Brontekst bekijken van Placenta

{{Infobox anatomie
| naam         = Placenta, moederkoek
| latijn       = Placento
| Latijn1      = 
| Oudgrieks1   = 
| Nederlands1  = 
| GraySubject  = 
| GrayPage     = 
| afbeelding   = Placenta.svg
| onderschrift = Een [[foetus]] in de [[baarmoeder]] met de placenta
| afbeelding2  = 
| onderschrift2= 
| embryologie  = [https://ifaa.unifr.ch/Public/EntryPage/THE/TE2010V1.pdf#page=93?note=Linked_from_Placenta_by_E5.11.3.1.1.0.5 E5.11.3.1.1.0.5]
| orgaansysteem= [[Menselijk voortplantingssysteem|Voortplantingssysteem]]
| zenuw        = 
| ader         = 
| slagader     = 
| gewrichten   = 
| MeshName     = 
| MeshNumber   = D010920
| DorlandsPre  = 
| DorlandsSuf  = 
| TA98         = 
}}
[[Bestand:Catfetus1.jpg|thumb|Geopende [[baarmoeder]] van een [[Kat (dier)|kat]] met een [[foetus]] halverwege de zwangerschap. 1. [[navel]], 2. [[amnion]], 3. [[allantois]], 4. dooierzak, 5. [[hematoom]], 6. het moederdeel van '''placenta'''.]]
De '''placenta''' of '''moederkoek''' is bij [[zoogdieren]] het orgaan dat tijdens de [[zwangerschap]] in de tweede week na de [[bevruchting]] aangemaakt wordt door het [[embryo]] in de [[baarmoeder]].

De '''placenta''' bij planten is, in het [[vruchtbeginsel]], de [[zaadlijst]] of zaaddrager, waarop een of meer [[zaadknop]]pen zijn geplaatst.

== Placenta bij zoogdieren ==
[[Bestand:2910 The Placenta-02.jpg|thumb|left|400px|Placenta]]

=== Omschrijving ===
De placenta vormt een scheiding tussen de [[bloedsomloop]] van de [[moeder]] en de bloedsomloop van het embryo. Voedingsstoffen gaan van de moeder naar het embryo door middel van de placenta. Afvalstoffen gaan dezelfde weg terug. Ook worden [[hormoon|hormonen]] en [[antistof]]fen middels de placenta uitgewisseld. Er is echter geen direct contact tussen de twee bloedsomlopen van moeder en kind. Als dat wel zo zou zijn en de [[bloedgroep]] van de moeder verschilt met die van het kind, zou dit fatale gevolgen kunnen hebben.

Na de [[Geboorte (leven)|geboorte]] van het jonge dier (of de [[baby]]) wordt de placenta in de vorm van een [[nageboorte]] uit het lichaam verwijderd.

De placenta is door middel van de [[navelstreng]] (''funiculus'') verbonden met de [[foetus]] en bestaat uit twee verweven delen:
# de [[embryo]]nale weefsels die uit de ingenestelde [[zygote]] ontstaat
# de ''[[decidua]]'': de maternale weefsels die uit de uteruswand uitgroeien

[[Cloacadieren]] (Monotremata) leggen eieren en ook [[buideldieren]] (Marsupialia) hebben geen placenta.

=== Functie ===
==== Filtratie en doorgave van stoffen ====
[[Voedingsstof]]fen, [[Dizuurstof|zuurstof]], [[antilichamen]] en [[hormonen]] uit het bloed van de moeder worden doorgegeven naar de vrucht. Bij veel diersoorten worden echter geen antilichamen doorgegeven, wat het geven van de eerste moedermelk (''biest'') des te belangrijker maakt. De placentabarrière filtert potentieel schadelijke stoffen. Sommige stoffen zoals [[ethanol]] (alcoholische dranken), sigarettenbestanddelen of virussen worden niet tegengehouden en kunnen, afhankelijk van het tijdstip in de zwangerschap, de vrucht blijvend beschadigen; dit wordt [[teratogeniciteit]] genoemd. Zo is o.a. bekend{{Bron?||2011|05|28}} dat roken de hartslag van het kind verhoogt en dat het HCMV-virus (Humaan [[cytomegalovirus]]) schadelijk kan zijn.

