Brontekst bekijken van Zaanstad

{{Infobox gemeente Nederland
| naam                  = Zaanstad
| bestandsnaam vlag     = Flag_of_Zaanstad.svg
| vlagartikel           = Vlag van Zaanstad
| bestandsnaam wapen    = Zaanstad.svg
| wapenartikel          = Wapen van Zaanstad
| provincie             = {{NL-vlag|Noord-Holland}}
| burgemeester          = [[Jan Hamming]] ([[Partij van de Arbeid (Nederland)|PvdA]])
| hoofdplaats           = [[Zaandam]] ([[Inverdan|stadhuis]])
| naam inwoner          = ''Zaanstedeling'' (zie verdere uitleg)
| lat_deg               = 52
| lat_min               = 28
| lon_deg               = 4
| lon_min               = 47
| verkeersader          = {{Pictogram weg Nederland A-weg|7}} {{Pictogram weg Nederland A-weg|8}} {{Pictogram weg Nederland A-weg|9}} {{Pictogram weg Nederland A-weg|10}} {{Pictogram weg Nederland N-weg|8}} {{Pictogram weg Nederland N-weg|203}}{{Pictogram weg Nederland N-weg|246}} {{Pictogram weg Nederland N-weg|514}} {{Pictogram weg Nederland N-weg|515}} {{Pictogram weg Nederland N-weg|516}}
{{Pictogram weg Nederland S-weg|118||Amsterdam}}(Amsterdam)
{{Pictogram weg Nederland S-weg|150||Zaanstad}} {{Pictogram weg Nederland S-weg|151||Zaanstad}} {{Pictogram weg Nederland S-weg|152||Zaanstad}} {{Pictogram weg Nederland S-weg|153||Zaanstad}} {{Pictogram weg Nederland S-weg|154||Zaanstad}} {{Pictogram weg Nederland S-weg|155||Zaanstad}}
| netnummer             = 075
| CBS                   = 0479
| postcode              = 1500-1509, 1520-1525, 1540-1544, 1550-1567
| Amsterdamse code      = 11044
| website               = [http://www.zaanstad.nl/ www.zaanstad.nl]
| foto                  = [[Bestand:ZaandamAerial01.JPG|kaderloos|{{Infobox/afbeeldingbreedte}}px]]
| ondertitel            = Zaanstad gezien naar het zuidoosten, september 2013
| COROP                 = [[Zaanstreek]]
}}
[[Bestand:Gem-Zaanstad-OpenTopo.jpg|thumb|Topografische gemeentekaart van Zaanstad, juni 2023]]
[[Bestand:Zaandam stadhuis.JPG|thumb|Het uit 2011 daterende gemeentehuis van Zaanstad te Zaandam waarvan de architectuur is geïnspireerd op traditionele Zaanse huisjes.]]
[[Bestand:Zaanse Schans - Windmills 3.jpg|thumb|Zaanse Schans]]
'''Zaanstad''' ({{Audio|435_Zaanstad.ogg|<small>uitspraak</small>}}) is een [[Gemeente (bestuur)|gemeente]] in de Nederlandse provincie [[Noord-Holland]]. De gemeente is de grootste in de [[Zaanstreek]]. In maart 2018 passeerde Zaanstad het aantal van 155.000 inwoners.<ref>[https://www.noordhollandsdagblad.nl/cnt/dmf20180924_87256629 Baby Kik 155.000ste inwoner van Zaanstad], ''Noordhollands Dagblad'', 13 maart 2018</ref> Het is op basis van inwoneraantal de 17e gemeente van Nederland. Op {{Statistiek gemeente Nederland inwoners|TXT=year}} had de gemeente Zaanstad {{Statistiek gemeente Nederland inwoners|0479}} inwoners (bron: CBS).

