Ingveonismen

Sjabloon:KlankverschuivingenGermaans Dit artikel beschrijft de verschillen tussen de Ingveoonse talen (talen gesproken aan de Noordzeekust, vandaar ook bekend als Noordzeegermaans of kustgermaans) en de andere West-Germaanse talen, zowel op het gebied van klankveranderingen als andere taalkundige veranderingen als morfologie. Met name de talen Fries en Engels hebben in grote mate Ingveoonse klankveranderingen ondergaan. In mindere mate kent ook het Nederlands Ingveoonse eigenschappen. Sommige dialecten vertonen deze dan weer sterker, zoals het West-Vlaams; in het Hollands wordt dit veroorzaakt door een Fries substraat.

Het verschil met de tweede Duitse klankverschuiving ligt in het feit dat in dit geval de noordwestelijke talen van klank verschoven en de zuidoostelijke gelijk bleven, terwijl het bij de tweede Duitse klankverschuiving precies andersom was.

Hoewel de klankverandering zich waarschijnlijk grotendeels en karakteristiek door diffusie over een breder taalcontinuum aan weerszijden van de Noordzeekust heeft verspreid, wordt in het Nederlandse gebied voor het Proto-Ingveoons gemakshalve ook wel een gemeenschappelijke voorouder verondersteld. Met de naam Proto-Fries worden in dit geval de Friezen geïmpliceerd.

Verlies van nasaal met verlenging van voorgaande klinker

Een Ingveoons klankverschijnsel is dat bij een Germaans woorddeel dat bestaat uit een klinker, een neusklank en een wrijfklank, de neusklank verloren gaat en de klinker wordt verlengd. Voorbeelden hiervan zijn het Nederlandse vijf, het Engelse five, het Friese fiif, in tegenstelling tot het Duitse fünf. Meestal blijven Ingveaoonse kenmerken echter beperkt tot het Engels en het Fries: vergelijk het Engelse us en het Friese ús met het Nederlandse ons en het Duitse uns. Verdere voorbeelden:

• Germaans *tanþ- wordt Engels tooth, Fries tosk (vgl. Nederlands tand, Duits Zahn).
• Germaans *samft- wordt Oudengels sōfte (later wordt de "o" kort: soft), Fries sêft, Nederlands zacht [f→ch] (vgl. Duits sanft).
• Germaans *anþara wordt Engels other, Fries oare (vgl. Duits en Nederlands ander- [þ→d])

(het Oudengelse other werd met een lange -oo-klank uitgesproken, om in het Middel-Engels via een -oe- naar de huidige klank, die weer kort is, te evolueren)

(in het Fries is ook de th-klank die oorspronkelijk tussen de o en de a stond, verdwenen).

• Germaans *gans- wordt Engels goose, Fries guozze (vgl. Nederlands gans, Duits Gans).
• Germaans ? wordt Engels stub, Fries stobbe (vgl. Nederlands stomp, Duits Stumpf).

Deflexie

In de morfologie vertonen de Ingvaeoonse talen deflexie in de samenvoeging van de accusatieve en datieve naamvallen tot de objectieve naamval en in de persoonsvormen, die in het meervoud allen gelijk werden. Dit in tegenstelling van bijvoorbeeld het Duits:

Duits	Nederlands	Fries	Engels	West-Vlaams
wir haben	wij hebben	wy hawwe	we have	Widder èn
ihr habt	—	jim hawwe	you (all) have	Gidder èt
sie haben	zij hebben	hja hawwe	they have	Zidder èn

Hierbij moet worden opgemerkt dat jullie een jong voornaamwoord is is en dat in het Nederlands ook jullie hebt voorkomt, al wordt dat in de spreektaal niet vaak meer gehoord. Deze vorm is in de standaardtaal onder invloed van het Brabants (gij/gullie hebt) ingevoerd.

Het Engels lijkt de vereenvoudiging nog het meest doorgetrokken te hebben; ook de enkelvoudpersonen zijn, met uitzondering van he/she/it en het verouderde thou, gelijk aan de meervoudspersonen.

