Brontekst bekijken van Geschiedenis van de Vikingen

[[Afbeelding:Vikingen tijd.png|300px|thumb|Kolonisatie en tochten van de [[Vikingen]].]]
[[Afbeelding:Viking Expansion.svg|300px|thumb|{{legenda|#800000|Vikinggebieden in de 8e eeuw}}{{legenda|#FF0000|Vikinggebieden in de 9e eeuw}}{{legenda|#FF8000|Vikinggebieden in de 10e eeuw}}{{legenda|#EDED00|Vikinggebieden in de 11e eeuw}}{{legenda|#00FF00|gebieden die slachtoffer van regelmatige rooftochten door Vikingen waren}}]]

De '''geschiedenis van de Vikingen''' behandelt de oorsprong, de plunder- en veroveringstochten, ontdekkingsreizen, lange afstandshandel, kolonisatie en het stichten van nederzettingen in allerlei delen van Europa en aan de Amerikaanse oostkust door groepen mensen die zichelf [[Vikingen]] noemden. Ze vespreidden zich  tussen grofweg de jaren [[789]] en [[1100]] over heel Europa en omstreken, geholpen door hun scheepsbouw, krijgskunst, inventiviteit en expansiedrang. 

== Oorsprong ==
De Vikingen behoorden tot de [[Noormannen]], een noordelijke tak van de [[Germanen]] en woonden oorspronkelijk in het noordelijke [[Scandinavië]]. Hun [[religie|godsdienst]], dagelijkse leven, [[cultuur]] en [[mythologie]] kwamen grotendeels met die van de overige Germanen van Europa overeen. De Germanen die in de meer zuidelijke gebieden van Europa woonden waren echter inmiddels grotendeels [[christendom|christelijk]] geworden en ze hadden veel cultuur overgenomen van de voormalige 'Romeinen' van het tijdens de [[Grote Volksverhuizing]] ([[5e eeuw]]) door hen veroverde [[West-Romeinse Rijk]].

== De vroege middeleeuwen ==
De Vikingen zijn vooral bekend komen te staan als plunderende krijgers, door hun tijdgenoten de 'plaag uit het Noorden' genoemd, maar dat is een onvolledig beeld. Naast krijgers die inderdaad plunderden, verkrachtten en moordden waren ze tevens [[ontdekkingsreiziger]]s, [[Pionier|kolonisten]], [[Ambacht (handwerk)|ambachtslieden]], [[handelaar]]s en [[scheepsbouw]]ers. De Vikingen werden voor het eerst in [[789]] gesignaleerd en begonnen hun rooftochten in [[793]] met de plundering van het klooster op het eiland [[Lindisfarne]], voor de noordoostelijke kust van [[Engeland]], ter hoogte van het huidige [[Berwick-upon-Tweed (plaats)|Berwick-upon-Tweed]].<ref>''[[Anglo-Saxon Chronicle]]'', jaartallen 789 en 794 tijdens koningschap van [[Beorhtric van Wessex]]</ref> In de veroveringstochten van de Vikingen kan men twee periodes onderscheiden. Van [[789]]-[[840]] ging het om plundertochten waarbij een gebied dat werd aangevallen even snel weer verlaten werd. Kloosters waren door de aanwezige kostbaarheden geliefde doelwitten. Maar vanaf 840 zouden ze meer gestructureerd te werk zijn gegaan, onder andere door kampen op te richten. Hier was dan eerder sprake van [[kolonisatie]]. De schaal waarop werd geplunderd was ook ingrijpender. De vloten werden steeds groter en beter georganiseerd. Slavernij en een opkomende nijverheid in Scandinavië waren een belangrijke motor achter de vervaardiging van schepen, zeilen, kleren en wapens.<ref>{{Citeer boek|titel=De vikingen. Een nieuwe geschiedenis|auteurlink=|auteur=Neil Price|uitgever=Nieuw Amsterdam|datum=2020|pagina's=p. 174-179|ISBN=9789046827116}}</ref>