De gemeente is in 1974 ontstaan door samenvoeging van de gemeenten [[Assendelft]], [[Krommenie]], [[Wormerveer]], [[Westzaan]], [[Zaandijk]], [[Koog aan de Zaan]] en [[Zaandam]]. De gemeente maakt deel uit van de [[Metropoolregio Amsterdam]] en valt onder de veiligheidsregio Zaanstreek - Waterland.
[[Reint Laan (politicus)|Reint Laan]], burgemeester van Zaandam, was van 1974-1979 de eerste burgemeester van Zaanstad.

Mogelijke benamingen voor de inwoners van Zaanstad zijn Zaanstedeling en Zaanstatter. Beide zijn echter weinig gangbaar. Inwoners noemen zichzelf vaak Zaankanters (een benaming die voor inwoners van de gehele Zaanse regio gebruikt kan worden, inclusief inwoners van bijvoorbeeld Oostzaan en Wormer). Ook noemen de inwoners zich meer naar het dorp of de stad waar ze wonen; Zaandammers, Koogers, Zaandijkers, etc.

== Plaatsen binnen de gemeente ==
* [[Assendelft]]
* [[Koog aan de Zaan]]
* [[Krommenie]]
* [[Westknollendam]]
* [[Westzaan]]
* [[Wormerveer]]
* [[Zaandam]]
* [[Zaandijk]]

De grootste woonplaats, Zaandam, kreeg in 1811 [[stadsrechten]], nadat het in hetzelfde jaar ontstond door samenvoeging van de gemeenten Oostsaendam en Westsaendam. Respectievelijk onder bewind van en opgebouwd door Oostzaan en Westzaan. Daarmee zijn dat ook de moederdorpen van de Zaanstreek.

Door de ontginning van het [[Veenpolder (poldertype)|veengebied]] zijn in het verleden diverse buurtschappen ontstaan. De meeste buurtschappen zijn opgegaan in de grotere woonkernen. Sommige (niet alle) zijn nog wel herkenbaar in de wijkindeling van de gemeente.

Overzicht van alle [[buurtschap]]pen:
* [['t Kalf (Zaanstad)|'t Kalf]]
* [[Buitenhuizen (Assendelft)|Buitenhuizen]]
* [[Busch en Dam]] (gedeeltelijk)
* [[Haaldersbroek]]
* [[Hembrug (Zaanstad)|Hembrug]] (vroeger Den Hem)
* [[Kalverpolder]]
* [[Krommeniedijk]]
* [[Langeheit]]
* [[Middel (Noord-Holland)|Middel]]
* [[Molletjesveer]]
* [[Nauerna]]
* [[Noordeinde (Assendelft)|Noordeinde]]
* [[Vrouwenverdriet]]
* [[Weiver]]
* [[Westzaner-Overtoom]]

Nauerna wordt wegens de grootte en ligging ook wel als gehucht of dorp aangeduid. Het zuidelijke deel van Buitenhuizen is verdwenen bij de aanleg van het [[Noordzeekanaal]], in de 19e eeuw. Van het noordelijke Buitenhuizen verdween toentertijd een gedeelte. Dit noordelijke deel groeide in de loop van de 20e eeuw weer.

Tussen Buitenhuizen en Nauerna ligt een vuilstortplaats, die wordt bedekt en van aanplanting voorzien.

Kalverdijk is een polder(gemeenschap). In deze polder liggen ook de [[Zaanse Schans]] en de buurtschap Haaldersbroek.

Doordat de dijken aan weerszijden van de Zaan op een gegeven moment volgebouwd waren met onder andere woningen, pakhuizen, en molens, week men uit naar het West- en Oostzijderveld waar haaks op de Zaan paden werden aangelegd voor onder meer woningbouw en werkplaatsen. De molens werden in het veld gebouwd.

Na de ondergang van de windmolenindustrie kwamen er stoomhoutzagerijen in de velden en sinds de jaren vijftig zijn de velden het domein geworden van grootschalige stadsuitbreiding.

