Brontekst bekijken van Vaud (kanton)

{{Infobox kanton Zwitserland
| naam = Vaud
| vlag = [[Bestand:Flag of Canton of Vaud.svg|110px|border|Vlag]]
| wapen = Wappen Waadt matt.svg
| hoofdstad = [[Lausanne (stad)|Lausanne]]
| oppervlakte = 3213
| inwoners = {{Statistiek gemeente Zwitserland inwoners|22|Vaud|x}}
| datum = {{Censusdatum Inwonertal Zwitserse gemeente|22|Vaud|x}}
| dichtheid= 198
| lid sinds = 1803
| afkorting = VD
| talen = [[Frans]]
| website = [https://www.vd.ch www.vd.ch]
| map = Switzerland Locator Map VD.svg
| detailkaart = Karte Kanton Waadt 2013.png
}}
'''Vaud''' ([[Duits]]: ''Waadt''; [[Frans]] en [[Italiaans]]: ''Vaud''; [[Reto-Romaans]] ''Vad''; [[Nederlands]] ook wel ''Waadland''<ref>Willem Balke e.a., ''Johannes Calvijn: Zijn leven, zijn werk'' (Kampen: [[Kok (uitgeverij)|Kok]], 2009)</ref> of ''Waadtland'')<ref>Encarta-encyclopedie Winkler Prins (1993–2002) s.v. "Vaud". Microsoft Corporation/Het Spectrum.</ref> is een [[Kantons van Zwitserland|kanton]] in het westen van [[Zwitserland]]. De hoofdstad is [[Lausanne (stad)|Lausanne]].

== Geschiedenis ==
In de prehistorie werd de regio rondom het meer van Genève al bewoond door de [[Helvetii]]. In [[58 v.Chr.]] werd het veroverd door [[Julius Caesar]] en sinds deze tijd werd het door de [[Romeinse Rijk|Romeinen]] beheerst. [[Viviscus]] ([[Vevey (stad)|Vevey]]) en [[Lausonium]]/Lausonna ([[Lausanne (stad)|Lausanne]]) en meerdere andere plaatsen in Vaud zijn door de Romeinen gesticht.

Sporen uit deze tijd kan men vooral vinden in [[Avenches (gemeente)|Avenches]] en omgeving. [[Aventicum]] (Avenches) was onder keizer [[Vespasianus]] een [[kolonie (staatkundig)|kolonie]].

Van de [[2e eeuw|2e]] tot de [[4e eeuw]] werden de Romeinen door de [[Germanen]] verdreven. Maar al in de [[5e eeuw]] veroverden de [[Bourgondiërs]] Vaud. In [[888]] werd het land door de [[Karolingische dynastie|Karolingers]] overgenomen. In [[1032]] werden ze opgevolgd door de [[Huis Zähringen|Zähringers]]. In [[1218]] werd het veroverd door [[Huis Savoye|Savoye]] en had Vaud al bijna de huidige vorm.

Vanaf [[1536]] werd Vaud een [[vazalstaat]] van kanton [[Bern (kanton)|Bern]] en zette de [[reformatie]] zich hier door. Het [[prinsbisdom Lausanne]] werd ingelijfd.

In januari [[1798]], in het jaar toen de kantons van het [[Oude Eedgenootschap|Zwitsers Eedgenootschap]] door [[Napoleon Bonaparte|Napoleon]] veroverd werden, vond er gelijktijdig in Vaud een kleine [[revolutie]] plaats. De Berner overheersers werden weggestuurd en de ''République Lémanique'' uitgeroepen, hetgeen nog altijd op 24 januari wordt gevierd met "[[Bernerplatte]]", een zuurkoolgerecht met verschillende soorten worst en spek. Echter al in april 1798 werd door Napoleon uit Vaud het [[Léman (kanton)|Canton du Léman]] en het kanton Genève gevormd, als onderdeel van de centralistische [[Helvetische Republiek]]. In [[1803]] werd Vaud door Napoleon samen met de kantons [[Thurgau]], [[Sankt Gallen (kanton)|Sankt Gallen]], [[Aargau]], [[Graubünden]] en [[Ticino (kanton)|Ticino]] zelfstandig gemaakt. Vaud werd volwaardig lid van het nieuw gevormde Zwitserse Eedgenootschap, dat de mislukte Helvetische Republiek opvolgde.

