Instrumentalis

Sjabloon:Naamvallen De instrumentalis of achtste naamval is een van de oorspronkelijke acht naamvallen van de Proto-Indo-Europese taal, zoals deze nog in het Sanskriet gebruikt werden. Het is een woordvorm die aangeeft dat een zelfstandig naamwoord het object is waarmee een actie wordt uitgevoerd.

Het Nederlands gebruikt geen instrumentalis meer, maar kan dezelfde betekenis aangeven met het voorzetsel met of door middel van:

Ik sla met de hamer

In de meeste IE talen die nog een instrumentalis bezitten (bijvoorbeeld de Slavische talen) wordt ook bij de lijdende vorm van het werkwoord de handelende persoon in de intrumentalis gezet. Het Nederlands gebruikt dan het voorzetsel door

Ik word door hem geslagen.

In veel Indo-Europese talen is de instrumentalis verdwenen en zijn functie overgenomen door andere naamvallen. In het Latijn bijvoorbeeld is de taak voornamelijk op de ablatief overgegaan. In het Germaans ging de taak voornamelijk op de datief over, al of niet versterkt met een voorzetsel zoals met of door. Zo heeft in bepaalde uitdrukkingen in het Nederlands het voorzetsel met nog steeds een datief: met voorbedachten rade.

In het Oud-Engels waren nog een aantal instrumentaal vormen aan te wijzen. Een enkel fossiel in het Nederlands nog terug op de instrumentalis, zoals des te in des te beter. Desto was een oude intrumentaal van wat nu de of die is. De instrumentalis wordt in de Slavische talen nog steeds bij vergelijkingen gebruikt.

Ook in andere talen dan de Indo-Europese komen achtervoegsel met vergelijkbare functie voor die instrumentalis genoemd worden, bijvoorbeeld in het Fins. Uiteraard zijn deze vormen wel geheel onafhankelijk ontstaan:

In het Fins wordt de suffix -lla/-llä gebruikt:

   veitsi - mes
   veitsellä - met een mes