Een bekende buurt in de gemeente is de [[Zaanse Schans]], aangelegd in de jaren zestig van de 20e eeuw. Verschillende woonhuizen, molens en andere gebouwen die in de traditionele Zaanse stijl zijn gebouwd werden vanaf hun oorspronkelijke plek verhuisd naar de Schans. Onder meer de eerste (vermeende) kruidenierswinkel van Albert Heijn heeft er een plaatsje gekregen.

== Woonplaatsen ==
{{Tabel woonplaatsen Nederland
| {{Item|artikel=Zaandam|woonplaatscode=1884}}
| {{Item|artikel=Assendelft|woonplaatscode=1878}}
| {{Item|artikel=Krommenie|woonplaatscode=1880}}
| {{Item|artikel=Wormerveer|woonplaatscode=1883}}
| {{Item|artikel=Koog aan de Zaan|woonplaatscode=1879}}
| {{Item|artikel=Zaandijk|woonplaatscode=1885}}
| {{Item|artikel=Westzaan|woonplaatscode=1882}}
| {{Item|artikel=Westknollendam|woonplaatscode=1881}}
}}

== Aangrenzende gemeenten ==
{{Tabel windroos
| NW={{NL-vlag|Uitgeest}}
| N= {{NL-vlag|Alkmaar}}
| NO={{NL-vlag|Wormerland}}
| W={{NL-vlag|Beverwijk}} <br /> {{NL-vlag|Heemskerk}}
| O={{NL-vlag|Oostzaan}}
| ZW={{NL-vlag|Velsen}}
| Z={{NL-vlag|Haarlemmermeer}} <br /> {{NL-vlag|Amsterdam}}
| ZO=
}}

== Huidige indeling van stedelijke gemeente Zaanstad ==
Zaanstad is een sterk verstedelijkte gemeente en neemt deel aan het ''Grotestedenbeleid'' van de rijksoverheid.

Westknollendam maakte tot 1974 deel uit van de gemeente Wormerveer. Zaandam, Koog aan de Zaan, Zaandijk, Wormerveer en Krommenie vormden al voor de gemeentelijke samenvoeging één [[agglomeratie]]. Na de samenvoeging werden de gemeente en de woonplaatsen aanvankelijk stadsdelen met een eigen deelraadbestuur. Assendelft lag nog enigszins los van de stedelijke kern en heeft nu nog een beetje haar "dorpse" karakter behouden. Westzaan ligt nog enigszins los van de stedelijke kern en heeft haar landelijke en ''dorpse'' karakter helemaal behouden. Maar door verdere verstedelijking (onder andere de bouw van de wijk "[[Saendelft]]" in Assendelft-Noord) is Assendelft nu ook verstedelijkt. Ook daar is de invloed van de stad toegenomen.

De gemeente Zaanstad is verdeeld in 19 wijken, die nog maar gedeeltelijk de grenzen van de vroegere gemeenten volgen.

Krommenie-Oost, Krommenie-West, Assendelft-Zuid (incl. buurtschap Nauerna), Assendelft-Noord (Saendelft), Wormerveer, Oud Zaandijk, Rooswijk, Westzaan, Oud Koog aan de Zaan, Oude Haven, Nieuw West, Zaandam-West, Westerkoog, Pelders- en Hoornseveld, Poelenburg, Rosmolenwijk, Zaandam-Zuid, Zaandam Noord en Kogerveldwijk.

== Bereikbaarheid ==
[[Bestand:AmbaZaandam.jpg|thumb|right|Bus bij [[station Zaandam]].]]
De gemeente bevindt zich pal langs de [[Rijksweg 7|A7]], de [[Rijksweg 8|A8]], de [[Provinciale weg 246|N246]] en de [[Provinciale weg 203|N203]]. Over water is Zaanstad goed bereikbaar via de Zaan, het Noordzeekanaal en de [[Nauernasche Vaart]].

