Gaius Aurelius Valerius Diocletianus (geboren als Diocles) (236- 3 december 316) was keizer van Rome van 20 november 284 tot 1 mei 305. Deze keizer staat vooral bekend om zijn buitengewone organisatorische talenten en tijdens zijn keizerschap werden veel aspecten van het Romeinse rijk vernieuwd of gereorganiseerd, o.a. het leger, de provincies, het monetaire systeem en de belastingen.
Geboren als een Illyriër van lage stand, werkte hij zich op tot consul.
Op 20 november 284 werd hij door het leger gekozen om Numerianus te vervangen en na de moord op Carinus in juli 285 werd hij alleenheerser van het Romeinse Rijk.
Diocletianus vond dat het systeem van de Romeinse imperiale overheid onhoudbaar was toen het geconfronteerd werd met interne conflicten en militaire dreigingen op twee fronten. Hij gaf Maximianus de titel van Caesar, wat de traditionele manier was voor een keizer (Augustus) om een opvolger aan te duiden. Toch gaf hij Maximianus ook nog de titel van Augustus en deelden ze de macht (Diocletianus in het oosten en Maximianus in het westen).
De twee keizers richtten 2 aparte hoofdsteden op (geen van beide in Rome aangezien de oude hoofdstad te ver verwijderd was van de plaatsen waar het lot van het rijk beslist zou worden), wat de invloed van de Senaat in Rome sterk verminderde.
In 292 wezen Diocletianus en Maximianus ieder een Caesar aan (respectievelijk Galerius en Constantius). Deze waren echter niet alleen opvolgers - beiden kregen autoriteit over ongeveer 1/4de van het rijk. Deze regeringsvorm noemt men de Tetrarchie.
Op 1 maart 305 kondigde Diocletianus aan dat de twee Caesars hen op 1 mei 305 zouden opvolgen en dat hijzelf en Maximianus zouden aftreden. De twee nieuwe keizers zouden opnieuw twee Caesars moeten benoemen. Na de ceremonies en toen alles geregeld was trok Diocletianus zich terug in zijn paleis in zijn geboortestreek Spalatum (het huidige Split) aan de Adriatische Zee en wijdde de rest van zijn leven vooral aan tuinieren. Hij was de enige Romeinse keizer die het keizerschap vrijwillig opgaf.
