monument]]
* [[Kurhaus (Scheveningen)|Kurhaus]] (Scheveningen)
* [[Lange Voorhout]]
* [[Mauritshuis]]
* [[Nieuwe Kerk (Den Haag)|Nieuwe Kerk]]
* [[Oude stadhuis (Den Haag)|Oude Stadhuis]]
* [[Paleis Noordeinde]]
* [[Ridderzaal]]
* [[Vredespaleis]]

=== Musea ===
[[Bestand:Mauritshuis.jpg|thumb|Het [[Mauritshuis]]]]
{{Zie ook|Zie voor een meer complete lijst het overzichtsartikel [[lijst van musea in Den Haag]]}}
Er zijn diverse [[lijst van musea in Den Haag|musea in Den Haag]] te vinden. Dat zijn onder andere:
* [[Atlantikwall Museum Scheveningen]]
* [[Beelden aan Zee]]
* [[Escher in Het Paleis]] (gewijd aan graficus [[Maurits Cornelis Escher]])
* [[Fotomuseum Den Haag]]
* [[Galerij Prins Willem V]]
* [[Gevangenpoort (Den Haag)|Gevangenpoort]]
* [[Haags Bus Museum]]
* [[Haags Historisch Museum]]
* [[Haags Openbaar Vervoer Museum]]
* [[Kinderboekenmuseum]]
* [[Kunstmuseum Den Haag]]
* [[Literatuurmuseum]]
* [[Loosduins Museum]] (streekmuseum)
* [[Louwman Museum]] (automuseum)
* [[Mauritshuis]]
* [[De Mesdag Collectie]] en het [[Panorama Mesdag]]
* [[Museum Bredius]]
* [[Museum Meermanno]] (Huis van het boek)

=== Attracties ===
[[Bestand:Den Haag Chinatown 1.jpg|thumb|[[Chinatown (Den Haag)|Chinatown]]]]
* [[Avonturia]] (indoordierentuin)
* [[Beeld en Geluid - Den Haag]] (voorheen Museum voor Communicatie & COMM)
* [[Chinatown (Den Haag)|Chinatown]] (Chinese horecawijk met twee poorten)
* [[Familiepark Drievliet]] (attractiepark)
* [[Het Strijkijzer#Uitzicht|De Haagse Toren]] (de hoogste horeca in Nederland)
* [[Madurodam]] (miniatuurpark)
* [[Museon]] (Museum voor het onderwijs)
* [[Omniversum]] (grootbeeldfilmtheater)
* [[ProDemos]] (rondleidingen in en om het Binnenhof)
* [[Reuzenrad]] (op de [[Scheveningse pier|Pier]])
* [[Haagse grachtengordel#Rondvaarten en passantenhaven|Rondvaarten]] (met open boten)
* [[Sea Life Scheveningen|Sea Life]] (aquaria)
* [[De Uithof (sportcentrum in Den Haag)|De Uithof]] (indoorski- en schaatscentrum)

=== Culturele voorzieningen ===
[[Bestand:Koninklijke Bibliotheek.jpg|thumb|De [[Koninklijke Bibliotheek (Nederland)|Koninklijke Bibliotheek]] is de [[nationale bibliotheek]] van Nederland]]
[[Bestand:Koninklijke Schouwburg Den Haag.jpg|thumb|[[Koninklijke Schouwburg]], opgericht in 1802, gevestigd in het voormalige [[stadspaleis]] "Nassau-Weilburg"]]
* [[Amare (Den Haag)|Amare]]
*[[ALBA theaterhuis]]
* [[Bibliotheek Den Haag]]
* [[Centrum Beeldende Kunst]]
* [[Diligentia]]
* [[Haags HipHop Centrum]]
* [[Het Nutshuis]]
* [[Koninklijke Bibliotheek (Nederland)|Koninklijke Bibliotheek]]
* [[Koninklijke Schouwburg]]
* [[Korzo]]
* [[Laaktheater]]
* [[Nationaal Archief]]
* [[Pulchri Studio]]
* [[Stichting Internationaal Esperanto-Instituut]]
* [[Theater aan het Spui]]
* [[Theater Culturalis]]
* [[Theater De Regentes]]
* [[PePijn|Theater PePijn]]

=== Kunst in de openbare ruimte ===
In Den Haag zijn diverse beelden, sculpturen en objecten geplaatst in de openbare ruimte, zie:
* [[Lijst van beelden in Den Haag-Centrum]]