=== Trein ===
Zaanstad heeft directe spoor- en wegverbindingen met [[Amsterdam]]. Binnen de gemeente bevinden zich zes spoorwegstations: [[station Zaandam]], [[station Koog aan de Zaan]], [[station Zaandijk Zaanse Schans]], [[station Wormerveer]] en [[station Krommenie-Assendelft]] langs de lijn Amsterdam - [[Alkmaar]] en (opnieuw) station Zaandam en [[station Zaandam Kogerveld]] langs de lijn Amsterdam - [[Enkhuizen]]. Vanaf station Zaandam rijden frequent sprinters in de richtingen Uitgeest, Amsterdam-West, Schiphol, Leiden, Purmerend en Hoorn Kersenboogerd. Intercityverbindingen zijn er met Den Helder, Schagen, Alkmaar, Amsterdam, Utrecht, Den Bosch, Eindhoven, Maastricht, Arnhem en Nijmegen. Voorheen had station Zaandam ook een stoptreinverbinding met Enkhuizen, maar sinds de komst van de sprinter Hoorn - [[Hoofddorp]] en de opwaardering tot intercity van de verbinding naar Enkhuizen zijn stations Zaandam en Zaandam Kogerveld de rechtstreekse verbinding kwijt geraakt omdat de intercity naar Enkhuizen niet stopt in Zaandam.

=== Busvervoer ===
Het busvervoer in Zaanstad is in handen van [[EBS (busvervoer)|EBS]] en rijdt in opdracht van Vervoerregio Amsterdam. Er zijn diverse directe buslijnen naar Amsterdam en één naar Beverwijk, Marken en Purmerend. Langs de snelweg A7 is een [[Parkeer en Reis|P&R]]. 
{{Zie hoofdartikel|Concessie Zaanstreek}}

== Geschiedenis ==
Alhoewel Zaanstad zelf een jonge gemeente is, gaat de historie van de streek direct terug tot de late [[Middeleeuwen]] en sporen van nog oudere bewoning zijn in de bodem aangetroffen.

=== Vroege nederzettingen ===
Zaanstad ligt in gebied dat vroeger werd aangeduid als [[Waterland (regio)|Waterland]]. Vanaf de [[17e eeuw]] is er in toenemende mate sprake van de [[Zaanstreek]] en werd met Waterland het meer oostelijk gelegen deel bedoeld. Daarvoor was er een streek rond de Zaan met Oostzaan en Westzaan en de Wormer, dit gebied viel, met kleine tussenpozen, onder het [[graafschap Holland]].

De Zaanstreek kent verschillende perioden van bewoning, voor het eerst al in 800 v.Chr., maar door wateroverlast zijn de bewoners steeds weer weggetrokken. Vermoedelijk vonden alle vroege immigraties plaats vanuit het duingebied rond het tegenwoordige [[Haarlem]]. Vanaf de [[12e eeuw]] lijkt er sprake te zijn van min of meer permanente bewoning. Zo is beschreven hoe in [[1155]] de [[Friezen]] het dorpje Oud-Zaanden, toen een onderdeel van Oostzaan en Westzaan (of Oud-Saenden), belegerden, dat lag op de plaats waar de [[Zaan]] in [[IJ (rivier)|het IJ]] uitmondde. De eerste nederzettingen waren dan ook dorpen langs de Zaan, vandaar Oostzaan en Westzaan. Na 1300 kwamen er naast Oostzaan en Westzaan de andere [[lintdorp]]en op die karakteristiek zijn voor de [[Grote Ontginning|veenwinning]]. Deze lintdorpen werden samen Oostzaan, Westzaan en Assendelft. In deze periode werd aan de monding van de Zaan een dam gelegd door de Oostzaners en Westzaners. Daar ontstond de nederzetting Zaandam toen zich rond deze dam mensen gingen vestigen. Vanaf 1500 kwam stroomopwaarts langs de Zaanoever ook bebouwing. In deze periode splitste de nederzetting zich in Westzaandam en Oostzaandam, onderdeel van Westzaan en Oostzaan.

Vanaf de late [[Middeleeuwen]] vielen de nederzettingen in de Zaanstreek bestuurlijk onder [[Kennemerland]].