===Voorgeschiedenis===
Wat er vóór 793 gebeurde is van belang: het betreft het meedogenloze beleid van [[Karel de Grote]] in drie aspecten: de [[Saksenoorlogen]], zijn religieuze intolerantie en zijn monetaire hervorming. 
* De Saksenoorlog. [[Widukind]], de Saksische leider, had nauwe banden met de Denen. Twee gruweldaden van deze oorlog zijn: het [[Bloedbad van Verden]] en de massale deportaties (zie [[Danevirke]] en [[Abodriten]]).<ref>Volker Helten: [https://books.google.nl/books?id=nzOGDwAAQBAJ Zwischen Kooperation und Konfrontation: Dänemark und das Frankenreich im 9. Jahrhundert]. Köln 2011.</ref><ref>Sandra Polzer: [https://services.phaidra.univie.ac.at/api/object/o:1249926/get Die Franken und der Norden. Über die Schwierigkeit der Interpretation von frühmittelalterlichen Quellen zur Geschichte Dänemarks]. Diplomarbeit, Wenen 2008.</ref>
* Religieuze intolerantie. Evenals de Saksen hingen de Vikingen enorm aan hun eigen cultus ([[Noordse mythologie]]) en waren ze niet van plan zich zomaar te laten [[Kerstening|kerstenen]].<ref>Stéphane Coviaux, La fin du monde viking, Passés composés/Humensis, 2019 ({{ISBN|978-2-37933-326-2}})</ref>
* [[Karolingische muntsysteem|Munthervorming]]. Sinds de [[Islamitische veroveringen]] was het goud in Europa zeldzaam geworden, hetgeen Karel de Grote verplichtte van de [[Gouden standaard (economie)|gouden standaard]] over te stappen naar de [[zilveren standaard]]. De Vikingen hadden echter al vlug door dat het goud zich in de kerken en kloosters bevond.

Door uiteenlopende redenen als [[polygynie (sociologie)|polygynie]] en veranderende machtsstructuren in Scandinavië zelf vonden steeds meer plunderingen en veroveringen plaats. Ook de [[infanticide]] onder jonge meisjes wordt als mogelijkheid genoemd voor een mannenoverschot. Het is een oude misvatting dat de Vikingen vanwege overpopulatie op plundertocht gingen. Europa was demografisch juist herstellende van de [[Grote Volksverhuizing]].<ref>Neil Price: De vikingen. Een nieuwe geschiedenis. Amsterdam 2020. p.310-312</ref>

Een andere belangrijke reden voor de rooftochten was het feit dat bij de Vikingen de oudste zoon de enige [[Nalatenschap (algemeen)|erfgenaam]] was, die alle bezittingen van zijn vader overnam. Er was dus een groot overschot aan jonge mannen dat naast een vrouw ook een andere bron van inkomsten moest zoeken. Vaak sloten de mannen zich aan bij de jaarlijkse handels- annex plundertochten. Deze werden waarschijnlijk opgezet door de nieuw ontstane kust-georiënteerde koninkrijken. De kolonisatiepogingen en rooftochten richtten zich op verschillende gebieden. Globaal kan gezegd worden dat de Vikingen uit het huidige [[Denemarken]], [[Noorwegen]] en [[Zweden]] respectievelijk zuidwaarts, westwaarts en oostwaarts actief waren.

=== De Deense Vikingen ===
De Deense Vikingen teisterden het vasteland van West-Europa met hun plundertochten. Een groot deel van Engeland kwam in hun macht, dit gebied werd de [[Danelaw]] genoemd. Het Franse [[Normandië]] heeft zijn naam aan de Deense Noormannen te danken en de invloed van de Vikingen strekte zich zelfs uit tot grote delen van de [[Middellandse Zee]]. Aanvankelijk leek het alsof niemand de Vikingen kon weerstaan. Dit kwam vooral door het verrassingseffect van de invallen en door de snelheid waarmee ze werden uitgevoerd.

Een in kerkelijke bronnen beschreven geval van meermalige plunderingen door de Vikingen was [[Dorestad]] - vlak bij het huidige [[Wijk bij Duurstede]] - een havenplaats aan de [[Rijn]] in [[Nederland]]. Dorestad zou daarin vanaf [[834]] tot [[863]] meermaals geplunderd zijn. Tot 839 gebeurde dit jaarlijks op aandringen van [[Lotharius I]], om druk uit te oefenen op zijn vader [[Lodewijk de Vrome]]. De in 826 tot het christendom bekeerde [[clan (verwanten)|clan]] van [[Harald Klak|Klakk-Haraldr]] Halfdansson en zijn neven Haraldr junior en Hroerekr ([[Rorik]]) speelde daarbij een rol.<ref>L.v.d.Tuuk (2013), ''De Friezen'', Uitgeverij Omniboek, Utrecht, 2017, pp. 199-206</ref> Door de opmars van de Franken in Saksisch gebied voelden de Deense koning [[Siegfried van Denemarken|Siegfried]] zich bedreigd.<ref>Henstra, D.J. (2012), ''Friese graafschappen tussen Zwin en Wezer'', Van Gorcum, p. 32-34</ref> Het leidde tot een broedertwist onder Siegfrieds zonen [[Halfdan]], die de Franken vriendelijk gezind was en [[Godfred|Godfried]]. Door het onveilig maken van doorvoerroutes en het platbranden van Dorestad stagneerde de toevoer van goederen naar de Frankische kerngebieden. Vader en zoon verzoenden zich in 839. De Denen waren er medeverantwoordelijk voor dat in 843 Lotharius geheel Frisia ten noorden van de Schelde kon opnemen in zijn [[Midden-Francië]].

