Gebruiker:Dorinemaat/Kladblok

Henk Menke

Dr. Henk Ewald Menke (1947) is een gepensioneerde Rotterdamse dermatoloog die al vijftien jaar baanbrekend onderzoek doet naar lepra in Suriname. In 2018 bracht hij samen met een onderzoeksteam een boek uit over dit onderwerp.

Biografie

Henk Menke studeerde Geneeskunde in Leiden en specialiseerde zich later in de dermatologie in Rotterdam. Hij promoveerde hier in 1975 met een proefschrift over syfilis. [1] Hij raakte geïnteresseerd in lepra tijdens zijn werkperiode in Suriname, tussen 1975 en 1980. In die tijd kwam Menke direct in contact met leprapatiënten, en ervoer hij uit de eerste hand hoe zwaar en dramatisch het leven van een leprapatiënt kan zijn.[2] Dit fascineerde Menke, die later in zijn leven zijn onderzoek naar de ziekte weer op zou pakken.

Het grootste gedeelte van zijn carrière was Menke verbonden aan het Sint Franciscus Gasthuis (tegenwoordig Franciscus Gasthuis & Vlietland) in Rotterdam. Hij pensioneerde in 2005, en gebruikte zijn tijd vanaf dat moment om zich volledig te storten op zijn onderzoek naar lepra in Suriname.

Onderzoek

Het onderzoek van Menke naar lepra kan gezien worden als interdisciplinair. Menke focust zich op de historische en medische kant van de ziekte, maar bekijkt ook de maatschappelijke impact. Het begon als een eenmansproject: “Aanvankelijk heb ik het helemaal in mijn eentje gedaan, en dat is nogal wat”, aldus Menke in een interview met Rijnmond.[3] Menke doet in die periode archiefonderzoek, literatuuronderzoek en praat met mensen over het verleden.

Een eenmansproject blijft zijn onderzoek echter niet, want op een congres in Noorwegen ontmoet Menke onderzoeker Toine Pieters. Wanneer Pieters hoort over Menkes onderzoek raakt hij enthousiast over het onderwerp, en besluit hij Menke als partner te gaan helpen met zijn onderzoekswerk.

Al snel zien Menke en Pieters in dat een onderzoek naar lepra in Suriname onmogelijk alleen gedaan kan worden vanuit Nederland. Zij willen geen eurocentrisch boek schrijven, en besluiten daarom om ook naar Suriname te gaan, om daar archiefonderzoek te kunnen doen en mensen te kunnen interviewen. Dit onderzoek zal uiteindelijk leiden tot een boek over het onderwerp.

De tenen van de leguaan

In 2019 brachten Henk Menke en Toine Pieters samen met Melinda Reyme en Jack Menke het boek De tenen van de leguaan uit. Met het uitkomen van het boek kan Menkes onderzoek naar lepra in Suriname eindelijk gelezen worden door een groter publiek. De titel verwijst naar een uitspraak van een leprapatiënte in het boek. In het interview vertelt de dame in kwestie dat zij enerzijds begrijpt dat haar lepra veroorzaakt wordt door een bacterie, maar anderzijds gelooft ze ook dat er een andere oorzaak is. Toen de moeder van de geïnterviewde vrouw zwanger was van haar, verjoeg haar vader een leguaan uit hun tuin door er een steen naar te gooien. Als straf kreeg de vrouw, die toen nog in haar moeders buik zat, lepra. Door de ziekte gingen vervormden haar handen en vingers en gingen deze scheef staan, als de tenen van een leguaan. Het verhaal laat zien dat lepra in Suriname zowel bekeken wordt met een medische als bovennatuurlijke/magische blik.

