Grupstal: verschil tussen versies

Verwijderde inhoud Toegevoegde inhoud

In de regel

Versie van 7 jun 2022 16:46

De grupstal, of aanbindstal, is een type stal voor rundvee, waarbij de dieren naast elkaar staan vastgebonden. Achter de koeien loopt een mestgoot, een zogenoemde "grup" (of "groep"), waarin mest en urine wordt opgevangen en afgevoerd. Het gebruik van een grupstal komt zowel voor bij gangbare als biologische veeteelt ^[1].

Dit type stal was ook in Nederland lange tijd heel gebruikelijk, maar komt nu nog maar weinig voor. Er waren twee soorten:

De Hollandse stal: de dieren staan met hun kop naar het middenpad, waar ze kunnen worden gevoerd. Achter de dieren is aan beide zijden een grup met daarachter een smal looppad.
De Friese stal: de dieren staan met hun kop tegen de zijmuren; in het midden van de stal is één looppad tussen twee gruppen.

Geschiedenis

Vanaf oudsher gebruikte men voornamelijk een potstal om dieren te stallen. Het mengsel van stro en mest kon goed gebruikt worden voor het bemesten van de akkers. Echter deden aan het eind van de 19^e eeuw verschillende meststoffen hun intrede, waardoor boeren minder afhankelijk werden van dierlijke (plaggen)mest. Daarnaast was er sinds de jaren zeventig van de 19^e eeuw ook steeds meer aandacht voor hygiëne. Door de vermenging van het stro met de mest gaat kwaliteit van het strobed gaat ook snel achteruit. Dat de koe hier de hele dag in staat zorgt voor vieze uiers en klauwproblemen. Verder was er vaak een tekort aan stro en was er in de (vaak lage) stallen weinig ventilatie. Daarom werd er langzaam overgeschakeld op de hygiënischere grupstallen. Een bijkomend voordeel van de grupstal was dat de dieren vaststonden, waardoor het melken, wat toen nog met de hand gebeurde, makkelijker werd^[2] ^[3] ^[4].

Andere dieren

Ondanks dat de grupstal met name bekend is bij koeien wordt de aanbindstal ook voor andere diersoorten gebruikt. In 2014 bleek dat 2,3% van de Nederlandse paarden in stands (oftewel aanbindstallen) werd gehouden ^[5].

Stal

De grupstallen van tegenwoordig zien er wel wat anders uit dan vroeger. Veel stallen hadden vroeger een laag plafond waardoor de lucht niet goed circuleerde. In de zomer is die situatie met name problematies aangezien koeien dan snel last hebben van hittestress. In grupstallen met lage plafonds wordt daarom tegenwoordig vaak een ventilator geplaatst. Druppelinstallaties, die in ligboxenstallen wel eens worden toegepast ter voorkomen van hittestress, worden in grupstallen eigenlijk niet gebruikt omdat het strobed daar vochtig van wordt. In Amerika worden wel eens tunnelventilatie, waarbij de lucht aan ene zijgevel middels ventilatoren de stal wordt ingeblazen en de stal via de tegenoverliggende (open) zijgevel weer verlaat.

Koeien liggen het grootste gedeelte van de dag te herkauwen. Het is daarom belangrijk dat de stallen de juiste afmetingen hebben zodat dit goed gaat. In het verleden stonden koeien vaak naast elkaar zonder dat er een afscheiding tussen zat. Dit had als gevolg dat als een koe ging liggen zij haar benen op de standplaats van haar buurvrouw kon leggen, waardoor de buurvrouw niet kon gaan liggen. Inmiddels is het wel gebruikelijk om elke standplaats van andere standplaatsen af te scheiden middels een schot. In sommige landen is dit zelfs verplicht.

De lengte en breedte van de standplaats wordt idealitier bepaald door de afmeting van de (grootste) koe. Drachtige of zieke koeien hebben nog eens extra ruimte nodig. In Nederland heeft een koe zo'n1,85 meter bij 1,25 meter ruimte. In Amerika normaliter 52inch (1,3208 meter) gehanteerd voor de breedte. Verder is het belangrijk dat de voorkant van de standplaats open is. Bij het opstaan leund de koe namelijk naarvoren en dan heeft het dier een beetje extra ruimte nodig. Het ligbed kan uit verschillende materialen bestaan, net zoals in een ligboxenstal. Van oudsher hadden de ligbedden een betonnenvloer, maar tegenwoordig worden ook vaak waterbedden of matrassenals vloermateriaal gebruikt. De ligplaats kan met verschillende materialen ingestrooid worden, zoals stro of zaagsel.

De juiste afmeting van de ketting waarmee de koe wordt vastgebonden is erg belangrijk. Een lange ketting betekend dat de koe in de mestgoot kan gaan liggen. Daarnaast bestaat het risico dat de ketting om de benen van de koe verstrikt raakt. Bij een tekorte ketting zal de koe moeilijk kunnen liggen^[6].