=== Economische opkomst ===
Zaanstad gaat prat op zijn industriële verleden: nog niet zo lang geleden werkte bijvoorbeeld zo'n 80 procent van de bevolking van Zaandijk in de industrie. Het aandeel van de werkende bevolking in de industrie is weliswaar fors afgenomen, maar ligt nog altijd enkele procentpunten boven het landelijk gemiddelde.

De opkomst van nijverheid en industrie langs de Zaanoevers hangt nauw samen met de opkomst van [[Amsterdam]] als centrum van handel en industrie. Toen aan het einde van de zestiende eeuw [[Zaagmolen|houtzaagmolens]] in Amsterdam verboden werden om tegemoet te komen aan de toen machtige handzagersgilden, was er een uitgelezen kans voor ondernemers in de Zaanstreek om aan de groeiende behoefte aan hout voor de scheepvaart te voldoen. In korte tijd schoten de houtzaagmolens als paddenstoelen uit de grond. In 1630 waren er aan de Zaan 53 houtzaagmolens in gebruik. De kennis van molenbouw werd ook op andere bedrijfstakken toegepast: verf-, papier- en andere molens volgden snel. Op het hoogtepunt, halverwege de 17e eeuw, werden er ruim 900 molens geteld. Door deze ontwikkeling wordt de Zaanstreek beschouwd als het oudste industriegebied van Europa.

De bloei van Zaandam zorgde ervoor dat de handzagersgilden in Amsterdam overbodig werden. Naast het zagen van hout werd er ook in gehandeld en waren de dorpjes actief in de [[scheepsbouw]] (65 werven) en de [[walvisvaart]]. Zaandam was in die tijd internationaal bekend om zijn scheepsbouw en in 1697 kwam tsaar [[Peter I van Rusland|Peter de Grote]] persoonlijk naar Zaandam om de scheepsbouw te bestuderen. Het huisje waar de tsaar toen logeerde bestaat nog steeds en is een toeristische [[Toeristische attractie|trekpleister]]. Het verhaal gaat dat de bewoners van Zaandam zich niet zo gastvrij gedroegen tegen de tsaar zodat hij uiteindelijk zijn studie van de scheepsbouw afrondde in een ander dorp in Noord-Holland.

Halverwege de [[19e eeuw]] verruilden de Zaankanters hun [[molen]]s, waarmee ze ondertussen ook [[Cacaoboon|cacao]], [[mosterd]], [[verf]] en [[papier]] mee verwerkten, langzaamaan door [[stoommachine]]s. Er ontstonden grote multinationals zoals [[Verkade (bedrijf)|Verkade]], [[Koninklijke Ahold NV|Ahold]], [[Bruynzeel (bedrijf)|Bruynzeel Keukens]], [[Honig (firma)|Honig]] en [[Duyvis]] en tot de dag van vandaag zijn veel van deze bedrijven in de gemeente Zaanstad te vinden.

== Lokale omroep ==
Zaanstad kent een lokale omroep, [[De Orkaan]]. Zaanstad deelt deze met de gemeente [[Wormerland]].

== Ereburger /erepenning van Zaanstad ==
* [[Albert Heijn (1927)|Albert Heijn]] (1927-2011), Nederlands ondernemer, grootaandeelhouder en voorzitter van de raad van bestuur van [[Koninklijke Ahold NV|Ahold]]
* [[Sjoerd Soeters]], Nederlands architect (erepenning toegekend op 18 september 2017)
* [[Theun van Dam]], Nederlands politicus voor de [[Partij van de Arbeid (Nederland)|PvdA]], voormalig gemeenteraadslid en wethouder in de gemeenten Zaandam en Zaanstad

== Geboren in Zaanstad ==
* [[Marcial Hernandez]] (1974), politicus
* [[Minke Booij]] (1977), hockeyinternational
* [[Eva Hoeke]] (1979), journaliste
* [[Ali B]] (1981), rapper en cabaretier 
* [[Stefano Seedorf]] (1982), voetballer
* [[Yannick de Wit]] (1986), voetballer
* [[Bas Ent]] (1987), voetballer
* [[Delvechio Blackson]] (1995), voetballer
* [[Maxim Gullit]] (2001), voetballer
* [[Britt van den Dobbelsteen]] (2002), waterpolospeelster

