Brontekst bekijken van Jak

{{Zie artikel|Zie [[Ják]] voor de plaats in Hongarije}}
{{Taxobox zoogdier
| afbeelding             = Bos mutus.JPG
| orde                   = [[Evenhoevigen|Artiodactyla]] (Evenhoevigen)
| familie                = [[Holhoornigen|Bovidae]] (Holhoornigen)
| geslacht               = ''[[Bos (geslacht)|Bos]]''
| w-naam                 = ''Bos grunniens''
| auteur                 = [[Carl Linnaeus|Linnaeus]]
| datum                  = 1766
| haakjes                = 
| origineel              = 
}}
De '''jak''' (voor 1995 gespeld als '''yak''') (''Bos grunniens''), ook bekend als het '''bromrund''', is een gedomesticeerde [[runderen|rundersoort]] die vooral voorkomt in [[Centraal-Azië]]. Het is de gedomesticeerde variant van de [[wilde jak]] (''Bos mutus'')

De jak is een van de vijf rundersoorten die door de mens zijn [[domesticatie|gedomesticeerd]]. De andere zijn de [[Bison (geslacht)|bizon]], de [[gayal]], de [[waterbuffel]] en het [[rund]].

De naam 'jak' komt van het [[Tibetaans]]e woord ''གཡག་ - yag'', of ''gyag'', waar overigens alleen de stier zo genoemd wordt, de koe is een ''dri'' of ''nak''.

== Kenmerken ==
Getemde jaks worden niet zo groot als wilde jaks. Tamme stieren hebben een [[schofthoogte]] van 112 tot 120 cm. Koeien zijn met 107 tot 112 cm iets kleiner. Stieren bereiken een gewicht van 400 kg, koeien worden 250 tot 280 kg zwaar.

Zowel wilde als tamme jaks hebben een volledig behaarde kop, hoog opstaande schouders en krachtige, sterk behaarde, ledematen. Een lange vacht, die tot op de bodem reikt, beschermt jaks tegen de kou. Een wilde jak is zwart-bruin van kleur. Tamme jaks komen in meerdere kleurvarianten voor: bruin, zwart, rood, wit of gevlekt. Stieren hebben hoorns die naar buiten en omhoog zijn gericht. De hoorns kunnen een meter lang worden. De hoorns van de koeien zijn veel kleiner en onregelmatiger van vorm.

== Gebruik ==
Jaks kunnen beter klimmen dan mensen en kunnen met gemak boven de 3000 meter hoogte leven. Daarom worden ze daar traditioneel ook gebruikt als [[lastdier]]en voor het transport van goederen. Van [[jakmelk]] wordt [[jakboter|boter]] gemaakt, waarvan door de Tibetanen ook [[boterthee]] wordt gemaakt. Van de haren en de onderwol worden kleren en tenten gemaakt. Van de mest worden droge mestkoeken gemaakt, die als brandstof te gebruiken zijn. Het vlees van jaks kan gegeten worden. Het vet wordt gebruikt als bindmiddel voor verf. Deze verf is watervast en wordt gebruikt voor het maken van [[Mandala|mandala's]].
{{clearall}}
== Afbeeldingen ==
<gallery mode="packed" heights="180" style="font-size:85%">
Yak in Tibet-2.jpg|Jak in Tibet
Yaks still provide the best way to plow fields in Tibet.jpg|Jaks worden nog steeds als ploegdieren gebruikt in [[Tibet (gebied)|Tibet]]
In Tibet, yaks are decorated and honored by the families they are part of.jpg|Met versierselen getooide Tibetaanse jaks
Traditionally dressed yak.jpg|Jak als traditioneel [[lastdier]]
</gallery>

== Zie ook ==
* [[Jakrace]], traditionele rensport in [[Kazachstan]], [[Kirgizië]], [[Mongolië]] en [[Tibetaanse Autonome Regio|Tibet]].

{{Appendix}}
{{Wikt|jak}}

[[Categorie:Dier uit het Palearctisch gebied]]
[[Categorie:Holhoornigen]]