Wereldwijd gebruik

Nederland

Grupstal was het meest gebruikte type stal tot de ligboxenstal in de jaren '70 in de zwang raakte. Het was gebruikelijk dat de koeien de hele zomer in de wei liepen en dan in de winter in de grupstal stonden. In 2017 bleek uit cijfers van Stichting Kwaliteitszorg Onderhoud Melkinstallaties (KOM) dat er nog 1100 melkveebedrijven met grupstallen melken, ongeveer 6.5% van de bedrijven ^[7]. In Nederland is dit type stal voor de biologische veehouderij sinds 2016 niet meer toegestaan, maar er geldt geen totaal verbod. Wel zijn er een aantal melkconcepten, zoals “On the way to planet proof”, waar het gebruik van een grupstal verboden is ^[8]. Ook besloten LTO Nederland en de Nederlandse Zuivel Organisatie (NZO) in 2017 dat zuivelverwerkers geen nieuwe leden met grupstallen meer mogen aannemen ^[9]. Per 2018 gedlt voor leden van FrieslandCampina een verbod op nieuwbouw en uitbreiding van grupstallen ^[10]. Ook Bel Leerdammer kondigde in 2019 aan dat er vanaf 2025 geen koeien permanent vast mogen staan (zomers beweiden en 's winters in een grupstal is geen probleem) ^[11].

Duitsland

In het zuiden van Duitsland worden grupstallen nog veel gebruikt. Volgens cijfers uit 2010 zouden zeker 27% van alle melkveekoeien in grupstallen gehouden worden. In 2017 werd gesteld dat zo'n 30% van de melkveebedrijven in Baden-Württemberg dit type stal gebruikte, terwijl het in Bavaria zo'n 60% is. Het is in deze gebieden ook gebruikelijk dat de koeien het hele jaar op stal staan ^[12]^[13]. De bedrijven die het staltype gebruiken zijn vaak klein (gemiddeld 20 koeien) ^[12].

Alpen gebied (Oostenrijk en Zwitserland)

Grupstallen worden veel gebruikt in de Alpen regio. De koeien lopen daar de hele zomer buiten en worden 's winters op stal gezet ^[1]^[13]. In Zwitserland is er een verplichting dat koeien per dag minstens 4 uur uitloop (hoeft niet noodzakelijk beweiding te zijn) moeten hebben ^[14].

Denenmarken

In 2020 is Denenmarken overgegaan op het verbieden van grupstallen ^[15]. Vanaf 2022 mogen er geen nieuwe grupstallen gebouwd worden en vanaf 2024 mogen biologische bedrijven met meer dan 50 koeien geen grupstal meer gebruiken. Voor bedrijven met minder dan vijftig koeien geldt een overgangsperiode tot 2027, daarna geldt een totaalverbod.

Noorwegen

In 2005 zou bijna 88% van de koeien nog in een grupstal gehouden worden ^[16]. Voor alle stallen gebouwd voor 22 april 2004 geldt dat de koeien gehouden moeten worden in 'free range' stallen voor 1 januari 2034. ^[17]

Noord-Amerika

In 2014 gebruikte 39% van de Amerikaanse melkveebedrijven gebruikt grupstallen voor lacterende koeien ^[18], in 2007 was dat nog 62% ^[19]. 73% van de Canadeese melkveebedrijven gebruikte in 2021 een grupstal ^[20].

Dierenwelzijn

Vanwege de beperkte bewegingsvrijheid zijn dierenwelzijnorganisaties kritisch op het gebruik van dit type stal. Tegenstanders voeren daarnaast aan dat eveneens het sociale contact wordt beperkt ^[13]^[21].

Voorstanders van de grupstallen stellen echter dat het hebben van een eigen lig- en drinkplek bevordelijk is voor het dierenwelzijn omdat er geen onrust in de stal is en er kan dus ook geen sprake zijn van overbezetting ^[9]^[14]. Het dierenwelzijn aspect lijkt voornamelijk met de kwaliteit van de stal, bijvoorbeeld of de koe voldoende plek heeft om te liggen en of er veel licht en frisse lucht aanwezig is ^[14].

Omdat veel Oost-Europese landen nog gebruik maken van grupstallen wordt er geen Europees verbod op dit type stallen verwacht.