In de [[Sonderbundsoorlog]] van [[1847]] was Vaud op de hand van de tegenstanders van de katholieke beweging.{{Bron?||2015|09|26}}

== Geografie ==
Het kanton Vaud ligt in [[Romandië]]. Een lang gedeelte van de grens van het kanton ligt aan het [[meer van Genève]] en het [[meer van Neuchâtel]]. In het noordwesten grenst het kanton aan de Franse departementen [[Ain (departement)|Ain]], [[Jura (departement)|Jura]] en [[Doubs (departement)|Doubs]], in het zuidwesten aan [[Genève (kanton)|Genève]], in het zuidoosten aan [[Wallis (kanton)|Wallis]], in het oosten aan kantons [[Fribourg (kanton)|Fribourg]] en [[Bern (kanton)|Bern]] en in het noordoosten aan [[Neuchâtel (kanton)|Neuchâtel]]. In het midden van het meer van Genève grenst het aan [[Frankrijk]], het departement [[Haute-Savoie]].

Het noordwesten van Vaud bevindt zich in de [[Geografie van Zwitserland|Jura]], het zuidoosten in de [[Geografie van Zwitserland|Alpen]] en de rest in het [[Geografie van Zwitserland|Middenland]].

In het noordoosten bevindt het district Avenches zich als enclave in het kanton [[Fribourg (kanton)|Fribourg]]. Omgekeerd bezit Fribourg drie enclaves in Vaud. [[Genève (kanton)|Genève]] heeft ook een enclave in het zuidwesten van Vaud, genaamd [[Céligny]].

In Vaud ligt de [[Vanil Noir]] die de hoogste berg is van de [[Fribourger Alpen]].

== Economie ==
In de hoofdstad [[Lausanne (stad)|Lausanne]] bevindt zich het economische centrum van Vaud. Rondom de hoofdstad bevindt zich de meeste industrie. De dienstensector is in de hoofdstad zelf (72% van de economische activiteit). In Lausanne bevindt zich de technische universiteit [[École Polytechnique Fédérale de Lausanne]] (EPFL), en de [[Université de Lausanne]] (UNIL) met samen meer dan 20.000 studenten. Ook bevindt zich hier de duurste en meest gerenommeerde MBA-opleiding van Zwitserland. Ook de hogere Hotelschool van Lausanne behoort tot de wereldtop. De EPFL is samen met de [[ETH Zürich]] elk jaar weer een van de beste technische universiteiten in de wereld.{{Bron?||2015|09|26}}

Na Wallis is Vaud de tweede in wijnproductie in Zwitserland.{{Bron?|de tweede wat?|2015|09|26}} De meeste wijn in Vaud is [[witte wijn]] en de druiven hiervoor groeien op de heuvelhellingen rondom het [[meer van Genève]]. Andere agrarische productie betreft [[saccharose|suiker]]{{Bron?|biet- of rietsuiker?|2015|09|26}} bij [[Orbe (gemeente)|Orbe]] en [[tabak]] in de omgeving van [[Broye (district)|Broye]]{{Bron?||2015|09|26}}. Vruchten vindt men aan de voet van de [[Jura (gebergte)|Jura]].

In [[Bex (Zwitserland)|Bex]] is een [[zoutmijn]].

== Demografie ==
=== Taal ===
Moedertaal (2000):
* [[Frans]]: 81,8%
* [[Duits]]: 4,7%
* [[Italiaans (taal)|Italiaans]]: 2,9%
* andere talen: 10,6%
27,4% van de bevolking van het kanton heeft geen Zwitsers [[paspoort]] (dec. 2003).

=== Religie ===
[[Bestand:Religionen Kanton Waadt.png|thumb|Taartdiagram 2000.]]
Cijfers 2000:
*40,0% [[Protestantisme|protestants]]
*33,6% [[Rooms-katholieke Kerk|rooms-katholiek]]
*14,0% geen gezindte
*12,4% overige gezindten (waaronder overig [[christendom|christelijk]] (2,0%), [[islam]]itisch (3,9%), [[jodendom|joods]] (0,3%), anders (0,8%) en onbekend (5,4%))