Een andere bron meldde in het jaar [[857]] de plundering en verwoesting van Meginhardeswich, later bekend als [[Meinerswijk]] bij Arnhem.{{Bron?||2013|12|14}} In 885 sloegen de Vikingen onder aanvoering van Siegfried het [[Beleg van Parijs (885-886)]]. Keizer [[Karel de Dikke]] gaf hen in 886 een vrije aftocht. In 885 werd [[Godfried de Noorman]], de Vikingenleider en hertog van Friese kustgebieden, in opdracht van Karel de Dikke vermoord. Godfried had gebied van [[Rorek]] overgenomen, die ook als Friese hertog aangesteld geweest was. Daarmee kwam er een einde aan het tijdperk van Deense heersers in de Lage Landen, die in 827 met de komst van Harald Klak naar Oost-Frisia was begonnen.

Na verloop van tijd ontwikkelden de 'slachtoffers' van de Vikingen een betere verdediging tegen de aanvallen. Dat kwam door een betere organisatie en doordat men begon met het bouwen van verdedigingswerken zoals versterkte [[burcht (kasteel)|burchten]] die door aanvallers bijna niet in te nemen waren. In 871 versloeg [[Alfred de Grote]] de Vikingen in de [[Slag bij Ashdown]]. In 881 verloren de Vikingen de [[Slag bij Saucourt-en-Vimeu]] tegen [[Lodewijk III van Frankrijk]], bezongen in het [[Ludwigslied]]. In 891 versloeg [[Arnulf van Karinthië]] de Vikingen in de [[Slag bij Leuven (891)|Slag bij Leuven]], ook 'Slag aan de [[Dijle]]' genoemd. Dit was een kantelpunt in de Frankische opstelling. Daarvóór was een bovenmenselijke slagkracht aan de Noormannen toegeschreven. Een laatste strooptocht werd vanuit Leuven in oostelijke richting ondernomen, waarna men naar Engeland trok. De Vikingen kregen steeds meer nederlagen te verduren  en nadat [[Karel de Eenvoudige]] aan [[Rollo]] in 911 met het verdrag van [[Saint-Clair-sur-Epte]] een gebied in [[Neustrië]] aan de monding van de [[Seine]] rond [[Rouen]] gaf (het huidige [[Normandië]]), werd met de Vikingen definitieve vrede bereikt in [[Vlaanderen]].{{Bron?||2013|12|14}} Ragnvald kreeg de streek rond [[Nantes]] overgedragen.

[[Hendrik de Vogelaar]] viel Denemarken binnen in 934 en onderwierp koning [[Knoet I van Denemarken|Knut]], de heerser van [[Hedeby]], die de Friese kusten zou hebben aangevallen. De koning en zijn gevolg werden met de wapenen tot het christendom gedwongen. In 937 verloren de Vikingen de [[Slag bij Brunanburh]] van [[Athelstan van Engeland]]. Met de Deense koning [[Harald Blauwtand]] en zijn zoon [[Sven Gaffelbaard|Svein Gaffelbaard]] kwamen er weer militaire successen in Engeland. Politieke ballingen plunderden de West-Europese kusten. [[Stavoren]] werd in 991 aangevallen en de Elbe- en Wezermondingen in 994. Eind 10e eeuw zouden, volgens de biografie over de heilige [[Walfried]] en zijn zoon Radfried, de [[Groninger Ommelanden]] zijn aangevallen, waarbij de Groningse bevolking werd uitgemoord en de [[Martinikerk (Groningen)|Sint-Maartenskerk]] in de as gelegd. Nadat Svein de Deense troon heroverde op de Zweden en zijn volgelingen de Engelse kusten bleven aanvallen, organiseerde de [[Angelsaksen|Angelsakisische]] koning [[Ethelred II|Aethelred]] in 1002 een 'bijltjesdag', waarbij alle Denen, die in Engeland gepakt konden worden, werden afgeslacht. Ook de zuster van Svein Gaffelbaard, Gunnhild, kwam daarbij om het leven en de Deense koning mobiliseerde zijn leger. In 1006 arriveerde zijn vloot in Kent en in 1009 opnieuw onder Thorkel de Lange. De Deense vloot voer over de binnenwateren door de Lage Landen. De strijd leidde tot de Deense hegemonie in Engeland. Na 1009 kwamen er geen Noormannen meer: hun thuislanden kwamen onder invloed van het Europese vasteland en het christendom en werden [[feodalisme|feodale]] mogendheden. De Noormannenperiode was voorbij.