Zie ook

Bronnen, noten en/of referenties

↑ ^a ^b (en) Wallenbeck, A., T. Rousing, J. T. Sørensen, A. Bieber, A. Spengler Neff, B. Fuerst-Waltl, C. Winckler, C. Peiffer, F. Steininger, C. Simantke, S. March, J. Brinkmann, J. Walczak, P. Wójcik, V. Ribikauskas, S. Wilhelmsson, T. Skjerve & S. Ivemeyer (2019). Characteristics of organic dairy major farm types in seven European countries. Organic Agriculture 9. DOI:10.1007/s13165-018-0227-9.
↑ Auteur: Tialda Hoogeveen, Geschiedenis van kunstmest: van vogelpoep tot ammoniaksynthese. Historiek. Geraadpleegd op 7 juni 2022.
↑ (en) J. Renes. Landschappen van Maas en Peel; geschiedenis, kenmerken en waarden van het cultuurlandschap van Noord- en Midden-Lintburg. Historisch-geografische beschrijving. WUR.
↑ Klaas Uilkema (1991). Een historisch boerderij-onderzoek. Boerderij-onderzoek in Nederland 1914-1934, "7.11 Noord-Brabant", pp. 543-606.
↑ Dier&Recht (2018). Misstanden op de manage.
↑ Tie-stall Facilities: Design, Dimensions, and Cow Comfort | Animal & Food Sciences. afs.ca.uky.edu. Geraadpleegd op 7 juni 2022.
↑ Pellikaan, Florus, "Melkvee houden moet ook leuk zijn", Veeteelt, 2 augustus 2017.
↑ Stichting Milieukeur (2022). Certificatieschema 'on the way to planetproof' voor melk.
↑ ^a ^b Nieuwe Oogst https://www.nieuweoogst.nl, Deense biokoeien niet meer vast in grupstal. Nieuwe Oogst. Geraadpleegd op 7 juni 2022.
↑ Nieuwe Oogst https://www.nieuweoogst.nl, FrieslandCampina wil geen grupstallen meer. Nieuwe Oogst. Geraadpleegd op 7 juni 2022.
↑ Nieuwe Oogst https://www.nieuweoogst.nl, Bel Leerdammer wil geen aangebonden koeien meer. Nieuwe Oogst. Geraadpleegd op 7 juni 2022.
↑ ^a ^b (en) 'It's medieval': why some cows are still living most of their lives tied up | Tom Levitt. the Guardian (8 december 2018). Geraadpleegd op 7 juni 2022.
↑ ^a ^b ^c (en) Tie Stalls in Germany. www.animals-angels.de. Geraadpleegd op 7 juni 2022.
↑ ^a ^b ^c Mons, Gineke (2017). Moderne grupstal scoort op dierenwelzijn juist goed. Melkvee 11
↑ (de) Heidi sagt, Dänemark verbietet Anbindehaltung. Schweizer Bauer (19 oktober 2020). Geraadpleegd op 7 juni 2022.
↑ (en) Sogstad, ÅM, T Fjeldaas, & O Østerås (2005). ameness and Claw Lesions of the Norwegian Red Dairy Cattle Housed in Free Stalls in Relation to Environment, Parity and Stage of Lactation. Acta Veterinaria Scandinavica 46 (4)
↑ Forskrift om hold av storfe - Kapittel VI. Ikrafttredelse og overgangsordninger - Lovdata. lovdata.no. Geraadpleegd op 7 juni 2022.
↑ (en) United States Department of Agriculture (2016). Dairy Cattle Management Practices in the United States, 2014.
↑ Tie-stall Facilities: Design, Dimensions, and Cow Comfort | Animal & Food Sciences. afs.ca.uky.edu. Geraadpleegd op 7 juni 2022.
↑ Agriculture and Agri-Food Canada (12 juli 2019). Dairy barns by type.
↑ (en) What are tie stalls for dairy cows? | World Animal Protection. www.worldanimalprotection.ca. Geraadpleegd op 7 juni 2022.

[:0-1] (en) Wallenbeck, A., T. Rousing, J. T. Sørensen, A. Bieber, A. Spengler Neff, B. Fuerst-Waltl, C. Winckler, C. Peiffer, F. Steininger, C. Simantke, S. March, J. Brinkmann, J. Walczak, P. Wójcik, V. Ribikauskas, S. Wilhelmsson, T. Skjerve & S. Ivemeyer (2019). Characteristics of organic dairy major farm types in seven European countries. Organic Agriculture 9. DOI:10.1007/s13165-018-0227-9.

[2] Auteur: Tialda Hoogeveen, Geschiedenis van kunstmest: van vogelpoep tot ammoniaksynthese. Historiek. Geraadpleegd op 7 juni 2022.

[3] (en) J. Renes. Landschappen van Maas en Peel; geschiedenis, kenmerken en waarden van het cultuurlandschap van Noord- en Midden-Lintburg. Historisch-geografische beschrijving. WUR.

[4] Klaas Uilkema (1991). Een historisch boerderij-onderzoek. Boerderij-onderzoek in Nederland 1914-1934, "7.11 Noord-Brabant", pp. 543-606.

[5] Dier&Recht (2018). Misstanden op de manage.

[6] Tie-stall Facilities: Design, Dimensions, and Cow Comfort | Animal & Food Sciences. afs.ca.uky.edu. Geraadpleegd op 7 juni 2022.

[7] Pellikaan, Florus, "Melkvee houden moet ook leuk zijn", Veeteelt, 2 augustus 2017.

[8] Stichting Milieukeur (2022). Certificatieschema 'on the way to planetproof' voor melk.