=== Uitgaansgelegenheden ===
Het uitgaansleven in Den Haag is [[dichtheid (natuurkunde)|geconcentreerd]] rond de omgeving [[Buitenhof (Den Haag)|Buitenhof]] en [[Dagelijkse Groenmarkt (Den Haag)|Dagelijkse Groenmarkt]], de [[Grote Markt (Den Haag)|Grote Markt]], het [[Plein (Den Haag)|Plein]] en de [[Plaats (Den Haag)|Plaats]], alsmede de Boulevard van Scheveningen. Poppodium [[Paard (poppodium)|Paard]], voorheen Paard van Troje, bestaat sinds 1972. Sinds 1996 heeft de stad ook een [[Nachtburgemeester#Den Haag|nachtburgemeester]].

De [[homohoreca]] in Den Haag omvat enkele cafés op commerciële basis, een non-profitcafé van de plaatselijke afdeling van het [[COC Nederland|COC]], alsmede een [[Gay sauna|homosauna]].

Den Haag kent ook twee gebieden met prostitutie: zie [[Prostitutie in Den Haag]].

=== Evenementen ===
[[Bestand:Parkpop1990.jpg|thumb|Een optreden van [[Faith No More]] tijdens [[Parkpop]] 1990]]
{{Kolommen lijst | breedte=18 | aantal=2 | style=min-width:18em; | inhoud=* [[Beatstad]]
* [[Bevrijdingsfestival Den Haag]]
* [[Blended Festival]],<ref>[https://web.archive.org/web/20161220061859/http://www.denhaagdirect.nl/blended-festival-voorheen-haschiba-17-en-18-sept-2016/ Blended Festival (voorheen HaSchiBa) 17 en 18 sept 2016], Den Haag Direct, september 2016</ref> voorheen [[Ha-Schi-Ba]]
* [[Chinees Nieuwjaar Festival]] (Haags Chinatown)
* [[City-Pier-City Loop]] (halve marathon)
* [[Crossing Border]]
* [[De Betovering]]
* [[Duinenmars]]
* [[Escamp festival]]
* [[Haags UIT Festival]]
* [[Haagse Pop Week]]
* [[I Love HipHop]] (festivalweek)
* [[Kamermuziekfestival Den Haag]]
* [[Circus (attractie)#Kerstcircus|Kerstcircus]]
* [[Kleurrijk Festival Spoorwijk]]<ref>[https://web.archive.org/web/20161220050230/http://www.cineacdenhaag.tv/items/kleurrijk-festival-spoorwijk/ Artikel Cineac]</ref>
* [[Life I live]], voorheen [[Koninginnenach]]
* [[Milan Zuiderpark]]
* [[Museumnacht Den Haag]]
* [[Nacht van de Vluchteling]]
* [[Nederlandse Veteranendag]]
* [[North Sea Jazz Festival]]<ref group="Noot">Tot en met 2005 in Den Haag; sinds 2006 in het 20 à 30&nbsp;km van de Noordzee verwijderde Rotterdam.</ref>
* [[Parkpop]]
* [[festival Rewire|Rewire]]
* [[Schilderswijkfestival]]
* [[Sniesterfestival]]
* [[State-X New Forms]]
* [[TodaysArt]]
* [[Tong Tong Fair]]
* [[Vredesloop]]
* [[Vuurwerkfestival Scheveningen]]
* [[Wild Rooster festival]]
}}

=== Muziek ===
[[Bestand:Muziekcafé De Paap in Den Haag in 2018.jpg|thumb|Muziekcafé De Paap opende rond 1950]]
Den Haag heeft sinds 1826 zijn eigen [[Koninklijk Conservatorium (Den Haag)|conservatorium]]. In 1904 werd het [[Residentie Orkest]] opgericht. Het [[Paard (poppodium)|Paard van Troje]] is het grootste poppodium in Den Haag. Andere bekende poppodia in de stad zijn De Zwarte Ruiter en muziekcafé de Paap.

