Brontekst bekijken van Herpesvirussen

{{Taxobox virus
| imperium = [[Duplodnaviria]]
| groep = i
| orde  = '''Herpesvirales'''
| taxon = familie
| w-naam = ''Herpesviridae''
| afbeelding = Herpesviridae EM PHIL 2171 lores.jpg
| commons = Category:Herpesviridae
}}
'''Herpesvirussen''' (''Herpesviridae'') zijn een groep [[virus (biologie)|virussen]] die bij mens en dier ziekten veroorzaakt, waarvan bij de mens [[waterpokken]] en [[gordelroos]] ([[varicella-zostervirus]]), de [[koortslip]], ''herpes stomatitis'', herpesfijt van de vinger en ''herpes genitalis'' (herpes simplexvirus) de bekendste zijn. Andere zijn het [[cytomegalovirus]] en het [[epstein-barrvirus]], dat de [[ziekte van Pfeiffer]] veroorzaakt. De virussen blijven levenslang, veelal latent, aanwezig in de geïnfecteerde gastheer. Het latent aanwezige virus vermenigvuldigt zich niet en blijft onopgemerkt door het immuunsysteem. Zo nu en dan kan het virus opvlammen.<ref>{{Aut|Rhiannon R. Penkert & Robert F. Kalejta}} (2011) "''Tegument protein control of latent herpesvirus establishment and animation''" ''Herpesviridae'' 2:3 {{DOI|10.1186/2042-4280-2-3}}</ref>

== Etymologie ==
''Herpes'' komt van ''herpein'' (''΄ερπειν'') in het [[Grieks]], wat ''kruipen'' betekent. Over hoe deze naam moet worden geïnterpreteerd in het licht van de symptomen wordt verschillend gedacht: sommigen wijzen op de neiging van deze virussen latent aanwezig te blijven in het lichaam na een infectie; anderen op de neiging van een [[koortslip]] om over het gezicht te 'kruipen'. Het varicella-zostervirus veroorzaakt bij een eerste infectie in een mensenleven waterpokken; het virus blijft latent aanwezig in een of meer [[dermatoom (anatomie)|dermatomen]] (neuro-anatomisch van elkaar afgescheiden delen van het lichaam) en kan op latere leeftijd opspelen, waarbij het zich tot dat dermatoom beperkt en een unilateraal, gordelvormig aspect heeft.

{| class="wikitable"
| colspan="3" | '''Classificatie Humane Herpesvirussen (HHV)'''<ref name="Sherris">{{Citeer boek | author = Ryan KJ; Ray CG (editors) | title = Sherris Medical Microbiology | url = https://archive.org/details/sherrismedicalmi0000unse_q1i3 | edition = 4th ed. | publisher = McGraw Hill | date = 2004 | ISBN = 0-8385-8529-9}}</ref><ref name="Baron">{{Citeer boek | author = Whitley RJ | title = Herpesviruses. ''in:'' Baron's Medical Microbiology ''(Baron S ''et al'', eds.)| url = https://archive.org/details/medicalmicrobiol0000unse_d4e1 | edition = 4th ed. | publisher = Univ of Texas Medical Branch | date = 1996 | ISBN = 0-9631172-1-1|archiefurl=https://web.archive.org/web/20210505133612/https://archive.org/details/medicalmicrobiol0000unse_d4e1|archiefdatum=2021-05-05|dodeurl=nee}}</ref>
|-
! Type !! Naam !! Pathofysiologie
|-
| HHV-1 || [[Herpes simplexvirus]]-1 (HSV-1) || Oraal en/of genitaal [[Herpes simplexvirus|herpes]] (bijvoorbeeld [[koortslip]]) (voornamelijk orofaciaal)
|-
| HHV-2 || [[Herpes simplexvirus]]-2 (HSV-2) || Oraal en/of genitaal (voornamelijk genitaal)
|-
| HHV-3 || [[Varicella-zostervirus]] (VZV) || [[Waterpokken]] en [[Herpes zoster|gordelroos]]
|-
| HHV-4 || [[Epstein-Barrvirus]]&nbsp;(EBV),&nbsp;lymfocryptovirus || [[Mononucleosis infectiosa]], [[Burkitts lymfoom]], lymfoom van het zenuwstelsel bij [[aids]],<br />post-transplantatie lymfoproliferatief syndroom, nasofaryngeaal [[carcinoom]]
|-
| HHV-5 || [[Cytomegalovirus]] (CMV) || Een beeld dat lijkt op [[Mononucleosis infectiosa]] (maar klassiek MI wordt veroorzaakt door EBV), [[retinitis]], [[hepatitis]], [[pneumonie]], [[pancreatitis]], [[nefritis]], [[myocarditis]], etc.
|-
| HHV-6A en 6B, -7 || [[Roseolovirus]] || ''Zesde ziekte'' ([[roseola infantum]] of ''exanthema subitum'')
|-
| HHV-8 || [[Kaposi's sarcoma associated herpesvirus]]<br />(KSHV), vertegenwoordiger van [[rhadinovirus]] || [[Kaposisarcoom]], [[ziekte van Castleman]]
|}
{{Clearboth}}
''B virus'' (Cercopithecine herpesvirus-1, herpesvirus simiae) is een [[simplexvirus]] dat [[Endemie (geneeskunde)|endemisch]] is bij apen. Humane [[Zoönose|zoönotische]] infectie verloopt vaak dodelijk.<ref name="Huff_2003">{{Citeer journal |author=Huff J, Barry P |title=B-virus (Cercopithecine herpesvirus 1) infection in humans and macaques: potential for zoonotic disease |journal=Emerg Infect Dis |volume=9 |issue=2 |pages=246-50 |year=2003 |pmid=12603998}}</ref>

== Soorten ==
In totaal zijn er inmiddels ca. 100 herpesvirussen bekend; van acht daarvan is bekend dat ze bij de mens voorkomen.
Ze worden in drie groepen ingedeeld op grond van hun structuur: alpha-, beta- en gammaherpesvirinae.