[:1-9] Nieuwe Oogst https://www.nieuweoogst.nl, Deense biokoeien niet meer vast in grupstal. Nieuwe Oogst. Geraadpleegd op 7 juni 2022.

[10] Nieuwe Oogst https://www.nieuweoogst.nl, FrieslandCampina wil geen grupstallen meer. Nieuwe Oogst. Geraadpleegd op 7 juni 2022.

[11] Nieuwe Oogst https://www.nieuweoogst.nl, Bel Leerdammer wil geen aangebonden koeien meer. Nieuwe Oogst. Geraadpleegd op 7 juni 2022.

[:4-12] (en) 'It's medieval': why some cows are still living most of their lives tied up | Tom Levitt. the Guardian (8 december 2018). Geraadpleegd op 7 juni 2022.

[:2-13] (en) Tie Stalls in Germany. www.animals-angels.de. Geraadpleegd op 7 juni 2022.

[:3-14] Mons, Gineke (2017). Moderne grupstal scoort op dierenwelzijn juist goed. Melkvee 11

[15] (de) Heidi sagt, Dänemark verbietet Anbindehaltung. Schweizer Bauer (19 oktober 2020). Geraadpleegd op 7 juni 2022.

[16] (en) Sogstad, ÅM, T Fjeldaas, & O Østerås (2005). ameness and Claw Lesions of the Norwegian Red Dairy Cattle Housed in Free Stalls in Relation to Environment, Parity and Stage of Lactation. Acta Veterinaria Scandinavica 46 (4)

[17] Forskrift om hold av storfe - Kapittel VI. Ikrafttredelse og overgangsordninger - Lovdata. lovdata.no. Geraadpleegd op 7 juni 2022.

[18] (en) United States Department of Agriculture (2016). Dairy Cattle Management Practices in the United States, 2014.

[19] Tie-stall Facilities: Design, Dimensions, and Cow Comfort | Animal & Food Sciences. afs.ca.uky.edu. Geraadpleegd op 7 juni 2022.

[20] Agriculture and Agri-Food Canada (12 juli 2019). Dairy barns by type.

[21] (en) What are tie stalls for dairy cows? | World Animal Protection. www.worldanimalprotection.ca. Geraadpleegd op 7 juni 2022.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]

