Pieter Straat
Pieter Straat (ca. 1690 – Bovenkarspel, 11 januari 1752[1]) was schoolmeester en burgemeester in Bovenkarspel. Naast zijn gelegenheidsgedichten is hij vooral bekend van zijn publicatie samen met Pieter van der Deure over het vervangen van wierdijken door dijken met een steenglooiing.
Levensloop
[bewerken | brontekst bewerken]
Hij was schoolmeester te Bovenkarspel wanneer hij in 1707 huwde met Grietje Schage uit Enkhuizen.[2] Van 1721 tot zijn dood werd hij voor 22 jaarlijkse termijnen verkozen tot burgemeester van Bovenkarspel.[3] Daarnaast was hij schepen in 1723. Kort na zijn laatste benoeming tot burgemeester op 1 januari 1752 stierf hij.
Gelegenheidsdichter
[bewerken | brontekst bewerken]Hij heeft veel gelegenheidsgedichten gemaakt van matige kwaliteit, sommige zijn als apart boekje uitgegeven. Ook schreef hij bijv. een lofgedicht op het boek van Daniël Willink (Lusthof der Christelyke dank- en beedegezangen).[4] Daarnaast een aantal lofzangen op het Oranjehuis.
Hoofdingeland
[bewerken | brontekst bewerken]Straat was ook hoofdingeland van het dijkgraafschap (=waterschap) van Drechterland. In die functie heeft hij onder andere een kaart van het naastgelegen dijkgraafschap der Vier Noorder Koggen gemaakt, die gegraveerd en uitgegeven is door Hendrik de Leth in Amsterdam. Er is wel een kaart van Drechterland bekend van 1723, maar die is niet van Straat, zijn naam staat daar ook niet bij.[5]
Wierdijken en de paalworm
[bewerken | brontekst bewerken]
De Westfriese zeedijken werden sinds ongeveer 1400 aangelegd als wierdijken. Dit zijn aarden dijken met aan de zeezijde een dik pak zeegras (dit werd destijds wier genoemd) om de golfslag te dempen. Het zeewier werd op zijn plaats gehouden door krebbingen, zware verticaal staande houten palen op korte afstand van elkaar. In de 18e eeuw werden deze palen zwaar aangetast door de paalworm (teredo navalis), een schelpdier uit tropische wateren. Van Zutphen (1818) meldt dat deze "worm" door een Frans eskader uit West-Indië is meegekomen, andere bronnen legden de oorsprong in Azië.[6] In Nederland is schade door de paalworm het eerst waargenomen in 1732 bij de Westkappelse Zeedijk, en heeft zich daarna snel door Nederland verspreid. Deze aantasting bracht de dijken in groot gevaar, met name de wierdijken. Vervangen van al het houtwerk was heel kostbaar, en niet afdoende. De nieuwe palen zouden gelijk weer aangetast worden. In West-Friesland werd een wedstrijd uitgeschreven om een oplossing te vinden. In dit kader hebben Pieter Straat en Pieter van Deure hun publicatie geschreven.
Het plan van Straat en Van der Deure
[bewerken | brontekst bewerken]
Pieter Straat en Pieter van der Deure hebben in 1733 een plan gepresenteerd om het probleem van de wierdijken op te lossen, en in een tweede druk van 1735 een rekenvoorbeeld toegevoegd. Het boekje had als titel: Ontwerp tot een minst kostbaare, zeekerste en schielykste herstelling, van de zorgelyke toestand der Westfriesche zeedyken; zonder dat het voortknagend zeegewormte daar aan eenige hindernisse kan veroorsaaken. Dus na rype overweeginge te saamen gestelt, in den jaare 1733, en nu de heylsame gevolgen, daar van door de bevindinge aangetoont en vermeerdert met een nader ontwerp hoe men de dyken, daar de grootste dieptens zyn op de zekerste, minst kostbaarste, en schielykste wyze kan herstellen; met byvoeginge van een calculatie der kosten, uitvoerig aangetoont.
In hun boekje stellen ze voor om langs de hele Westfriese Zeedijk een steenglooiing aan te brengen in de vorm van losgestorte "kei- en klipsteen" (ronde keien en breuksteen, zie bijgaande figuurtjes). Dit verbeteringsplan voor alle dijken zou fl 1,8 miljoen (=€22 miljoen in 2021).[7] moeten gaan kosten. Men vond dit de beste oplossing, alhoewel het veel geld kostte, van der Aa meldt hierover (uit andere bronnen): Indien men in aanmerking neemt dat dit onheil eene oorzaak van 's lands ondergang kon geworden zijn, dan moeten wij ons verblijden dat 's lands Staten niet alleen hun ontwerp beproefden, maar dat ook dit met den besten uitslag bekroond werd, al was het dan ook met zulke zware kosten, dat het beglooijen van den zeedijk van Enkhuizen tot Amsterdam zes en vijftig tonnen gouds beliepen.
- Ontwerp tot een minst kostbaare, zeekerste en schielijkste herstelling van de zorgelijke toestand der Westfriesche zeedijken, zonder dat het voortknagend zeegewormte daaraan eenige hindernis kan veroorzaken (1733 en 1735), met Pieter van der Deure; Joh. Oosterwijk, Amsterdam
- opm: In Google books zit ook een scan van het exemplaar van de Koninklijke Bibliotheek, dit exemplaar bevat niet de prenten. Bij de British Library is ook een fraaie scan, maar dat is het exemplaar van 1733.