Stamboom van de orde met families en geslachten:<ref>{{Citeer web |url=http://talk.ictvonline.org/files/ictv_documents/m/msl/4090.aspx |titel=''ICTV Master Species List 2011 - Version 2'' |bezochtdatum=5 december 2013 |archiefdatum=5 maart 2016 |archiefurl=https://web.archive.org/web/20160305103104/http://talk.ictvonline.org/files/ictv_documents/m/msl/4090.aspx |dodeurl=ja }}</ref>
{{Stamboom2}}
*Orde: Herpesvirales
** Familie: [[Alloherpesviridae]]
*** Geslacht: [[Batrachovirus]]
*** Geslacht: [[Cyprinivirus]]
*** Geslacht: [[Ictalurivirus]]
*** {{Stamboom2/einde tak}} Geslacht: [[Salmonivirus]]
** Familie: [[Herpesviridae]] (Herpesvirussen)
*** Subfamilie: [[Alphaherpesvirinae]]
**** Geslacht: [[Iltovirus]]
**** Geslacht: [[Mardivirus]]
**** Geslacht: [[Scutavirus]]
**** Geslacht: [[Simplexvirus]]
**** {{Stamboom2/einde tak}} Geslacht: [[Varicellovirus]]
*** Subfamilie: [[Betaherpesvirinae]]
**** Geslacht: [[Cytomegalovirus]]
**** Geslacht: [[Muromegalovirus]]
**** Geslacht: [[Proboscivirus]]
**** {{Stamboom2/einde tak}} Geslacht: [[Roseolovirus]]
*** {{Stamboom2/einde tak}} Subfamilie: [[Gammaherpesvirinae]]
**** Geslacht: [[Lymphocryptovirus]]
**** Geslacht: [[Macavirus]]
**** Geslacht: [[Percavirus]]
**** {{Stamboom2/einde tak}} Geslacht: [[Rhadinovirus]]
** {{Stamboom2/einde tak}} Familie: [[Malacoherpesviridae]]
*** {{Stamboom2/einde tak}} Geslacht: [[Ostreavirus]]
{{Stamboom2/einde}}

== Structuur ==
Herpesvirussen zijn grote virussen met genomen van maximaal 235 [[kilobasepaar|kbp]] en met naast het [[genoom]] tot 35 verschillende eiwitten in het virusdeeltje (virion). Het virion is 180-200 nm groot, heeft een [[virusenvelop|envelop]] en daarmee geassocieerd [[glycoproteïne]]n; tussen [[capside]] en envelop bevindt zich het [[tegument]], een laag van eiwitten. De capside is een [[icosaëder]] van 95-105 nm, bestaande uit 162 hexagonale capsomeren. De viruskern met het genoom (ca. 75 nm) is [[torus|toroïdaal]] van vorm en bestaat uit [[Desoxyribonucleïnezuur|DNA]] dat om eiwitmoleculen is gewonden. Het genoom is lineair en 105-235 kbp lang.

== Epidemiologie bij de mens ==
Uit bloedonderzoek op [[antistof]]fen blijkt dat voor de typen 1, 3, 4, 5, 6, 7 steeds 50% tot 90% (typen 3, 6 en 7) van gezonde vrijwilligers antistoffen heeft. Infectie met de typen 2 en 8 komt daarentegen maar bij een kleine minderheid voor (enige procenten).

== Verband met ziekte van Alzheimer ==
In tal van onderzoeken tracht men het verband te bewijzen tussen het HSV-1 virus en de [[ziekte van Alzheimer]], waarbij men van de veronderstelling uitgaat dat het HSV-1-virus de veroorzaker van die ziekte is.<ref>{{en}}[https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4019841/ HSV-1 and Alzheimer’s disease: more than a hypothesis] (De stand van onderzoeksresultaten tot en met 2014.). [https://web.archive.org/web/20230628153151/https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4019841/ Gearchiveerd] op 28 juni 2023.</ref> maar hiervoor is nog geen exact bewijs geleverd.

HHV6 en HHV7 is ook een veronderstelde oorzaak van Alzheimer.<ref>https://qz.com/1312178/a-landmark-study-links-herpes-6-and-7-with-alzheimers-disease/</ref>

== Soorten bij paarden ==
* EHV-1 [[Rinopneumonie]]: veroorzaakt een infectie aan de luchtwegen, abortus bij drachtige merries en soms verlammingen door aantasting van het ruggenmerg.

== Externe link ==
* {{en}} [https://web.archive.org/web/20070227125900/http://www-micro.msb.le.ac.uk/3035/Herpesviruses.html Herpesviruses]

{{Appendix}}

[[Categorie:Herpesviridae| ]]