@@ Regel 7: / Regel 7: @@
 == Geschiedenis ==
-Vanaf oudsher gebruikte men voornamelijk een potstal om dieren te stallen. Het mengsel van stro en mest kon goed gebruikt worden voor het bemesten van de akkers. Echter deden aan het eind van de 19<sup>e</sup> eeuw verschillende meststoffen hun intrede, waardoor boeren minder afhankelijk werden van dierlijke (plaggen)mest. Daarnaast was er sinds de jaren zeventig van de 19<sup>e</sup> eeuw ook steeds meer aandacht voor hygiëne. Door de vermenging van het stro met de mest gaat kwaliteit van het strobed gaat ook snel achteruit. Dat de koe hier de hele dag in staat zorgt voor vieze uiers en klauwproblemen. Verder was er vaak een tekort aan stro en was er in de (vaak lage) stallen weinig ventilatie. Daarom werd er langzaam overgeschakeld op de hygiënischere grupstallen. Een bijkomend voordeel van de grupstal was dat de dieren vaststonden, waardoor het melken, wat toen nog met de hand gebeurde, makkelijker werd<ref>{{Citeer web|url=https://historiek.net/geschiedenis-van-kunstmest-van-vogelpoep-tot-ammoniaksynthese/134851/|titel=Geschiedenis van kunstmest: van vogelpoep tot ammoniaksynthese|bezochtdatum=2022-06-07|auteur=Auteur: Tialda Hoogeveen|werk=Historiek|taal=nl}}</ref> <ref>{{Citeer boek|titel=Landschappen van Maas en Peel; geschiedenis, kenmerken en waarden van het cultuurlandschap van Noord- en Midden-Lintburg. Historisch-geografische beschrijving|auteur=J. Renes|taal=en|url=https://edepot.wur.nl/304440|uitgever=WUR}}</ref> <ref>{{Citeer boek|titel=Een historisch boerderij-onderzoek. Boerderij-onderzoek in Nederland 1914-1934|auteur=Klaas Uilkema|taal=nl|url=https://www.dbnl.org/tekst/olst003uilk02_01/olst003uilk02_01_0020.php|datum=1991|pagina's=543-606|hoofdstuk=7.11 Noord-Brabant}}</ref>.
+Vanaf oudsher gebruikte men voornamelijk een [[potstal]] om dieren te stallen. Het mengsel van stro en mest kon goed gebruikt worden voor het bemesten van de akkers. Echter deden aan het eind van de 19<sup>e</sup> eeuw verschillende meststoffen hun intrede, waardoor boeren minder afhankelijk werden van dierlijke (plaggen)mest. Daarnaast was er sinds de jaren zeventig van de 19<sup>e</sup> eeuw ook steeds meer aandacht voor hygiëne. Door de vermenging van het stro met de mest gaat kwaliteit van het strobed gaat ook snel achteruit. Dat de koe hier de hele dag in staat zorgt voor vieze uiers en klauwproblemen. Verder was er vaak een tekort aan stro en was er in de (vaak lage) stallen weinig ventilatie. Daarom werd er langzaam overgeschakeld op de hygiënischere grupstallen. Een bijkomend voordeel van de grupstal was dat de dieren vaststonden, waardoor het melken, wat toen nog met de hand gebeurde, makkelijker werd<ref>{{Citeer web|url=https://historiek.net/geschiedenis-van-kunstmest-van-vogelpoep-tot-ammoniaksynthese/134851/|titel=Geschiedenis van kunstmest: van vogelpoep tot ammoniaksynthese|bezochtdatum=2022-06-07|auteur=Auteur: Tialda Hoogeveen|werk=Historiek|taal=nl}}</ref> <ref>{{Citeer boek|titel=Landschappen van Maas en Peel; geschiedenis, kenmerken en waarden van het cultuurlandschap van Noord- en Midden-Lintburg. Historisch-geografische beschrijving|auteur=J. Renes|taal=en|url=https://edepot.wur.nl/304440|uitgever=WUR}}</ref> <ref>{{Citeer boek|titel=Een historisch boerderij-onderzoek. Boerderij-onderzoek in Nederland 1914-1934|auteur=Klaas Uilkema|taal=nl|url=https://www.dbnl.org/tekst/olst003uilk02_01/olst003uilk02_01_0020.php|datum=1991|pagina's=543-606|hoofdstuk=7.11 Noord-Brabant}}</ref>.
+== Andere dieren ==
+[[Bestand:Tie-stall-illustration-Daniel-Chodoweicki.jpg|miniatuur|Illustratie (1773) van Daniel Chodowiecki van paarden in een aanbindstal]]
+Ondanks dat de grupstal met name bekend is bij koeien wordt de aanbindstal ook voor andere diersoorten gebruikt. In 2014 bleek dat 2,3% van de Nederlandse paarden in stands (oftewel aanbindstallen) werd gehouden <ref>{{Citeer boek|titel=Misstanden op de manage|auteur=Dier&Recht|taal=nl|url=https://www.dierenrecht.nl/sites/default/files/2019-10/rapport-misstanden-op-de-manege.pdf|datum=2018}}</ref>.
+== Stal ==
+De grupstallen van tegenwoordig zien er wel wat anders uit dan vroeger. Veel stallen hadden vroeger een laag plafond waardoor de lucht niet goed circuleerde. In de zomer is die situatie met name problematies aangezien koeien dan snel last hebben van [[hittestress]]. In grupstallen met lage plafonds wordt daarom tegenwoordig vaak een ventilator geplaatst. Druppelinstallaties, die in [[Ligboxenstal|ligboxenstallen]] wel eens worden toegepast ter voorkomen van hittestress, worden in grupstallen eigenlijk niet gebruikt omdat het strobed daar vochtig van wordt. In Amerika worden wel eens tunnelventilatie, waarbij de lucht aan ene zijgevel middels ventilatoren de stal wordt ingeblazen en de stal via de tegenoverliggende (open) zijgevel weer verlaat.