=== De Noorse Vikingen ===
De Noorse Vikingen voeren naar het westen en koloniseerden [[IJsland]] en [[Groenland]]. Rond het jaar [[1000]] werd zelfs de oostkust van het huidige [[Canada]] ontdekt en verkend door [[Leif Eriksson]], de zoon van [[Erik de Rode]]. De Vikingen deelden de oostkust van Noord-Amerika op in drie gebieden, namelijk het noordelijke en rotsachtige [[Helluland]] (vermoedelijk [[Baffineiland]] en noordelijkere eilanden), het zuidelijkere en bosrijke [[Markland (historisch gebied)|Markland]] (vermoedelijk [[Labrador (regio)|Labrador]]) en ten laatste het nog zuidelijker gelegen [[Vinland]]. In Vinland werd een kleine [[kolonie (staatkundig)|kolonie]] gesticht, die echter al snel verlaten werd doordat de Vikingen te veel weerstand ondervonden van de plaatselijke [[indianen]], die ze "[[Skraelingen]]" noemden. Een Vikingnederzetting is inderdaad teruggevonden bij het Canadese plaatsje [[L'Anse aux Meadows]] op [[Newfoundland]]. Er is discussie of Newfoundland gelijkstaat aan Vinland, er slechts een deel van was, of nog bij Markland behoorde. Alleszins moet Vinland minstens nog zuidelijker gereikt hebben, al is het onduidelijk hoe zuidelijk. Hoewel er uiteindelijk geen blijvende vestiging van de Vikingen is geweest, werden er later wel regelmatig expedities naar Markland georganiseerd om Groenland, dat dichter bij Canada ligt dan bij Europa, van goed timmerhout te voorzien.

Groenland bleef bijna vierenhalve eeuw bewoond, namelijk van [[985]] tot de vroege 15e eeuw. Er is geen consensus over de reden van de ondergang van de kolonie, al wordt het kouder wordende klimaat (het begin van de [[Kleine IJstijd]] valt ongeveer samen met de ondergang van de Groenlandse kolonie) vaak als hoofdreden naar voren geschoven. Ook vijandigheden met de later oprukkende [[proto-Inuit]] van de [[Thulecultuur]] die eveneens door de Noren "[[Skraelingen]]" genoemd werden en verminderd contact met de rest van Europa worden als bijkomende redenen vaak aangehaald.

Pas in [[1721]] werd Groenland weer permanent door Deense kolonisten bewoond. IJsland kreeg al snel te maken met [[milieu]]problemen, zoals [[ontbossing]] en bodem[[erosie]] en kampte in zijn geschiedenis regelmatig met hongersnood. De kolonie werd echter gered door haar ligging nabij Noorwegen (een tweetal dagen varen met een [[Vikingschip]]), een verstandig milieubeleid (zoals het voorkomen van overbegrazing, het fokken van zuinigere [[schaap (dier)|schapen]] in de plaats van 'gulzige' [[koe (rund)|koeien]] en [[varken (tam)|varkens]]) en het opbouwen van een eigen [[visserij|vissersvloot]].

Aan het einde van de 10e eeuw, beschreven in de ''[[Heimskringla]]'', stroopte de Noorse balling [[Olaf Tryggvason]] de Noordzeekusten af, soms bijgestaan door de Deense koning Sven Gaffelbaard.

