Jan van Schaffelaar
Jan van Schaffelaar, geboren Jan van Domselaar, was een Kabeljauwse ruiteraanvoerder die aan zijn einde kwam nadat hij op 16 juli 1482 van de door Hoeken belegerde toren van Barneveld sprong.
Tijdens de Hoekse en Kabeljauwse twisten werd de Bisschop van Utrecht David van Bourgondië, bastaardzoon van Filips de Goede, uit Utrecht verjaagd door de Hoeken. Daarop werd de stad door Kabeljauwen belegerd om de Utrechtse bevolking uit te hongeren. Hertog Jan II van Kleef liet voedsel naar de stad brengen voor de inwoners, waarop de bisschoppelijke troepen trachtten deze transporten te onderscheppen. Onder hen was ruiteraanvoerder Van Schaffelaar, gelegerd op kasteel Rosendael te Rozendaal.
Volgens een kroniek uit 1698 van de Utrechtse historicus Antonius Matthaeus werd op 16 juli 1482 de Barneveldse kerktoren ingenomen door Kabeljauwen, onder aanvoering van Van Schaffelaar. Hoekse soldaten belegerden de toren en beschoten deze met kanonnen. Zij gaven aan het aanbod tot overgave van de Kabeljauwen pas te zullen accepteren als Jan van Schaffelaar naar beneden zou worden geworpen. Toen de Kabeljauwen dat weigerden, sprak Van Schaffelaar: "Lieve gesellen, ic moet ummer sterven, ic en wil u in geenen last brenghen". Hij ging op de torentrans staan, zette zijn handen in zijn zij en sprong naar beneden. Hij overleefde de val, maar werd op de grond alsnog door de Hoeken gedood.
Het verhaal van Jan van Schaffelaar is een inspiratiebron geweest voor verscheidene literaire werken, waarvan de romantische historische roman De Schaapherder (1838) van Jan Frederik Oltmans (1806-1854) waarschijnlijk de bekendste is. Ook Thea Beckman schrijft over hem in het boek "Hasse Simonsdochter". In dit boek redt Jan van Schaffelaar Hasse Simonsdochter als zij wordt aangevallen door een paar veedrijvers die het Kampereiland passeren. Van Schaffelaar zou daarbij één van de veedrijvers hebben gedood en daarvoor door de Kampenaren ter dood zijn veroordeeld. Hasse Simonsdochter verbidt hem echter, waardoor zij met elkaar moesten trouwen.
In 1853 werd Kasteel de Schaffelaar naar Van Schaffelaar vernoemd, nadat er in de 16e eeuw op diezelfde plek reeds een ander huis 'De Schaffelaar' stond.
Op 15 september 1903 werd op het Torenplein van Barneveld een standbeeld van Jan van Schaffelaar onthuld, ontworpen door Bart van Hove.