Het boek is opgedeeld in vier delen. Het eerste deel behandelt de geschiedenis en herkomst van lepra in Suriname, en werpt licht op de banden tussen lepra, kolonialisme en slavernij. Een leprapatiënt werd in het koloniale regime namelijk gezien als een dreiging voor de plantage-economie, en uit angst voor besmetting werden mensen met lepra daarom vaak langdurig opgesloten in eenzame leprakolonies, vaak ver buiten de bewoonde wereld. Er werd gedacht dat de ziekte afkomstig was van Afrikaanse slaven, en dat witte mannen de ziekte konden oplopen door seksueel contact. Dit zorgde voor de racialisering en seksualisering van de ziekte.[4]

Het tweede en derde deel van het boek behandelen verhalen van lepraslachtoffers, en gaan over de wereld van de Surinaamse leprapatiënt. Om deze verhalen (die vaak niet te vinden zijn in geschreven bronnen) mee te kunnen nemen hebben de auteurs vele interviews afgenomen met mensen die zelf met lepra leven of geleefd hebben. Deze unieke methode, die ook wel bekend staat als oral history of orale geschiedenis, zorgt ervoor dat lepra onderzocht kan worden vanuit het perspectief van de mensen die er het hardst door geraakt worden: de leprapatiënten zelf. Daarnaast geeft het ook een unieke kijk in de oorzaken die patiënten voor hun ziekte aanwijzen. Sommige geïnterviewden bekijken hun ziekte vooral als iets medisch, maar er kan ook een natuurlijke of culturele verklaring gegeven worden. Zo geloven sommige patiënten dat lepra ook een straf kan zijn voor bijvoorbeeld het eten van een totemdier. Ook wordt in dit gedeelte de behandeling van lepra met verschillende plantenaftreksels behandeld.[5]

In het vierde deel van het boek worden moderne vormen van leprabestrijding uiteengezet, en wordt er gekeken naar de symptomen en oorzaken van de ziekte. Uit dit gedeelte van het onderzoek blijkt ook dat het heel waarschijnlijk is dat de ziekte zich in Suriname van mensen naar dieren heeft verplaatst: zo is het op dit moment aannemelijk dat gordeldieren drager zijn van de ziekte, hoewel hier nog wel meer onderzoek naar gedaan moet worden. Suriname staat hierin niet op zichzelf: er is al aangetoond dat de leprabacterie zich in Engeland in eekhoorns schuilhoudt, en dat in Noord-Amerika armadillo’s met de ziekte besmet zijn.[6]

De tenen van de leguaan laat zien wat voor lastige positie leprapatiënten hadden in Suriname. Als letterlijke verworpenen der aarde werden zij opgesloten en afgezonderd, en waren ze het slachtoffer van discriminatie en uitsluiting. Het boek vult hiermee een grote lacune in de historiografie. Daarnaast lijkt Menke mensen in dit boek ook te willen waarschuwen: de strijd tegen lepra is nog lang niet gestreden, en het is niet de vraag óf lepra terugkomt, maar wanneer.[7]

Ontvangst

Het boek van Menke, Menke, Pieters en Reyme is met veel belangstelling ontvangen. De eerste oplage was zelfs kort na het uitkomen van het boek al volledig uitverkocht.[8]

Publicaties:

Menke, Jack, Henk Menke, Toine Pieters en Melinda Reyme, De tenen van de leguaan. Verhalen uit de wereld van Surinaamse leprapatiënten (Volendam 2019).

Menke, H., Snelders, S. and Pieters, T., 2014. Omgang met lepra in ‘de West’ in de negentiende eeuw. Tegendraadse maar betekenisvolle geluiden vanuit Suriname. Studium, 2(2), pp.65–77.

Menke, H. Immuunglobulinen en thymoltroebeling bij vroege syfilis : enkele aspecten van de interaktie tussen Treponema pallidum en mens (1975)

References

Henk Menke, Immuunglobulinen en thymoltroebeling bij vroege syfilis : enkele aspecten van de interaktie tussen Treponema pallidum en mens (Rotterdam 1975).
“Rijnmond staat stil bij Henk Menke en Lepra” RTV Rijnmond, 19-04-2019. Via: https://www.rijnmond.nl/nieuws/180532/Rijnmond-Staat-Stil-bij-Henk-Menke-en-lepra#
Ibidem
Henk Menke et al., De tenen van de leguaan. Verhalen uit de wereld van Surinaamse Leprapatiënten (Volendam 2019): 12-62.
Ibidem, 74-159.
Ibidem, 170-178.
Rijnmond staat stil, “Rijnmond staat stil bij Henk Menke en Lepra” RTV Rijnmond, 19-04-2019. Via: https://www.rijnmond.nl/nieuws/180532/Rijnmond-Staat-Stil-bij-Henk-Menke-en-lepra#
Ibidem