=== De Zweedse Vikingen ===
{{Zie hoofdartikel|Varjagen}}
De Zweedse Vikingen richtten hun aandacht aanvankelijk op de Baltische gebieden, maar later trokken zij steeds dieper [[Rusland]] in, waar ze belangrijke nederzettingen stichtten zoals [[Staraja Ladoga]] en [[Veliki Novgorod|Novgorod]]. Met de [[handelsroute van de Varjagen naar de Grieken]] gebruikten deze zogenaamde [[Varjagen]] de Russische rivieren als verkeersaders naar de [[Zwarte Zee]] en vervolgens het rijke [[Constantinopel]] (de hoofdstad van het [[Byzantijnse Rijk]]), en verder naar het [[Midden-Oosten]]. Zelfs de [[Kaspische Zee]] werd via de [[handelsroute over de Wolga]] aangedaan door Vikingen die handelden met (of plunderden bij) de aanliggende volkeren.

De Zweedse Vikingen speelden een cruciale rol bij het ontstaan van [[Rusland]]. De Ruriken maakten de stad [[Kiev]] tot een rijke welvarende handelsstad en hoofdstad van de Kiever [[Roes (volk)|Roes]]. Het [[Kievse Rijk]] spreidde zich uit van de noordkust van de Zwarte Zee tot aan het koude [[Karelië]] in het noorden. Naast Kiev was ook [[Veliki Novgorod|Novgorod]] een voorname stad.

De Vikingen waren de stichters van de [[Rurikdynastie]] die nog tot aan het begin van de [[Vroegmoderne Tijd]] aan de macht zou blijven. Door interne strijd tussen de kleine vorstendommen die ontstonden viel het land uiteen in tientallen onafhankelijke vorstendommen als [[Republiek Novgorod|Novgorod]], [[Republiek Pskov|Pskov]], Kiev, [[Vladimir-Soezdal]], [[Vorstendom Wolynië|Wolynië]] en [[Vorstendom Galitsj|Galicië]].

== Hoge en late middeleeuwen ==
{{Zie ook|[[Kerstening van Scandinavië]]}}
Tussen [[1000]] en [[1100]] werd Scandinavië bezocht door [[Christendom|christelijke]] [[prediker (woordverkondiger)|predikers]]. Daarmee werden ook de Vikingen geleidelijk bekeerd tot het christendom en verdween de 'plaag uit het Noorden'. In het belang van een goede relatie met het moederland bekeerden de Vikingkolonies op de Orkney-, Shetland- en Faeroëreilanden, IJsland en Groenland zich ook. De directe nakomelingen van de Vikingen zijn de huidige [[Denen]], [[IJslanders (volk)|IJslanders]], [[Noren (volk)|Noren]] en [[Zweden]]. Ook een gedeelte van de bewoners van de door hen gekoloniseerde gebieden mag de Vikingen tot hun voorouders rekenen zoals diverse [[Desoxyribonucleïnezuur|DNA]]-onderzoeken onder de bevolking van Groot-Brittannië (Engeland, Orkney, Schotland, Shetland, ...) en Ierland hebben aangetoond.<ref>[https://web.archive.org/web/20120901035019/http://www.familytreedna.com/pdf/capelli2_CB.pdf A Y Chromosome Census of the British Isles, Capelli et al., Current Biology, Vol. 13, May 27, 2003]</ref>

== Mythe ==
Veel mensen denken aan [[helm (hoofddeksel)|helmen]] met hoorns als ze de term Viking horen. Dit is historisch incorrect. In de [[19e eeuw]] vonden archeologen vaak holle hoorns naast helmen in graven van Vikingen. Lange tijd geloofde men dat de hoorns oorspronkelijk vastzaten aan de helm. Dit beeld verspreidde zich gedurende de 19e eeuw door de gehele wereld. Daarna bewezen archeologen dat de hoorns gewoon een functie hadden als drinkbeker, een [[drinkhoorn]], en bijgevolg niets met de helm te maken hadden. Het beeld van de helm met de hoorns komt vooral door de beroemde opera Tristan en Isolde van Wagner. De hoofdpersonen waren door de 'kostuumontwerper' zo aangekleed. Doordat de opera zo'n succes was werd zo het beeld van de Vikingen onder het volk verspreid.

==Literatuur==
* L.v.d.Tuuk (2015), ''Vikingen'', Uitgeverij Omniboek, Utrecht, 2017, pp.&nbsp;215–234

{{Appendix|2=
J.C. Besteman, Scandinavisch gewichtsgeld in Nederland in de Vikingperiode, in E.H.P. Cordfunke - H. Sarfatij (edd.), Van Solidus tot Euro: geld in Nederland in economisch-historisch en politiek perspectief, Hilversum, 2005, pp. 34-35.
----
{{References}}
}}

[[Categorie:Geschiedenis van de Vikingen| ]]