=== Zie ook (vóór 1974) ===
* [[Assendelft#Geboren in Assendelft|Geboren in Assendelft]]
* [[Koog aan de Zaan#Geboren in Koog aan de Zaan|Geboren in Koog aan de Zaan]]
* [[Krommenie#Geboren in Krommenie|Geboren in Krommenie]]
* [[Westzaan#Geboren in Westzaan|Geboren in Westzaan]]
* [[Wormerveer#Geboren in Wormerveer|Geboren in Wormerveer]]
* [[Zaandam#Geboren in Zaandam|Geboren in Zaandam]]
* [[Zaandijk#Geboren in Zaandijk|Geboren in Zaandijk]]

== Politiek ==
=== Gemeenteraad ===
De [[gemeenteraad]] van Zaanstad bestaat uit 39 zetels. Hieronder de behaalde zetels per partij bij de [[Nederlandse gemeenteraadsverkiezingen|gemeenteraadsverkiezingen]] sinds 1994:

{| class="wikitable"
!colspan="9"|Gemeenteraadszetels
|-
!Partij!![[Nederlandse gemeenteraadsverkiezingen 1994|1994]]!![[Nederlandse gemeenteraadsverkiezingen 1998|1998]]!![[Nederlandse gemeenteraadsverkiezingen 2002|2002]]!![[Nederlandse gemeenteraadsverkiezingen 2006|2006]]!![[Nederlandse gemeenteraadsverkiezingen 2010|2010]]!![[Nederlandse gemeenteraadsverkiezingen 2014|2014]]!![[Nederlandse gemeenteraadsverkiezingen 2018|2018]]!![[Nederlandse gemeenteraadsverkiezingen 2022|2022]]
|-
|Partij voor Ouderen en Veiligheid||-||-||-||-||1||4||4||6
|-
|[[Volkspartij voor Vrijheid en Democratie|VVD]]||7||8||7||5||7||5||6||5
|-
|[[Partij van de Arbeid (Nederland)|PvdA]]||9||10||6||12||8||5||4||5
|-
|ROSA||-||1||2||2||2||3||4||4
|-
|[[Democratisch Zaanstad]]||-||-||-||2||1||4||3||4
|-
|[[GroenLinks]]||5||6||4||3||3||2||3||3
|-
|[[Democraten 66|D66]]||6||2||1||-||3||5||3||2
|-
|[[Partij voor de Vrijheid|PVV]]||-||-||-||-||-||-||3||2
|-
|[[Christen-Democratisch Appèl|CDA]]||5||5||5||4||2||2||2||2
|-
|[[DENK]] ||-||-||-||-||-||-||2||2
|-
|[[Partij voor de Dieren|PvdD]]||-||-||-||-||-||-||1||2
|-
|[[Socialistische Partij (Nederland)|SP]]||-||-||2||5||3||5||3||1
|-
|[[ChristenUnie]]*||-||1||1||1||1||2||1||1
|-
|[[Zaanse onafhankelijke groepering|ZOG]]||7||5||11||4||4||1||-||-
|-
|Zaanse Inwoners Partij**||-||-||-||-||2||1||-||-
|-
|Partij voor de IJsbaan||-||-||-||1||1||-||-||-
|-
|Progressief Burgerbelang||-||-||-||-||1||-||-||-
|-
|Gemeentebelangen||-||1||-||-||-||-||-||-
|-
!Totaal!!39!!39!!39!!39!!39!!39!!39!!39
|-
| colspan="9" | *Deed in 1994 en 1998 mee als combinatie [[Reformatorische Politieke Federatie|RPF]]/[[Gereformeerd Politiek Verbond|GPV]].
|-
| colspan="9" | **Deed in 2010 mee als [[Trots op Nederland]].
|-
|}

