Gebruiker:VLangbeen/Vrouwenbibliotheek Utrecht

Mee bezig Aan deze pagina of deze sectie wordt de komende uren of dagen nog druk gewerkt. Toelichting: ... Klik op geschiedenis voor de laatste ontwikkelingen.

Vrouwenbibliotheek Utrecht

De Vrouwenbibliotheek Utrecht is opgericht in 1984 en opgeheven in 2009.

Oprichting

Vijf vrouwen die elkaar kenden uit het Vrouwencafé De Heksenketel, kwamen in april 1983 tot het plan een vrouwenbibliotheek en documentatiecentrum op te richten. Het doel was een plek waar vrouwen feministische literatuur konden vinden, maar ook documentatiemateriaal en non-fictie boeken die toegang geven tot de vrouwen(strijd)cultuur.

Locatie

Een van de opties voor een plek was het Vrouwenhuis in de Twijnstraat. Er zijn wel bezwaren: is de drempel van het Vrouwenhuis voor veel ’gewone’ vrouwen niet te hoog? Het imago van het Vrouwenhuis – ’enge, radicale vrouwen’ – stoot misschien af. Men besluit tóch voor die plek. De doelstellingen van het Vrouwenhuis – het emanciperen van vrouwen en de maatschappij; feministische solidariteit – passen bij de doelstelling die zij voor de Vrouwenbibliotheek voor ogen hebben.

‘Een hoekje’ in de Openbare Bibliotheek – een voorstel van de gemeente Utrecht – wordt afgewezen. De Vrouwenbibliotheek moet méér zijn dan boeken in de kast. Het moet ook een discussie- en ontmoetingsplaats worden: een plek waar vrouwen zich veilig voelen om naar precaire onderwerpen te vragen en waar lezingen en cursussen georganiseerd kunnen worden.

Misschien was de keuze voor het Vrouwenhuis ook pragmatisch: er is een ruimte beschikbaar, ook al is dat in eerste instantie in een soort overloop van vier bij vier meter.

Er wordt van alles gedaan om met een redelijke collectie van start te kunnen gaan. De initiatiefnemers gaan naar manifestaties om het idee te promoten, en om geld in te zamelen met ‘collectebussen’ en verkoop van eigen gebakken taart. Zij roepen iedereen op om boeken te schenken.

Er komen giften van Mama Cash, Café Averechts en Savannah Bay. Een subsidietoezegging van de gemeente of provincie Utrecht is dan nog niet zeker. Maar men begint gewoon, bang dat het initiatief anders zal verzanden.

Op 20 oktober 1984 opent de bibliotheek met letterlijk een ‘knalfeest’. Er zijn dichteressen, een loterij en poppenkast, maar ook daadwerkelijk knallende rotjes, die deels zelfs te vroeg afgaan.

De collectie is met de vele schenkingen voor en tijdens de opening, verdubbeld van 200 naar 400 boeken Een collectief van acht vrouwen gaat van start. Allemaal vrijwilligers.

En het is een vliegende start: in februari 1985 is de collectie gegroeid naar 600 boeken en hebben zich 100 leden (a 10 gulden per jaar) aangemeld.

De Vrouwenbibliotheek Utrecht heeft in 1995 een nieuwe behuizing gevonden in het Multicultureel Emancipatie Centrum in Utrecht. Een bezoek aan de nieuwe ruimte en een beschrijving van beleid en collecties.

Financiën en medewerkers

Er is vanaf het begin wel enige subsidie van de gemeente Utrecht[i] voor huisvesting, non-fictie ( voor fictie willen ze niet betalen) en publiciteit. Een jaar later betaalt de Provincie Utrecht voor organisatiekosten. Maar daar moet wel een AROB-procedure aan te pas komen; de aanvraag wordt in eerste instantie afgewezen!

Uit de leengelden wordt fictie aangeschaft. Ook schenkingen dragen bij aan de snelle groei van de collectie: in 1992 – de eerste cijfers die te vinden zijn– staan er 8.500 boeken op de plank en zijn er 75 tijdschrift-abonnementen.