+Koeien liggen het grootste gedeelte van de dag te herkauwen. Het is daarom belangrijk dat de stallen de juiste afmetingen hebben zodat dit goed gaat. In het verleden stonden koeien vaak naast elkaar zonder dat er een afscheiding tussen zat. Dit had als gevolg dat als een koe ging liggen zij haar benen op de standplaats van haar buurvrouw kon leggen, waardoor de buurvrouw niet kon gaan liggen. Inmiddels is het wel gebruikelijk om elke standplaats van andere standplaatsen af te scheiden middels een schot. In sommige landen is dit zelfs verplicht.
+De lengte en breedte van de standplaats wordt idealitier bepaald door de afmeting van de (grootste) koe. Drachtige of zieke koeien hebben nog eens extra ruimte nodig. In Nederland heeft een koe zo'n1,85 meter bij 1,25 meter ruimte. In Amerika normaliter 52inch (1,3208 meter) gehanteerd voor de breedte. Verder is het belangrijk dat de voorkant van de standplaats open is. Bij het opstaan leund de koe namelijk naarvoren en dan heeft het dier een beetje extra ruimte nodig. Het ligbed kan uit verschillende materialen bestaan, net zoals in een ligboxenstal. Van oudsher hadden de ligbedden een betonnenvloer, maar tegenwoordig worden ook vaak waterbedden of matrassenals vloermateriaal gebruikt. De ligplaats kan met verschillende materialen ingestrooid worden, zoals [[stro]] of [[zaagsel]].
+De juiste afmeting van de ketting waarmee de koe wordt vastgebonden is erg belangrijk. Een lange ketting betekend dat de koe in de mestgoot kan gaan liggen. Daarnaast bestaat het risico dat de ketting om de benen van de koe verstrikt raakt. Bij een tekorte ketting zal de koe moeilijk kunnen liggen<ref>{{Citeer web|url=https://afs.ca.uky.edu/dairy/tie-stall-facilities-design-dimensions-and-cow-comfort|titel=Tie-stall Facilities: Design, Dimensions, and Cow Comfort {{!}} Animal & Food Sciences|bezochtdatum=2022-06-07|werk=afs.ca.uky.edu}}</ref>.
 == Wereldwijd gebruik ==
 === Nederland ===
-Grupstal was het meest gebruikte type stal tot de ligboxenstal in de jaren '70 in de zwang raakte. Het was gebruikelijk dat de koeien de hele zomer in de wei liepen en dan in de winter in de grupstal stonden. In 2017 bleek uit cijfers van Stichting Kwaliteitszorg Onderhoud Melkinstallaties (KOM) dat er nog 1100 melkveebedrijven met grupstallen melken, ongeveer 6.5% van de bedrijven <ref>{{Citeer nieuws|achternaam=Pellikaan|voornaam=Florus|datum=2017-08-02|titel=Melkvee houden moet ook leuk zijn|uitgever=Veeteelt|url=https://edepot.wur.nl/422118}}</ref>. In Nederland is dit type stal voor de biologische veehouderij sinds 2016 niet meer toegestaan, maar er geldt geen totaal verbod. Wel zijn er een aantal melkconcepten, zoals “[[On the way to PlanetProof|On the way to planet proof]]”, waar het gebruik van een grupstal verboden is <ref>{{Citeer boek|titel=Certificatieschema 'on the way to planetproof' voor melk|auteur=Stichting Milieukeur|taal=nl|url=https://downloads.smk.nl/Public/PlanetProof_documenten/Melk/2022/Certificatieschema%20melk%202.0.pdf|datum=2022}}</ref>. Ook besloten [[LTO Nederland]] en de [[Nederlandse Zuivel Organisatie]] (NZO) in 2017 dat zuivelverwerkers geen nieuwe leden met grupstallen meer mogen aannemen. Per 2018 gedlt voor leden van [[FrieslandCampina]] een verbod op nieuwbouw en uitbreiding van grupstallen. Ook bij Bel Leerdammer mogen de koeien vanaf 2025 niet meer permanent vast staan (zomers beweiden en 's winters in een grupstal is geen probleem) <ref name=":1">{{Citeer web|url=https://www.nieuweoogst.nl/nieuws/2020/10/20/deense-biokoeien-niet-meer-vast-in-grupstal|titel=Deense biokoeien niet meer vast in grupstal|bezochtdatum=2022-06-07|auteur=Nieuwe Oogst https://www.nieuweoogst.nl|werk=Nieuwe Oogst|taal=nl}}</ref>.
