Overleg:Pes

Obe Postma

De man heeft een interessant werkje geschreven. Hij stelt hij dat virga en pes in de genoemde context geen oppervlaktemaat, maar een aantalverhoudingsgetal voorstellen (p.111). Lezen, Paul B, lezen. Kleuske (overleg) 27 okt 2014 17:08 (CET)

Ik meen echter thans dat deze verklaring niet vol te houden is, daar ze berust op de aanname dat er in dezen tijd in de friesche kleistreek een hoevenstelsel zou geweest zijn met gemeenschappelijke weidelanden. Verder zou bij deze theorie ook haast wel noodig zijn aan te nemen dat voor een geheele streek de hoeven even groot waren, hetzij dan met 16 of misschien met 12 koeien.

— p.110-111

Kleuske (overleg) 27 okt 2014 17:13 (CET)

En als je dan even een paar volzinnen verder doorleest, dan staat daar:

We zullen dus vrees ik de onderstelling wel op moeten geven dat de virga een hoeve voorstelt en zullen van het gras als de oorspronkelijke eenheid moeten uitgaan. De virga zal dus nu eenvoudig zijn: een aantal grazen en wel zoveel als door de verhouding van de roede en de voet wordt aangegeven. Dit kan 12 zijn, het kan ook 16 zijn of nog iets anders, van heel veel belang is dit voor ons niet.

— Ibid.

Daarmee is dus de pes 'eenvoudig' een gras, en daarmee in feite zelf een oppervlaktemaat. De verhoudingen roede/voet (12, 16, 20, of iets anders) en voet/duim (12) kunnen dan vervolgens worden gebruikt om grotere en kleinere oppervlakten uit te drukken in virgae en unciae (pollices). De virga is dus een aantal pedes, maar de pes zelf is de 'basismaat'. Ook eerder al stelt de auteur:

Het is hier een gewone oppervlaktemaat, naar den prijs te oordeelen ongeveer met een gras overeenkomende.

— p. 109

Het gaat dan om de vijftiende eeuw, en wat Postma in de rest van de paragraaf doet, is m.i. het achterhalen van de 'oorspronkelijke' definitie dan wel het oorspronkelijke gebruik van de pes (met name in de registers van de abdijen te Fulda en Werden). Kwam de pes overeen met een deel van een hoeve (aantal/verhoudingsgetal), was het 'direct' afgeleid van de lengtemaat (vierkante voet, of breedte van een stuk land), of was het zelf een oppervlaktemaat die niet direct aan de lengtemaat was gerelateerd? M.i. concludeert Postma dan het laatste.

De stelling dat dit gebruik van de pes te marginaal (en wellicht onzeker) is t.o.v. de (meer gebruikelijke) lengtemaat, is verdedigbaar. Ook al omdat het nu in essentie op één bron is gebaseerd. Merk overigens wel op dat het artikel ook twee kennelijk meer gebruikelijke manieren noemde waarop de pes/voet als oppervlaktemaat werd gebruikt. Daar zouden allicht ook andere, recentere bronnen voor te vinden moeten zijn. Paul B (overleg) 27 okt 2014 18:27 (CET)