Zeker tot en met 1992 wordt geen enkele medewerkster betaald. Er werken dan 14 vrijwilligsters die één dagdeel per 14 dagen documenteren. Een ‘collectief’ van drie, soms vier, vaste medewerksters werken (onbetaald!) – 30-35 per week. Zij coördineren de vrijwilligsters, schaffen boeken aan, beschrijven en ontsluiten deze, doen de uitleen en organiseren activiteiten.

Belangrijke vrouwen in het ‘collectief’ zijn onder andere Greet van der Spek, Janny Figee, en Marianne Boere, oprichtsters (1984), Wies van Groningen (ca 1988) en Ineke van Zadelhoff (ca 1990). Al in 1988 wordt onderzocht of er een betaalde kracht kan worden aangesteld, maar voo

Beleid

Er worden ook fikse ideologische discussies gevoerd. Over de aanschaf – kan het boek Het ritsloze nummer van Erica Jong wel? Dit laatste meningsverschil loopt zo hoog op dat Janny Figee opstapt: voor zo’n vrouwonvriendelijk boek in de collectie wil ze niet verantwoordelijk zijn!

Ook over het toelaten van mannen wordt stevig gediscussieerd. Uiteraard heeft dat ook te maken met de locatie van de Vrouwenbibliotheek: het Vrouwenhuis, waar mannen niet binnen mogen. Uiteindelijk valt in 1990 het besluit dat ook mannen welkom zijn. Veel komen er overigens niet.

Over extra aandacht voor informatie over en van zwarte migranten- en vluchtelingen vrouwen (ZMV), moet flink worden gedelibereerd. Wies van Groningen (met een Indo-achtergrond) is in 1988 met dát doel voor ogen binnengekomen, en wordt door Greet van der Spek met open armen ontvangen. Maar de anderen moeten nog overtuigd worden. En dat lukt: de twee zwaartepunten lesbisch bestaan (dat vanaf het begin al zwaartepunt is) en ZMV informatie krijgen extra budget.

De zichtbaarheid van deze twee speerpunten wordt later vergroot door het plakken van een sticker: roze voor lesbisch, zwart voor ZMV.

In 1990 wordt (door Garjan Sterk) al onderzoek gedaan naar de behoefte en tevredenheid van leners, om zo de collectie goed af te kunnen stemmen op de gebruikers. Er volgen er meer: in 1993 (door Marina van Beekveld) en een speciaal onderzoek naar het gebruik van boeken over lesbisch bestaan, door Els Kieviet. In 1995 doet Martine Kolner opnieuw onderzoek naar de informatiebehoefte van de gebruikers.

Een van de gevolgen van het gebruikersonderzoek: Er komt in 1990 een wisselcollectie met boeken in het Turks, voor de Turkse doelgroep. Ook op deze manier probeert de Vrouwenbibliotheek aan te sluiten bij multicultureel Utrecht.

Van Twijnstraat tot Wittevrouwenkade 1984-1995

De bibliotheek maakt een vliegende start: het boekenbezit verdubbelt bij de opening van 200 naar 400 boeken. De collectie groeit hard en knapt al snel uit zijn jasje. Binnen vijf jaar verhuist de bibliotheek intern twee keer, met steeds verdubbeling van de ruimte.

In 1989 gaat de bibliotheek naar de begane grond waardoor de collectie vanaf de straat zichtbaar wordt. De Vrouwenbibliotheek was al snel de belangrijkste ‘bewoner’ van het Vrouwenhuis. En dat allemaal met minimale middelen.

‘Van MEC via IDEA naar de Gansstraat: 1995 – 2009’

https://vrouwenbibliotheek.nl/2022/11/11/van-mec-via-idea-naar-de-gansstraat-1995-2009/

De verhuizing van de Twijnstraat naar de Wittevrouwenkade is een enorme omslag: zeeën van ruimte, meer professionalisering en veel gezamenlijke activiteiten in het prachtige pand. En ingebed tussen organisaties die een belangrijke doelgroep zijn, al sinds de jaren ’80: ZMV-vrouwen.