+Grupstal was het meest gebruikte type stal tot de ligboxenstal in de jaren '70 in de zwang raakte. Het was gebruikelijk dat de koeien de hele zomer in de wei liepen en dan in de winter in de grupstal stonden. In 2017 bleek uit cijfers van Stichting Kwaliteitszorg Onderhoud Melkinstallaties (KOM) dat er nog 1100 melkveebedrijven met grupstallen melken, ongeveer 6.5% van de bedrijven <ref>{{Citeer nieuws|achternaam=Pellikaan|voornaam=Florus|datum=2017-08-02|titel=Melkvee houden moet ook leuk zijn|uitgever=Veeteelt|url=https://edepot.wur.nl/422118}}</ref>. In Nederland is dit type stal voor de biologische veehouderij sinds 2016 niet meer toegestaan, maar er geldt geen totaal verbod. Wel zijn er een aantal melkconcepten, zoals “[[On the way to PlanetProof|On the way to planet proof]]”, waar het gebruik van een grupstal verboden is <ref>{{Citeer boek|titel=Certificatieschema 'on the way to planetproof' voor melk|auteur=Stichting Milieukeur|taal=nl|url=https://downloads.smk.nl/Public/PlanetProof_documenten/Melk/2022/Certificatieschema%20melk%202.0.pdf|datum=2022}}</ref>. Ook besloten [[LTO Nederland]] en de [[Nederlandse Zuivel Organisatie]] (NZO) in 2017 dat zuivelverwerkers geen nieuwe leden met grupstallen meer mogen aannemen <ref name=":1">{{Citeer web|url=https://www.nieuweoogst.nl/nieuws/2020/10/20/deense-biokoeien-niet-meer-vast-in-grupstal|titel=Deense biokoeien niet meer vast in grupstal|bezochtdatum=2022-06-07|auteur=Nieuwe Oogst https://www.nieuweoogst.nl|werk=Nieuwe Oogst|taal=nl}}</ref>. Per 2018 gedlt voor leden van [[FrieslandCampina]] een verbod op nieuwbouw en uitbreiding van grupstallen <ref>{{Citeer web|url=https://www.nieuweoogst.nl/nieuws/2017/10/07/frieslandcampina-wil-geen-grupstallen-meer|titel=FrieslandCampina wil geen grupstallen meer|bezochtdatum=2022-06-07|auteur=Nieuwe Oogst https://www.nieuweoogst.nl|werk=Nieuwe Oogst|taal=nl}}</ref>. Ook Bel Leerdammer kondigde in 2019 aan dat er  vanaf 2025 geen koeien permanent vast mogen staan (zomers beweiden en 's winters in een grupstal is geen probleem) <ref>{{Citeer web|url=https://www.nieuweoogst.nl/nieuws/2019/06/26/bel-leerdammer-wil-geen-aangebonden-koeien-meer|titel=Bel Leerdammer wil geen aangebonden koeien meer|bezochtdatum=2022-06-07|auteur=Nieuwe Oogst https://www.nieuweoogst.nl|werk=Nieuwe Oogst|taal=nl}}</ref>.
 === Duitsland ===
-In het zuiden van Duitsland worden grupstallen nog veel gebruikt. Volgens cijfers uit 2010 zouden zeker 27% van alle melkveekoeien in grupstallen gehouden worden. In 2017 werd gesteld dat zo'n 30% van de melkveebedrijven in Baden-Württemberg dit type stal gebruikte, terwijl het in Bavaria zo'n 60% is. Het is in deze gebieden ook gebruikelijk dat de koeien het hele jaar op stal staan <ref>{{Citeer web|url=http://www.theguardian.com/environment/2018/dec/08/its-medieval-why-some-cows-are-still-living-most-of-their-lives-tied-up|titel='It's medieval': why some cows are still living most of their lives tied up {{!}} Tom Levitt|bezochtdatum=2022-06-07|datum=2018-12-08|werk=the Guardian|taal=en}}</ref><ref name=":2">{{Citeer web|url=https://www.animals-angels.de/en/projects/dairy-cows/tie-stalls-in-germany.html|titel=Tie Stalls in Germany|bezochtdatum=2022-06-07|werk=www.animals-angels.de|taal=en-US}}</ref>.
+In het zuiden van Duitsland worden grupstallen nog veel gebruikt. Volgens cijfers uit 2010 zouden zeker 27% van alle melkveekoeien in grupstallen gehouden worden. In 2017 werd gesteld dat zo'n 30% van de melkveebedrijven in Baden-Württemberg dit type stal gebruikte, terwijl het in Bavaria zo'n 60% is. Het is in deze gebieden ook gebruikelijk dat de koeien het hele jaar op stal staan <ref name=":4">{{Citeer web|url=http://www.theguardian.com/environment/2018/dec/08/its-medieval-why-some-cows-are-still-living-most-of-their-lives-tied-up|titel='It's medieval': why some cows are still living most of their lives tied up {{!}} Tom Levitt|bezochtdatum=2022-06-07|datum=2018-12-08|werk=the Guardian|taal=en}}</ref><ref name=":2">{{Citeer web|url=https://www.animals-angels.de/en/projects/dairy-cows/tie-stalls-in-germany.html|titel=Tie Stalls in Germany|bezochtdatum=2022-06-07|werk=www.animals-angels.de|taal=en-US}}</ref>. De bedrijven die het staltype gebruiken zijn vaak klein (gemiddeld 20 koeien) <ref name=":4" />.
 === Alpen gebied (Oostenrijk en Zwitserland) ===
@@ Regel 22: / Regel 35: @@
 === Denenmarken ===
 In 2020 is Denenmarken overgegaan op het verbieden van grupstallen <ref>{{Citeer web|url=https://www.schweizerbauer.ch/politik-wirtschaft/international/daenemark-verbietet-anbindehaltung/|titel=Dänemark verbietet Anbindehaltung|bezochtdatum=2022-06-07|auteur=Heidi sagt|datum=2020-10-19|werk=Schweizer Bauer|taal=de-DE}}</ref>. Vanaf 2022 mogen er geen nieuwe grupstallen gebouwd worden en vanaf 2024 mogen biologische bedrijven met meer dan 50 koeien geen grupstal meer gebruiken. Voor bedrijven met minder dan vijftig koeien geldt een overgangsperiode tot 2027, daarna geldt een totaalverbod.
+=== Noorwegen ===