Het wederkerend voornaamwoord

In tegenstelling tot andere West-Germaanse talen kennen Ingveoonse talen geen aparte vorm voor wederkerende voornaamwoorden in de derde persoon. In bijvoorbeeld het Nederlands betekenen "Hij wast zich" en "Hij wast hem" iets geheel anders. In het Fries kan "Hy wasket him" beide betekenen (meestal betekent het "Hij wast zich"). Bij onduidelijkheid kan "-sels" toegevoegd worden: "Hy wasket himsels". Dit is ook het geval in het Engels, waar "-self" tegenwoordig standaard wordt toegevoegd: "He washes himself". Het West-Vlaams heeft dit kenmerk ook: "J'es em an 't wasken" of "Je wast hem", "zie wast eur", evenals oorspronkelijk het Hollands.

Zie ook: Zich.

persoon Engels Fries Nederlands Duits 3e mannelijk himself him zich sich 3e vrouwelijk herself har 3e meervoud themselves har onbepaald oneself jin

g-klank wordt j-klank

Een ander duidelijk Ingveoons fenomeen is het verschuiven van de g-klank naar de j-klank. Dit fenomeen komt alleen voor in het Fries en het Engels, en vormt een belangrijke reden voor taalkundigen om het Fries samen met het Engels tegenover andere Laagduitse talen te plaatsen. Voorbeelden:

Duits	Nederlands	Fries	Engels
gestern	gisteren	juster	yesterdaySjabloon:Fn
Garn	garen	jern	yarn
Regen	regen	rein	rain
Tag	dag	dei	day
Weg	weg	wei	way
gelten	gelden	jilde	to yield
Geld	geld	jild	-
gern	gaarne	-	yearnSjabloon:Fn

Sjabloon:Fnb In het Engels wordt achter de 'gisteren'-stam nog de bepaling 'dag' (day) gevoegd, die de letterlijke vertaling 'gisterendag' maakt. Als deze bijvoeging achterwege wordt gelaten wordt de overeenkomt tussen het Friese 'juster' en het Engelse 'yester' nog duidelijker.

Sjabloon:Fnb Tegenwoordig in het Engels alleen een werkwoord, maar nog steeds met eenzelfde betekenis: "smachten, vurig verlangen"

De y van het Engels en de j (of eventueel de i op het einde van een woord als in dei) van het Fries komen qua klank exact overeen.

k-klank wordt tsj-klank

Een andere klankverschuiving die vrijwel alleen in het Fries en het Engels voorkomt is de verschuiving van de k-klank naar de tsj-klank (wordt in het Engels als ch geschreven). Voorbeelden van deze palatalisatie zijn:

Duits	Nederlands	Fries	Engels
Kirche	kerk	tsjerke	church
Käse	kaas	tsiis	cheese
Kaff	kaf	tsjêf	chaff
(er)reichen	(be)reiken	reitsje	reach
Kerl	kerel	tsjirl	churlSjabloon:Fn
Kessel	ketel	tsjettel	kettle
gebrochen	gebroken	brutsen	brokenSjabloon:Fn
strecken	strekken	strekke	stretch
stechen	stekken/stikken	stekke	stitch

Sjabloon:Fnb Dit woord is in de Engelse taal van betekenis veranderd en betekent nu iets als 'botterik'.
Sjabloon:Fnb vgl. het Engelse breach (='breuk')

Noordzeegermaanse (of Ingweoonse) woordenschat

Duits	Nederlands	Fries	Engels	West-Vlaams
Stier	stier	bolle	bull	bul
Schlange	slang		Snake	snaake

u-klank wordt ontrond naar een i-klank en vervolgens verwijd naar een e-klank

De Nederlandse u-klank (van bijvoorbeeld put) werd in bepaalde Ingveoonse dialecten ontrond tot i-klank, welke soms verwijd werd (vooral in het Fries) tot e-klank.

Duits	Nederlands	Fries	Engels	West-Vlaams
PfützeSjabloon:Fn	put	pet	pit	pit
dünn	dun	tin	thin	dinne
Rücke	rug	rêge	ridge	rik, rugge
Brücke	brug	brêge	bridge	(soms) brigge
Mücke	mug	mich	midge	mizje (verouderd)
Knüppel	knuppel	kneppel		knippel (verouderd)

Sjabloon:Fnb Het Duitse woord Pfütze betekent tegenwoordig "plas".