De collectie kon weer groeien, en dat doet die dan ook: In 1992 telt de collectie 8.500 , in 1999 is dat 15.660, bijna een verdubbeling! Ook de documentatie groeit spectaculair.

Activiteiten

Het pand is zeer geschikt voor het organiseren van allerlei bijeenkomsten op het terrein van emancipatie, en de vrouwenbibliotheek doet daar actief aan mee. In de jaren 1995-2000 wordt er veel georganiseerd: leesavonden, culturele ontmoetingen, een (multiculturele) verhalenwedstrijd. Natuurlijk vonden er 8 maart-vieringen plaats, samen met de organisaties in het pand, en vaak ook met boekhandel Savannah Bay.

In 1999 wordt het 15 jarig bestaan van de bibliotheek groot gevierd, met een serie literaire bijeenkomsten in het voorjaar, een serie najaars-lezingen, en een ‘Vrouwenboekenbal’, samen met Savannah Bay, dat ook 15 jaar bestaat. Ook het 20-jarig bestaan in 2005 gaat niet ongemerkt voorbij, maar het is duidelijk dat de VB in zwaar weer verkeerd: uitpakken zoals in 1999 gebeurt niet meer.

Nog steeds wordt gewerkt aan een beter aanbod van en voor ZMV-vrouwen (zwarte migranten- en vluchtelingen vrouwen). Dat blijkt uit de thema’s van de bijeenkomsten.

Het ZMV-informatieproject dat liep van 1997-2002, krijgt in 2002 een vervolg: de Provinciale Bibliotheekcentrale financiert onderzoek naar de informatiebehoefte van ZMV-vrouwen.

Er komen meer wisselcollecties – vooral gericht op de 1e generatie ZMV-vrouwen – nu ook voor Marokkaanse en Arabische vrouwen. En er wordt een video-collectie aangelegd om aan te sluiten bij de informatiebehoefte van de twee en derde generatie.

Er is behoefte aan cursussen om wegwijs te worden in de wereld van e-mail en internet. De cursussen worden aangeboden i.s.m. de Provinciale Bibliotheekcentrale en de Openbare bibliotheek.

Ontwikkeling van de organisatie

Er komen in 1996 eindelijk twee betaalde medewerkers in dienst. Helaas is het niet gelukt om subsidie voor reguliere banen te krijgen, dus het worden gesubsidieerde banen voor langdurig werkelozen, zgn ‘ID-banen’.

Dan moet er ook een officiële werkgever komen. De organisatie verandert dan van een collectief (non-hiërarchisch) naar een structuur met werknemers in gespecialiseerde functies en een bestuur in de rol van werkgever. De collectief-leden worden vervangen door een extern bestuur. Al met al betekent dat een forse mentaliteitsverandering voor de organisatie; dat zorgt voor flink wat onrust!

Er komt een ID-baan specifiek voor PR-werk. Die functie is zeker van belang omdat het aantal leden, en het bezoek aan de bibliotheek, langzaamaan terugloopt: in 1993 waren er nog 314 leden, in 1997 185 en in 2003 nog maar 120. Het aantal bezoekers neemt af van 1450 in 1997, naar 1190 in 2003.

Dat heeft misschien met de plek te maken (‘uit de loop’), maar ook wordt merkbaar dat emancipatie ‘uit’ raakt en dat internet in opkomst is. Mensen zoeken meer en meer zelf op internet naar hun informatie.

Fusie – IDEA

Onder druk van gemeente komt er in januari 2002 een fusie: de Vrouwenbibliotheek en BVC (Buitenlands Vrouwencentrum) fuseren met MEC (Multicultureel Emancipatiecentrum ) en vormen vanaf dan één organisatie: IDEA. Met daarbij een groot gevolg voor de subsidie voor de bibliotheekcollectie: deze wordt gehalveerd.