- Nieuwe kaarte van het dykgraafschap van 't ooster baljuwschap van West-Vriesland, genaamt Medenblick en de Vier Noorder Coggen (1730), Amsterdam, Hendrik de Leth
Gepubliceerde gedichten van Pieter Staat
- verheerlykt in den doorlugtigsten vorst en heere Wilhem Karel Henrik Frizo, prinse van Oranje en Nassau, &c. &c. &c. erfstadthouder van Vrieslandt, stadthouder, admiraal en capitein generaal van Gelderlandt, Hollandt, Zeelandt, Utrecht, Overyssel, Groningen en Ommelanden, en het Landtschap Drenthe (1747), Amsterdam, Hendrik de Leth - Verzameling met lofdichten op het oranjehuis:
- Aan de doorlugtigste vorstinne Anna van Bronswyk Lunenburg
- Den doorlugtigsten vorst en heere Wilhem Karel Henrik Frizo
- Aan den doorlugtigsten vorst .... en aan haare koninglijke hoogheit Anna van Bronswyk-Lunenburg
- Vreugdenzang ter heilryke geboorte van Wilhem den Vijfden
- Vreugde-zang op de tytelplaat
- Aan de doorglugtigsten jongeboren erfprins Wilhem den Vijfden
- Vredezang voor Wilhem den Vijfden
- Ter bruiloft van den braven jongman, de heer Cornelius Wervershoof, en de deugdelyke jonge dochter, juffrouw Margarita van Wezel. Egtelyk vereenigt binnen Bovenkarspel den XXIX van Wiedemand MDCCX (1710) Enkhuizen, van Stralen
- Rouklagte over het ontydig afsterven van den weledele, grootagtbaaren heere, hr.mr. Diederik van Foreest, raadt, en regerend burgermeester van de stadt Hoorn, secretaris van 't Ed.Mog. Collegie van de heren Gecommitteerde Raaden van Noordt-Holland en West-Vriesland, in West-Vriesland, en den Nooorder-quartieren: bewindhebber van de Oost-Indische Maatschappie ter Kamer Hoorn, enz. enz. enz. (1717)
- Ter gedagtenisse van ... Joan Duyvensz. Oud scheepen, ontfanger van de convooyen en licenten, bewinthebber van de West Indische Compagnie, mitsgaders hoog heemraad van de Beemster. : Overleden binnen Enkhuizen den VII. van wintermaand MDCCXX (1720)
- Herderszang, ter welkomst van den eerw: godtvrugtigen heere, Adrianus Verster, toen zyn eerw: tot leeraar van Godts kerke te Bovenkarspel wierdt ingewydt (1716)
- Ter bruilofte van den heere Andries van Schaeck [...] en mejuffrouw Katharina Haack (1726) Amsterdam, Oosterwyk
- Blyde inkomste van den wel.ed.gestrengen heere Jan Elzevier, heere van Bunschoten ... (1730), Callenbach
- Ter inwyinge van den eerwaarden welgeleerden heere Adriaan Johan Elzevier, in de bloeiende Kerkgemeente te Amsteldam: aan zynen hoogstgeagten vader, den eerwaarden welgeleerden heere Pieter Elzevier, leeraar van Godts kerke aldaar (1746)
- Huuwlykszang voor den wel ed. heere Mr. Jacobus van de Poll, Secretaris der Stad Amsteldam, en de wel. ed. Jongkvrouw Kornelia Jacoba Wolters: In den egt vereenigt binnen Amsteldam den 22 November 1746 (1746) Amsterdam, Hendrik de Leth
- Nederlandt in rouw, over het ontydig afsterven van ... Willem Carel Henrik Friso. prinse van Oranje en Nassau, erfstadthouder ... overleden den 22. october 1751 (1751) Amsterdam, Hendrik de Leth
- Bruiloftszang, National Library of the Netherlands
Bronnen
- van der Aa (1858), Biographisch Woordenboek, deel 17-2, blz. 1029 Straat, Pieter
- Wagenaar, Jan (1758) Vaderlandsche historie, vervattende de geschiedenissen der nu Vereenigde Nederlanden, inzonderheid die van Holland, van de vroegste tyden af, Deel XIX, blz. 92;
- van Zutphen, A. (1818) Nederlandsche uitvindingen, ontdekkingen, enz., blz. 105-107
- Collot d'Escury, Hendrik (1825) Holland's roem, Deel I, aantekeningen blz. 52
- H.g. Pieter Straat en Pieter van der Deure (1855), 5e jg, blz. 21
Referenties en voetnoten
- ↑ impost op begraven. Westfries Archief. Geraadpleegd op 30 oktober 2023.
- ↑ huwelijksafkondiging Pieter Straat en Grietje Schage. Westfries Archief (31 juli 1707). Geraadpleegd op 14 augustus 2022.
- ↑ Schepenrol 1715-1725. Westfries Archief. Geraadpleegd op 30 oktober 2023.
- ↑ Daniël Willink (1715). Lusthof van christelyke dank- en beedezangen, begreepen in twee deelen. by Hendrik vande Gaete#op den hoek van den Vygendam en de Warmoesstraat#.
- ↑ Nieuwe kaart van het Dykgraafschap van Dregterland. Digitized objects University Library Utrecht Special Collections. Geraadpleegd op 16 augustus 2022.
- ↑ recent onderzoek betwijfelt dit, zie artikel over paalworm
- ↑ (en) Value of the Guilder versus Euro - Blog | IISG. iisg.amsterdam. Geraadpleegd op 14 augustus 2022.
