Gebruiker:Jeroen Bosman/Kladblok

Open Science (open wetenschap) is een beweging die streeft naar het opener maken van wetenschappelijk onderzoek.^[1] Onder open science worden meestal alle wetenschappen verstaan, dus naast natuurwetenschappen ook medische wetenschappen, sociale wetenschappen en geesteswetenschappen.

Doelen en drijfveren[bewerken | brontekst bewerken]

Open Science heeft verschillende doelen: de Europese Unie noemt naast het vergroten van de beschikbaarheid voor (her)gebruik ook het verbreden van de deelname en het vergroten van de toepasbaarheid.^[2] Met het vergroten van de beschikbaarheid van veel soorten output (waaronder artikelen, onderzoeksdata, en code uit alle fasen van de onderzoeksscyclus) beoogt men wetenschap meer controleerbaar te maken en de resultaten reproduceerbaar (betrouwbaarder) te maken. Ook moeten open licenties op gedeelde onderzoeksouput hergebruik bevorderen en daarmee wetenschap als geheel efficiënter maken. Naast deze concrete doelen wordt vaak het politiek en moreel argument gebruikt dat veel wetenschap door burger via belasting gefinancierd wordt en de vruchten daarvan dus ook voor iedereen vrij beschikbaar moeten zijn.

Aspecten[bewerken | brontekst bewerken]

Open science is een beweging die is gebaseerd op verschillende ontwikkelingen en stromingen.^[3] Open Science kan betrekking hebben op alle fasen van onderzoek. In de voorbereidingfase gaat het om het betrekken publiek en belanghebbenden bij het bepalen van te onderzoeken onderwerpen. Bij het verzamelen van gegevens gaat het om het stimuleren van hergbruik van bestaande data. Bij het analyseren van gegevens om het delen van ondezoeksdata, het gebruiken van open souce software en het delen van zelf geschreven programmacode en gebruikte onderzoeksprotocollen. Bij het publiceren gaat het om vormen van open peer review (waarbij de review rapporten worden gedeeld en soms ook bekend wordt gemaakt wie de reviewers waren), open access en het delen van manuscripten voorafgaand aan peer review (als zogenaamde preprints). Bij het naar buiten treden met onderzoek gaat het om het open delen van presentaties en posters, het schrijven van samenvattingen in gewone mensen taal en het communiceren met geïnteresseerden en belanghebbenden buiten de academische wereld. Bij onderzoekevaluatie gaat het om het waarderen van open science activiteiten bij het beoordelen van subsidieaanvragen en bij aanstellings- en bevorderingsgesprekken van wetenschappers. Ook vrije leermiddelen (Engels: open educational resources) worden vaak gezien als onderdeel van open wetenschap. Het delen van onderzoeksoutput als artikelen en data gebeurt vaak onder de open licenties van Creative Commons. Voor het delen van onderzoeksdata wordt gestreefd naar FAIR data, wat betekent dat data goed vindbaar, toegankelijk, interoperabel en herbruikbaar is. Tenslotte kan ook het gebruik van open hardware bijdragen aan open science.

Tegenwerpingen[bewerken | brontekst bewerken]

Als nadelen van open science worden genoemd de extra kosten voor het managen en delen van data en kosten (article processing charges of APCs) bij sommige vormen van open access publiceren.^[4] Anderen noemen de onmogelijkheid van het delen data die gevoelig zijn om redenen van privacy of veiligheid.^[5] Verplicht data delen kan ook als nadelig worden gezien door (lokale) onderzoeksgemeenschappen, bijvoorbeeld in landen met lage inkomens die vrezen dat het een manier is om goedkoop aan data te komen en daarmee macht uit te kunnen oefenen.^[6] Onderzoekers noemen ook de beperkte waardering voor het bedrijven van open science in aanstellings- en bevorderingsbeleid van universiteiten en in beoordeling van subsidieaanvragen als reden om nog niet over te schakelen naar open wetenschap, en dit wordt ook erkend door bijvoorbeeld de Europese Unie.^[7] Het bestaan van een beoordelingscultuur waarin vooral de status van tijdschriften, tot uitdrukking komend in een zogenaamde impact factor, wordt gezien als belemmerend voor open science.^[8] Tenslotte worden sommige open science aspecten, zoals open peer review, als problematisch gezien voor sommige groepen, zoals vrouwen en jonge onderzoekers, omdat het de kans groter zou kunnen maken dat zij ongelijk behandeld kunnen worden.^[9]

Open Science in Nederland[bewerken | brontekst bewerken]

In Nederland is Open Science onderdeel geworden van wetenschapsbeleid met het Nationaal Plan Open Science waarin de overheid, universiteiten (via de VSNU) , hogescholen (via de Vereniging Hogescholen), NWO, KNAW en meer kennisinstellingen open science doelen hebben onderschreven. Met het plan willen de organisaties open access, open data en andere vormen van beoordeling van onderzoek stimuleren. In Nederland zijn er ook steeds meer organisatie met een eigen open science beleid of programma, zoals NWO^[10] en Tilburg University.^[11] Hoewel Nederland soms wordt gezien als een land dat een voortrekkerrol kan en moet vervullen^[12] is er ook twijfel aan de voortgang van de transitie naar open science in Nederland.^[13]^[14]