Het is moeilijk om overeind te blijven bij een zich terugtrekkende overheid, de nadruk op marktwerking, en met het imago van wit, elitair en lesbisch, dat nog steeds kleeft aan de Vrouwenbibliotheek. Dat, ondanks alle pogingen die worden gedaan om andere doelgroepen te bereiken: ZMV-vrouwen, maar ook scholen worden actief benaderd.

Inkrimpen

En dan komt er in 2004 een volgende bedreiging: de gemeente vindt de output van IDEA te klein en kort fors op de subsidie. Het budget voor de bibliotheek wordt weer flink gekort. Tegelijkertijd stopt de subsidie voor de ID-banen. Medewerksters in ID-banen worden ontslagen, waaronder drie in de bibliotheek. Eén ID-baan in de bibliotheek wordt omgezet naar een reguliere baan.

Het pand op de Wittevrouwenkade is veel te duur en er moet dus verhuisd: in 2005 gaat IDEA naar het veel kleinere, en goedkopere pand aan het Janskerkhof 1.

De collectie moet daarom flink krimpen: de boekencollectie wordt geschoond, en de archieven die zijn ondergebracht bij de Vrouwenbibliotheek, gaan niet mee.[1]. Weggooien van de enorme collectie documentatie, waaraan vanaf 1984 door zoveel vrijwilligers is gewerkt, gaat te ver: deze gaat wel mee en wordt in de kelder gezet.

Het blijkt uitstel van executie. Er verschijnt in 2008 een zeer kritisch rapport over IDEA. De gemeente wil een fusie met Stichting Boeg (koepel van migrantenorganisaties) maar het bestuur van IDEA weigert dat. Dan is het einde verhaal: de gemeente laat weten dat de subsidie voor IDEA stopt op 1-1-2010[2].

Sluiting en doorstart

Op 31-12- 2008 sluit de bibliotheek. In 2009 wordt naarstig gezocht naar een organisatie waar de collectie bij elkaar kan blijven, maar dat lukt niet. Dan gaat er in november 2009 een brief naar alle leners van de bibliotheek: de boeken gaan in de verkoop. De collectie documentatie gaat naar het oud papier.[3]

De brief komt ook aan bij de leenster Marjolein Datema. Zij wil niet dat de collectie verdwijnt en (dus) niet meer beschikbaar is voor vrouwen in Utrecht! In haar praktijk aan de Gansstraat 161 A maakt ze ruimte, en doet een aanbod aan IDEA: het overnemen van de hele collectie, met de belofte om de bibliotheek openbaar toegankelijk te houden. En zo geschiedt: op een koude winterdag in december 2009 verhuist de bibliotheek en op zaterdag 6 maart 2010 opent de bibliotheek feestelijk op deze nieuwe plek.

De collectie is weer terug in handen van vrijwilligers; de cirkel is rond.

Link naar de verantwoording: https://vrouwenbibliotheek.nl/2022/11/17/verantwoording-van-de-geschiedenis-van-de-vrouwenbibliotheek/

Bronnen:

– Vrouwenbibliotheek/ Alyze Bos en Gert Jan de Viet. – In: Drift, vol. 1, nr. 10 (6 nov. 1984), p. 3

– Vrouwenbibliotheek Utrecht bestaat 10 jaar/ Greet van der Spek en Susanne Kers. In: Nieuwsbrief Vrouwenbibliotheek, 17 okt 1994, p 12-14

– Wat zijn er toch veel mooie vrouwenboeken/Janny Figee. In: Nieuwsbrief Vrouwenbibliotheek, nr 23– dec 1997, p 8-10

– Vrouwenbibliotheek Utrecht: een hoofdstuk apart/ Marion van Lier. December 2001

– Interview van Marjet Douze met Marianne Boere en Janny Figee, initiatiefnemers. (21 juli 2022).