''[[O, o, Den Haag]]'' van [[Harry Klorkestein]], een [[pseudoniem]] van [[Klein Orkest]] (met [[Harrie Jekkers]]), wordt wel het officieuze volkslied van Den Haag genoemd.<ref>[https://web.archive.org/web/20150329142512/http://www.omroepwest.nl/nieuws/07-02-2014/haagse-legende-harrie-jekkers-van-o-o-den-haag-terug-theater Haagse legende Harrie Jekkers, van O O Den Haag, terug in theater], [[Omroep West]], 7 februari 2014</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20140905110255/http://denhaagfm.nl/2014/02/07/harrie-jekkers-terug-het-theater/ Harrie Jekkers terug in het theater], Den Haag FM, 7 februari 2014</ref><ref>[https://web.archive.org/web/20150330020655/http://www.deweekkrant.nl/pages.php?page=2197536 De Posthoorn], Henk Bres, [[De Weekkrant]], 19 maart 2012</ref> Afkomstig uit Den Haag en omgeving zijn onder andere de [[band (muziek)|bands]] en [[muzikant]]en Klein Orkest, [[Golden Earring]], [[Shocking Blue (band)|Shocking Blue]], [[Supersister]], [[Earth & Fire]] (Voorschoten, Voorburg en Leidschendam), [[Sandy Coast]] (Voorburg), [[DI-RECT]], [[Kane (band)|Kane]], [[De Règâhs]], [[Anouk (zangeres)|Anouk]], [[De Kraaien]], [[Darkraver]] en [[Charly Lownoise]].

=== Films ===
Een aantal niet-Nederlandse films is (gedeeltelijk) opgenomen in Den Haag, waaronder ''[[Mindhunters]]'' (2004), ''[[Ocean's Twelve]]'' (2004), ''[[Zwartboek (film)|Black Book]]'' (2006) en ''[[The Hitman's Bodyguard]]'' (2017). Delen van Seizoen 2 van de Netflix-serie ''[[Sense8]]'' zijn ook gefilmd in Den Haag.<ref>{{Citeer web|url=http://denhaagfm.nl/2016/07/10/opnamen-netflix-serie-sense8-dit-weekend-in-den-haag/|titel=Opnamen Netflix-serie ‘Sense8’ dit weekend in Den Haag|uitgever=Den Haag FM|datum=10 juli 2016|bezochtdatum=20 mei 2018|archiefurl=https://web.archive.org/web/20180828013236/http://denhaagfm.nl:80/2016/07/10/opnamen-netflix-serie-sense8-dit-weekend-in-den-haag/|archiefdatum=2018-08-28|dodeurl=nee}}</ref> Acteurs en filmmakers afkomstig uit Den Haag zijn onder anderen [[Martin Koolhoven]], [[Georgina Verbaan]], [[Carel Struycken]], [[Frederique van der Wal]], [[Marwan Kenzari]], [[Anna Drijver]], [[Renée Soutendijk]], [[Stephan Evenblij]], [[Bridget Maasland]] en [[Paul Verhoeven (regisseur)|Paul Verhoeven]].

=== Winkels en markten ===
[[Bestand:Haagse Passage.jpg|thumb|[[Haagse Passage]]]]
Bekende winkelstraten en -centra zijn de [[Grote Marktstraat]], de [[Spuistraat (Den Haag)|Spuistraat]] en [[Vlamingstraat (Den Haag)|Vlamingstraat]], de [[Haagse Passage]], de [[Hoogstraat (Den Haag)|Hoogstraat]] en [[Noordeinde (Den Haag)|Noordeinde]], [[Lange Poten]] en [[Korte Poten]], [[Haagsche Bluf]], [[Markthof]] en de [[Venestraat]]. De grootste winkelcentra zijn [[Haaglanden MegaStores]] en [[winkelcentrum Leyweg]]. [[De Haagse Markt]] is de grootste permanente [[markt (winkel)|markt]] in de openlucht van Europa. Er is elke week op maandag, woensdag, vrijdag en zaterdag markt.

Op donderdagavond is het [[koopavond]] in Den Haag. Net als in de andere grote steden (Amsterdam en Rotterdam) mochten eerst alleen de (groot)winkelbedrijven in het centrum op zondag open zijn. Als enige van de grotere steden in Nederland mogen tegenwoordig ook de winkels in de Haagse buitenwijken van 10.00 - 18.00 uur op zondag geopend zijn. Door deze beslissing is de concurrentiepositie van de kleinere winkels (veelal gerund door mensen met een migratieachtergrond) in de buitenwijken verbeterd, wat de leefbaarheid van de buitenwijken ten goede komt. De binnenstad van Den Haag was in 2009 genomineerd voor 'Beste binnenstad van Nederland'.<ref>[https://web.archive.org/web/20110523104734/http://www.denhaag.nl/smartsite.html/?id=43336 Den Haag genomineerd voor 'Beste Binnenstad van Nederland'], Gemeente Den Haag</ref> Ook telt Den Haag het hoogste aantal exclusieve [[winkelformule]]s van alle steden in Nederland (75).<ref>[https://web.archive.org/web/20110523105345/http://www.denhaag.nl/smartsite.html/?id=66928 Den Haag telt meeste bijzondere winkels], Gemeente Den Haag</ref>