{{Zetelverdeling
| bijschrift = zetels
| land  = NL
| float = right
|POV|PvdA|VVD|DZ|ROSA|GL|PVV|D66|CDA|DENK|PvdD|SP|CU|Groep Lassooy|Groep de Boer
| POV = 5
| POV kleur =3481B8
| PvdA   = 5
| VVD = 5
| DZ = 3
| DZ kleur =FF8C00
| ROSA = 4
| ROSA kleur =25E712
| GL = 3
| PVV = 2
| D66   = 2
| CDA   = 2
| DENK = 2
| PvdD = 2
| SP = 1
| CU = 1
| Groep Lassooy = 1
| Groep Lassooy kleur =D15B8F
| Groep de Boer = 1
| Groep de Boer kleur =8F4E35
}}

=== College van B&W ===
Op 27 september 2017 werd [[Jan Hamming]], voordien burgemeester van [[Heusden (gemeente)|Heusden]], geïnstalleerd als burgemeester van de gemeente.<ref>[https://web.archive.org/web/20170916101125/https://www.rijksoverheid.nl/actueel/nieuws/2017/09/01/benoeming-burgemeester-zaanstad/ Benoeming burgemeester Zaanstad] Nieuwsbericht Rijksoverheid d.d. 1 september 2017</ref><ref>[http://deorkaan.nl/achtste-burgemeester-zaanstad-jan-hamming/ Achtste burgemeester Zaanstad: Jan Hamming] De Orkaan d.d. 27 september 2017</ref>

Het college bestaat uit zeven leden. Naast [[burgemeester]] [[Jan Hamming]] zijn op 16 juni 2022 de volgende zes wethouders geïnstalleerd<ref>[https://www.zaanstad.nl/mozard/!suite05.scherm1070?mNwb=28623&mNwc=1 Zaanstad gaat 'Slagen Maken' in 2022-2026] Nieuwsbericht Zaanstad.nl d.d. 8 juni 2022</ref>:
* [[Harrie van der Laan]] (POV)
* [[René Tuijn]] (PvdA)
* [[Stephanie Onclin]] (VVD)
* [[Natasja Groothuismink]] (ROSA)
* [[Wessel Breunesse]] (GroenLinks)
* [[Gerard Slegers]] (CDA)

=== Gemeentehuis ===
Sinds 2011 staat het [[Inverdan#Projecten|gemeentehuis]] in het centrum van Zaandam nabij het Station en de [[Gedempte Gracht (Zaandam)|Gedempte Gracht]]. Het eerste gemeentehuis was de [[Bannehof]] dat van 1975-2011 in Zaandijk stond.

== Millennium Gemeente ==
Zaanstad is een [[Millennium Gemeente]].

== Vervoerregio Amsterdam ==
Zaanstad maakte van 2006 tot en met 2016 deel uit van de [[Stadsregio Amsterdam]] (tot en met 2014 was dit een [[plusregio]]). Sinds 1 januari 2017 is dit verband verder gegaan als de [[Vervoerregio Amsterdam]] (VRA).

De VRA is een bestuurlijk samenwerkingsverband van 14 gemeenten in de regio Amsterdam en heeft een aantal (wettelijke) regionale verkeer- en vervoertaken, waaronder het opdrachtgeverschap van het openbaar vervoer in de concessies Amstelland-Meerlanden (inclusief Schiphol), Zaanstreek-Waterland en Amsterdam. Daarnaast is de Vervoerregio verantwoordelijk voor het realiseren en verbeteren van de infrastructuur voor auto, OV en fiets.

De regioraad van de vervoerregio is het belangrijkste bestuursorgaan van de Vervoerregio Amsterdam. De raad telt 50 leden die (naar inwoneraantal) zijn afgevaardigd door de 14 gemeentebesturen. Zaanstad wordt door 6 raadsleden en 1 wethouder vertegenwoordigd. Wethouder bereikbaarheid en vervoer Gerard Slegers is daarnaast ook lid van het dagelijks bestuur van de VRA.