+In 2005 zou bijna 88% van de koeien nog in een grupstal gehouden worden <ref>{{Citeer tijdschrift|achternaam=Sogstad|voornaam=ÅM|medeauteurs=T Fjeldaas, & O Østerås|taal=en|url=https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC1618970/#B40|titel=ameness and Claw Lesions of the Norwegian Red Dairy Cattle Housed in Free Stalls in Relation to Environment, Parity and Stage of Lactation|jaargang=46|tijdschrift=Acta Veterinaria Scandinavica|datum=2005|nummer=4}}</ref>. Voor alle stallen gebouwd voor 22 april 2004 geldt dat de koeien gehouden moeten worden in 'free range' stallen voor 1 januari 2034. <ref>{{Citeer web|url=https://lovdata.no/dokument/SF/forskrift/2004-04-22-665/KAPITTEL_6#%C2%A732|titel=Forskrift om hold av storfe - Kapittel VI. Ikrafttredelse og overgangsordninger - Lovdata|bezochtdatum=2022-06-07|werk=lovdata.no}}</ref>
 === Noord-Amerika ===
-In 2014 gebruikte 39% van de Amerikaanse melkveebedrijven gebruikt grupstallen voor lacterende koeien <ref>{{Citeer boek|titel=Dairy Cattle Management Practices in the United States, 2014|auteur=United States Department of Agriculture|taal=en|url=https://www.aphis.usda.gov/animal_health/nahms/dairy/downloads/dairy14/Dairy14_dr_PartI_1.pdf|datum=2016}}</ref>. 73% van de Canadeese melkveebedrijven gebruikte in 2021 een grupstal <ref>{{Citeer journal|auteur=Agriculture and Agri-Food Canada|datum=2019-07-12|titel=Dairy barns by type|url=https://agriculture.canada.ca/en/canadas-agriculture-sectors/animal-industry/canadian-dairy-information-centre/dairy-statistics-and-market-information/farm-statistics/dairy-barns-type}}</ref>.
+In 2014 gebruikte 39% van de Amerikaanse melkveebedrijven gebruikt grupstallen voor lacterende koeien <ref>{{Citeer boek|titel=Dairy Cattle Management Practices in the United States, 2014|auteur=United States Department of Agriculture|taal=en|url=https://www.aphis.usda.gov/animal_health/nahms/dairy/downloads/dairy14/Dairy14_dr_PartI_1.pdf|datum=2016}}</ref>, in 2007 was dat nog 62% <ref>{{Citeer web|url=https://afs.ca.uky.edu/dairy/tie-stall-facilities-design-dimensions-and-cow-comfort|titel=Tie-stall Facilities: Design, Dimensions, and Cow Comfort {{!}} Animal & Food Sciences|bezochtdatum=2022-06-07|werk=afs.ca.uky.edu}}</ref>. 73% van de Canadeese melkveebedrijven gebruikte in 2021 een grupstal <ref>{{Citeer journal|auteur=Agriculture and Agri-Food Canada|datum=2019-07-12|titel=Dairy barns by type|url=https://agriculture.canada.ca/en/canadas-agriculture-sectors/animal-industry/canadian-dairy-information-centre/dairy-statistics-and-market-information/farm-statistics/dairy-barns-type}}</ref>.
 == Dierenwelzijn ==
-Vanwege de beperkte bewegingsvrijheid zijn dierenwelzijnorganisaties kritisch op het gebruik van dit type stal <ref name=":2" /><ref>{{Citeer web|url=https://www.worldanimalprotection.ca/news/what-are-tie-stalls-dairy-cows|titel=What are tie stalls for dairy cows? {{!}} World Animal Protection|bezochtdatum=2022-06-07|werk=www.worldanimalprotection.ca|taal=en-CA}}</ref>. Voorstanders van de grupstallen stellen echter dat het hebben van een eigen lig- en drinkplek bevordelijk is voor het dierenwelzijn omdat er geen onrust in de stal is en er kan dus ook geen sprake zijn van overbezetting <ref name=":1" /><ref name=":3" />. Het dierenwelzijn aspect lijkt voornamelijk met de kwaliteit van de stal, bijvoorbeeld of de koe voldoende plek heeft om te liggen en of er veel licht en frisse lucht aanwezig is <ref name=":3" />.
+Vanwege de beperkte bewegingsvrijheid zijn dierenwelzijnorganisaties kritisch op het gebruik van dit type stal. Tegenstanders voeren daarnaast aan dat eveneens het sociale contact wordt beperkt <ref name=":2" /><ref>{{Citeer web|url=https://www.worldanimalprotection.ca/news/what-are-tie-stalls-dairy-cows|titel=What are tie stalls for dairy cows? {{!}} World Animal Protection|bezochtdatum=2022-06-07|werk=www.worldanimalprotection.ca|taal=en-CA}}</ref>.
+Voorstanders van de grupstallen stellen echter dat het hebben van een eigen lig- en drinkplek bevordelijk is voor het dierenwelzijn omdat er geen onrust in de stal is en er kan dus ook geen sprake zijn van overbezetting <ref name=":1" /><ref name=":3" />. Het dierenwelzijn aspect lijkt voornamelijk met de kwaliteit van de stal, bijvoorbeeld of de koe voldoende plek heeft om te liggen en of er veel licht en frisse lucht aanwezig is <ref name=":3" />.
 Omdat veel Oost-Europese landen nog gebruik maken van grupstallen wordt er geen Europees verbod op dit type stallen verwacht.