== Media ==
=== Kranten ===
{{Kolommen lijst | breedte=14 | style=max-width:40em; | inhoud=* [[Haagsche Courant|AD/Haagsche Courant]]
* [[De Nieuwe Loosduinse Krant]]
* [[Den Haag Centraal (krant)|Den Haag Centraal]]
* [[Posthoorn (krant)|Posthoorn]]
* [[ZuidwestNieuws]]
* [[LEVEN! Magazine]]
* [[Daklozenkrant|Straatnieuws]]
* [[Kerk in Den Haag]]
* [[Business Haaglanden]]
* [[De Haagse Tijden|De Oud-Hagenaar]]
* [[Haags Nieuwsblad]]
* [[De Scheveningsche Courant]]
}}

=== Radio en televisie ===
* [[Omroep West]]
* [[Stadsomroep Den Haag]] (Den Haag FM)
* [[Hofstad Radio]]
* [[Infothuis]]
* Groen Geel Hart TV - ADO supporters TV

== Bekende Hagenaars ==
==== Geboren of overleden in Den Haag ====
{{Zie hoofdartikel|Lijst van Hagenaars}}

== Vernoemingen ==
In de voormalige [[Nederlands West-Indië|westelijke koloniën]] zijn enkele [[plantages]] vernoemd geweest naar de stad.
* [['s Gravenhage (plantage)|'s Gravenhage]]<ref>{{Citeer web|url=https://www.surinameplantages.com/archief/s/sgravenhage|titel=Plantages 's Gravenhage|bezochtdatum=2024-02-04|werk=surinameplantages}}</ref>, een koffieplantage aan de Pericakreek in [[Suriname (kolonie)|Suriname]]
* [['s Gravenhage (Berbice)|'s Gravenhage]]<ref name="cbg">{{Citeer web|url=https://cbg.nl/documents/55/Berbice-Demerara-Essequebo.pdf|titel=Lijst van eigenaren van plantages, en houders van hypotheken op plantages in Berbice, Demerara en Essequebo, 1818-1819.|datum=2015-02-14|werk=cbg.nl}}</ref>{{Rp|11}}, een plantage in [[Berbice]] ([[Nederlands-Guiana]])
* [[Den Haag (Demerary)|Den Haag]]<ref name="cbg"/>{{Rp|18}}, een plantage in [[Demerary|Demerarij]] (Nederlands-Guiana)

== Externe links ==
{{Zusterproject klein
| commons     = 
| commonscat  = Den Haag
| wikiatlas   = 
| wikispecies = 
| wiktionary  = Den Haag
| wikibooks   = 
| wikisource  = Categorie:Den Haag
| wikiquote   = 
| wikinews    = 
| wikinewscat = Den Haag
| wikivoyage  = Den Haag
}}
* [https://www.denhaag.nl/nl.htm Officiële website]
* [https://kaartnederland.net/kaart-den-haag Plattegrond Den Haag]
* [https://geoportaal-ddh.opendata.arcgis.com/ Kaartendenhaag.nl. Open data van de gemeente op de kaart]

{{Appendix||2=
== Bronnen ==
{{References||2}}
== Noten ==
<references group="Noot"/>
}}
{{Bibliografische informatie}}
{{Navigatie hoofdsteden Nederland}}
{{Navigatie gemeente Den Haag}}
{{Navigatie Plaatsen met historische stadsrechten in Zuid-Holland}}
{{Navigatie Metropoolregio Rotterdam Den Haag}}
{{Navigatie provincie Zuid-Holland}}
{{Gesproken Wikipedia klein|Nl-Den Haag-article.ogg|22164226}}
{{Coor title dms|52|05|44|N|4|18|59|E|type:city_region:NL_scale:100000}}

[[Categorie:Den Haag| ]]
[[Categorie:Hoofdstad van een Nederlandse provincie]]
[[Categorie:Plaats in Zuid-Holland]]