De vertegenwoordiging van Zaanstad bestaat uit de volgende afgevaardigden: 
{| class="wikitable" style="float"
|-
! Naam
! Functie
! Partij
|-
| Gerard Slegers || Wethouder || CDA
|-
| G. Rijken || Raadslid || PvdA
|-
| F. Hoedemaker || Raadslid || D66
|-
| J. Kerkhoven || Raadslid || Democratisch Zaanstad
|-
| F. Lopes || Raadslid || VVD
|-
| N. Stroo || Raadslid || GroenLinks
|-
| M. Mattens|| Raadslid || Partij voor de Dieren
|}

==Ziekenhuis==
* De gemeente heeft een eigen ziekenhuis: het [[Zaans Medisch Centrum]].

==Justitieel Complex==
* De gemeente heeft sinds 2016 het [[Justitieel Complex Zaanstad]] in Westzaan.

== Cultuur ==
=== Monumenten ===
In de gemeente zijn er een aantal rijksmonumenten, gemeentelijke monumenten, en oorlogsmonumenten, zie:
* [[Lijst van rijksmonumenten in Zaanstad]]
* [[Lijst van gemeentelijke monumenten in Zaanstad]]
* [[Lijst van oorlogsmonumenten in Zaanstad]]

=== Kunst in de openbare ruimte ===
In de gemeente zijn diverse beelden, sculpturen en objecten geplaatst in de openbare ruimte, zie:
* [[Lijst van beelden in Zaanstad]]

=== Archieven ===
De archieven van de gemeenten Oostzaan, Zaanstad en de voormalige gemeenten worden bewaard in het '''Gemeentearchief Zaanstad''', gevestigd in het [[Inverdan|stadhuis van Zaanstad]].<ref>[https://archief.zaanstad.nl/ ''Welkom bij het Gemeentearchief Zaanstad'']</ref>

== Partnersteden van Zaanstad ==
* {{DE-VLAG}} [[Zwickau (stad)|Zwickau]] (Duitsland), sinds 1987; sinds 2009 enkel activiteiten op ad-hocbasis

Zaanstad heeft vroeger jumelagebanden gehad met een groep Europese voorsteden:
* {{DE-VLAG}} [[Neukölln (district)|Neukölln]] (Berlijn-Duitsland)
* {{FR-VLAG}} [[Boulogne-Billancourt]] (Parijs-Frankrijk)
* {{BE-VLAG}} [[Anderlecht]] (Brussel-België)
* {{EN-VLAG}} [[Hammersmith and Fulham|Hammersmith]] (Londen-Engeland)
* {{RS-VLAG}} [[Pančevo]] (nu Servië, toen Joegoslavië)
Met deze steden onderhoudt Zaanstad echter sinds de jaren negentig geen actieve betrekkingen meer.<ref>[http://www.vng.nl/Praktijkvoorbeelden/EUI/2009/Zaanstad_Internationaal%20beleid%20pva2009.pdf Nota Zaanstad Internationaal beleid 2009]{{dode link|datum=oktober 2017 |bot=InternetArchiveBot}}</ref>

== Trivia ==
* De burgemeester van Zaanstad was korpshoofd van de oude [[politie]]regio Zaanstreek-Waterland.
* De gemeente Zaanstad is de enige gemeente ter wereld die twee walvissen als [[schildhouder]]s gebruikt in het [[Wapen van Zaanstad|gemeentewapen]].

== Externe link ==
* [http://www.zaanstad.nl/ Gemeente Zaanstad]

{{Appendix}}
{{Commons|Zaanstad}}
{{Navigatie gemeente Zaanstad}}
{{Navigatie provincie Noord-Holland}}
{{Navigatie Vervoerregio Amsterdam}}
{{Navigatie MRA}}
{{Coor title dms|52|28|11|N|4|46|36|E|type:city_region:NL_scale:100000}}

[[Categorie:Zaanstad| ]]