==== Metabole en endocriene werking ====
Naast andere [[hormonen]], wordt [[progesteron]] geproduceerd, wat cruciaal is voor de instandhouding van de zwangerschap. De productie van progesteron vindt eerst in het geel lichaam ''[[corpus luteum]]'' plaats, maar wordt later overgenomen door de placenta. Bij dieren zit er echter veel variatie op. Andere hormonen als [[somatomammotropine]] (=placentaal lactogeen), oestrogeen; relaxine en [[HCG]] veroorzaken een verhoogde bloedsuikerspiegel zodat een verhoogde overdracht aan voedingsstoffen naar de foetus kan plaatsvinden.
[[Bestand:Amnion.jpg|thumb|Vruchtvlies (''[[amnion]]'') en placenta na de [[bevalling]]]]

=== Doorlaten van cellen ===
De placentabarrière laat ook cellen van de foetus door naar de moeder en cellen van de moeder gaan ook over naar de foetus. Dit kan leiden tot foetus[[Chimaera (biologie)|microchimeren]] bij de moeder (FMc) en moedermicrochimeren (MMc) bij het kind.<ref>[http://www.ped-rheum.com/content/5/1/9 Do maternal cells trigger or perpetuate autoimmune diseases in children?]</ref>

=== Placentatietypen ===
==== indeling volgens interactiegraad ====
Bij de verschillende zoogdiersoorten kan men verschillende placentatypen onderscheiden naargelang de graad van interactie tussen de moeder- en vruchtdelen van de placenta. Deze zorgt voor een verschillende graad van onder andere [[maternale immuniteit]] bij de neonatus.
* ''[[placenta hemochorialis]]'' (hogere primaten (mens), cavia, konijn, muis, rat)
* ''[[placenta endotheliochorialis]]'' (hond, kat)
* ''[[placenta epitheliochorialis]]'' (paard, walvis, lagere primaten)
* ''[[placenta syndesmo-chorialis]]'' (herkauwers)

==== indeling volgens vorm ====
* ''[[placenta cotyledonaria]]'': [[Herkauwer]]s hebben vele [[karunkel]]s ([[cotyledon]]en, [[placentomen]]) op de placenta ter grootte van een ei.
* ''[[placenta zonaria]]'': [[Carnivoren]] hebben een gordelvormige interactie.
* ''[[placenta discoidalis]]'': [[Primaten]] hebben een schijfvormige interactiezone.
* ''[[placenta diffusa]]'': [[Varken (tam)|Varken]], [[paard (dier)|paard]]

<gallery widths="350px" heights="350px" class="center" caption="Meselijke placenta">
Architecture of the human term placenta.jpg|Menselijke placenta bij 37-40 weken zwangerschap (vanaf de laatste menstruatie)
Schematic representation of a human placenta during the first trimester of pregnancy.jpg|Menselijke placenta bij 5-10 weken (vanaf de laatste menstruatie)
Schematic representation of a human placenta at term.jpg|Menselijke placenta bij 37-40 weken zwangerschap (vanaf de laatste menstruatie)
</gallery>

== Placenta bij planten ==
{{Zie ook|Zie artikel [[Zaadlijst]].}}
De placenta bij planten wordt ook wel [[zaadlijst]] of zaaddrager genoemd. Dit is in het [[vruchtbeginsel]] van [[zaadplanten]] de oppervlakte van een [[vruchtblad]] (carpel), waarop de [[zaadknop]]pen staan ingeplant.

Vaak is de placenta te vinden ongeveer aan de randen van de vruchtbladen of aan de basis daarvan op de bodem van het vruchtbeginsel. De variatie tussen de soorten is echter groot.

<gallery widths="210px" heights="210px" caption="Voorbeelden van in placentatie">
Hegi placentation.svg|<small>Verschillende typen vruchtbeginsel met placenta's waarop de zaadknoppen staan: ''a''&nbsp;dwarse&nbsp;doorsnede: driebladig, eenhokkig, wandstandig; ''b''&nbsp;dw.&nbsp;ds. driehokkig, hoekstandig; ''c''&nbsp;overlangse&nbsp;ds. eenhokkig, centraal</small>
Gynoecium morphology placentation free-central cross section.png|
Gynoecium morphology placentation parietal-2 cross section.png|
Gynoecium morphology placentation parietal-axile cross section.png|
</gallery>

== Zie ook ==
* [[Blastocyste]]
* [[Vlokkentest]]
* [[Nageboorte]]

{{Appendix}}
{{Commons|Placenta}}
{{Navigatie embryogenese}}

[[Categorie:Geslachtelijke voortplanting]]
[[Categorie:Orgaan]]
[[Categorie:Zwangerschap]]
[[Categorie:Plantenmorfologie]]
[[Categorie:Bloemmorfologie]]