Cijfers 2010:<ref>{{de}}{{pdf}}{{Citeer web |url=http://www.bfs.admin.ch/bfs/portal/de/index/themen/01/22/press.Document.159960.pdf |titel=Ein Fünftel der Bewohnerinnen und Bewohner ist konfessionslos |auteur= |werk=Strukturerhebung der eidgenössischen Volkszählung 2010 |uitgever=[[Bondsbureau voor de Statistiek]] |datum=19 juni 2012 |bezochtdatum=13 juli 2014 |archiefurl = https://web.archive.org/web/20121115081532if_/http://www.bfs.admin.ch/bfs/portal/de/index/themen/01/22/press.Document.159960.pdf | archiefdatum = 2012-11-15 | dodeurl = ja}}</ref>
*31,1% [[Rooms-katholieke Kerk|rooms-katholiek]]
*28,9% [[Evangelisch-Gereformeerde Kerk in Zwitserland|evangelisch-gereformeerd]]
*25,7% geen gezindte
*14,3% overige gezindten (waaronder overig [[christendom|christelijk]], [[islam]]itisch, [[jodendom|joods]], anders en onbekend)

== Plaatsen en gebieden ==
Steden met meer dan 10.000 inwoners (2002)
* [[Lausanne (stad)|Lausanne]], de hoofdstad met 116.332 inwoners.
* [[Yverdon-les-Bains]], 23.479 inwoners
* [[Montreux]], 22.569 inwoners
* [[Renens]], 17.507 inwoners
* [[Nyon (gemeente)|Nyon]], 16.355 inwoners
* [[Pully]], 16.156 inwoners
* [[Vevey (stad)|Vevey]], 15.779 inwoners
* [[Morges (gemeente)|Morges]], 13.824 inwoners
* [[Prilly]], 10.745 inwoners
* [[La Tour-de-Peilz]], 10.445 inwoners
* [[Gland (Zwitserland)|Gland]], 10.183 inwoners

== Toerisme ==
Het toerisme contreert zich rondom het [[meer van Genève]] en het [[meer van Neuchâtel]]. [[Montreux]] is bijvoorbeeld een bekende stad, waar veel te doen is.

Mooie stadcentra vindt men in [[Avenches (gemeente)|Avenches]] met resten uit de Romeinse tijd en in [[Payerne (gemeente)|Payerne]] met een middeleeuws kasteel.

Yverdon was een van de steden die de [[Expo.02]] georganiseerd hebben.

=== Natuur ===
Bijzondere dieren zijn de [[Euraziatische lynx|lynx]] en de [[wolf]].

== Districten ==
Vaud was sinds de oprichting in 1803 opgedeeld in 19 districten. In tegenstelling tot andere kantons waren de districten weer opgedeeld in [[cirkel (Zwitserland)|cirkels]], die uit gemeentes bestonden. Per 1 januari 2008 zijn de cirkels afgeschaft en zijn de districten herverdeeld.

=== Districten tot en met 2007 ===
{| style="width:90%;"
| width="30%" valign="top" |
* [[Aigle (district)|Aigle]]
* [[Aubonne (district)|Aubonne]]
* [[Avenches (district)|Avenches]]
* [[Cossonay (district)|Cossonay]]
* [[Echallens (district)|Echallens]]
* [[Grandson (district)|Grandson]]
* [[Lausanne (district)|Lausanne]]
| width="30%" valign="top" |
* [[La Vallée (district)|La Vallée]]
* [[Lavaux]]
* [[Morges (district)|Morges]]
* [[Moudon (district)|Moudon]]
* [[Nyon (district)|Nyon]]
* [[Orbe (district)|Orbe]]
| width="30%" valign="top" |
* [[Oron (district)|Oron]]
* [[Payerne (district)|Payerne]]
* [[Pays-d'Enhaut]]
* [[Rolle (district)|Rolle]]
* [[Vevey (district)|Vevey]]
* [[Yverdon]]
|}

=== Districten vanaf 2008 ===
{| style="width:90%;"
| width="30%" valign="top" |
* [[Aigle (district)|Aigle]]
* [[Broye-Vully]]
* [[Gros-de-Vaud]]
* [[Jura-Nord vaudois]]
| width="30%" valign="top" |
* [[Lausanne (district)|Lausanne]]
* [[Lavaux-Oron]]
* [[Morges (district)|Morges]]
| width="30%" valign="top" |
* [[Nyon (district)|Nyon]]
* [[Ouest lausannois]]
* [[Riviera-Pays-d'Enhaut]]
|}

{{Appendix}}
{{Navigatie kantons Zwitserland}}

[[Categorie:Vaud| ]]