Hervormde kerk (Vaals)
| Hervormde kerk | ||||
|---|---|---|---|---|
| ||||
| Plaats | Vaals | |||
| Denominatie | PKN | |||
| Coördinaten | 50° 46′ NB, 6° 1′ OL | |||
| Gebouwd in | ca. 1300: toren 1669-1671: kerk | |||
| Monumentale status | rijksmonument | |||
| Monumentnummer | 36624, 36625 | |||
| Architectuur | ||||
| Architect(en) | Pieter Post[1] | |||
| Afbeeldingen | ||||
.jpg)
| ||||
Hervormde kerk (rechts) en voormalige rooms-katholieke kerk (links), kort voor de afbraak in 1966. De verbindende kerktoren is nog net zichtbaar.
| ||||
| Lijst van rijksmonumenten in Vaals | ||||
| ||||
De Hervormde kerk is een kerkgebouw in Vaals in Nederlands Zuid-Limburg.
Ligging
[bewerken | brontekst bewerken]De Hervormde kerk van Vaals bevindt zich op een kerkberg en wordt omgeven door een grasveld met bomen. Naast de kerk (bij de apsis) ligt de pastorie.
De kerk ligt op een hoogte van ca. 217 m NAP en is daarmee het hoogstgelegen kerkgebouw van (Europees) Nederland.[2] De enkele tientallen meters verderop gelegen rooms-katholieke Sint-Pauluskerk ligt op ca. 212 m NAP en is daarmee de op een na hoogst gelegen kerk, hoewel de 68 m hoge toren van deze kerk (inclusief het kruis) hoger reikt dan de toren van de Hervormde kerk (die eigenlijk niet bij de kerk hoort).
Geschiedenis
[bewerken | brontekst bewerken]Reeds in de middeleeuwen stond er op de kerkberg een kerk. De oudste vermelding van deze kerk dateert uit 1266 toen er een overeenkomst werd gesloten tussen de Maastrichtse dominicanen en die van Aken over het recht van prediking te Vaals.[3] Van die kerk resteert alleen nog de middeleeuwse toren. Aan de oostzijde van die toren, waar nu een parkeerterrein ligt, bevond zich de oorspronkelijke, aan Sint-Paulus gewijde parochiekerk van Vaals.
Vanaf 1649 werd het kerkgebouw gebruikt als simultaankerk voor katholieken en protestanten. Aangezien dit geregeld problemen opleverde, lieten de Staten-Generaal in 1669-71 ten behoeve van de hoogduits-gereformeerde gemeente van Vaals een nieuw kerkgebouw oprichten tegen de noordzijde van de toren van de bestaande parochiekerk. Het Hollands classicistische kerkgebouw werd waarschijnlijk ontworpen door Pieter Post(?)[1] Het toen ontstane gebouwencomplex met een katholiek en een protestants kerkgebouw, verbonden door een kerktoren, was tamelijk uniek.
De middeleeuwse kerk was dus vanaf 1671 weer uitsluitend katholiek. In 1754 werd de oude kerk vervangen door een barokke kerk, die in 1833 ingrijpend werd verbouwd en uitgebreid. Eind 19e eeuw werd 150 meter noordelijker voor de katholieken de nieuwe Sint-Pauluskerk gebouwd. De oude Sint-Pauluskerk bleef na een verbouwing in gebruik als patronaatsgebouw. Na de sloop hiervan in 1967 resteert ter plekke alleen het hervormde kerkgebouw met de oude kerktoren. Kerk en toren werden in 1963-67 naar plannen van Frans Dingemans gerestaureerd.[noot 1]
Huidig gebruik
[bewerken | brontekst bewerken]De Hervormde kerk en de toren van de oude parochiekerk, die eigendom is van de gemeente Vaals,[5] zijn beide rijksmonumenten. De Hervormde kerk is in gebruik als kerkgebouw van de Protestantse Gemeente Maas-heuvelland. Dit is een kerkgemeente van de Protestantse Kerk in Nederland (PKN).
Beschrijving
[bewerken | brontekst bewerken]Exterieur
[bewerken | brontekst bewerken]De Hervormde kerk van Vaals bestaat uit een 17e-eeuwse zaalkerk die is vastgebouwd aan een middeleeuwse kerktoren. De vierkante toren dateert uit omstreeks 1300[noot 2] en is gebouwd van ruwe zandsteenblokken met reparaties in baksteen. Aan de oostzijde bevindt zich een zware steunbeer, waarschijnlijk een restant van de middeleeuwse kerk. De achtzijdige, ingesnoerde torenspits is van latere datum. In de toren hangt een luidklok met een diameter van 95 cm van een anonieme klokkengieter uit 1406.[6]
De bakstenen kerk heeft een veelzijdige koorsluiting en pijlervormige steunberen, die bekroond worden met hardstenen voluten.[7] Het dak is met leien gedekt.
De pastorie aan de noordoostzijde van de kerk is in 1716-17 gebouwd naar een ontwerp van de Akense bouwmeester Laurenz Mefferdatis. De verspringende blokken in de bovenlatei van de hardstenen vensteromlijstingen zijn typerend voor het werk van Mefferdatis. Het gebouw werd in 1996 gerestaureerd.[1]
-
Kerktoren uit het zuiden -
Steunbeer toren -
Kerk uit het zuidoosten -
Pastorie
.JPG)
.JPG)
Interieur
[bewerken | brontekst bewerken]Het eenbeukige kerkinterieur heeft een houten tongewelf. De bakstenen muren zijn bij een restauratie in 1956-57 van hun stuclaag ontdaan.[4] In de kerk bevinden zich diverse 17e en 18e-eeuwse grafzerken.
Het eenklaviers orgel is in 1773 gebouwd door J.E. Teschemacher,[8] en daarna enkele malen gewijzigd, maar niet ingrijpend. Bijzonder zijn de barokke preekstoel en een herenbank uit de late 17e eeuw. De kerk bezit enkele fraaie voorbeelden van 17e en 18e-eeuws avondmaalzilver.[9]
-
Zicht naar het koor -
Zicht naar het orgel -
Preekstoel -
Herenbank -
Doopschaal
Externe link
[bewerken | brontekst bewerken]- Agt, J.F. van (1983): De Nederlandse monumenten van geschiedenis en kunst. Deel V, 3e stuk: Zuid-Limburg uitgezonderd Maastricht: Vaals, Wittem en Slenaken. Staatsuitgeverij, Den Haag (online tekst)
- Hervormde kerk Vaals op kerkgebouwen-in-limburg.nl
- ↑ a b c Volgens ANWB-bordje. Zie foto op kerkgebouwen-in-limburg.nl. Gearchiveerd op 30 juli 2023.
- ↑ 'Vaals' op Topografische kaart van Nederland. Gearchiveerd op 25 februari 2021.
- ↑ Van Agt (1983), p. 63.
- ↑ a b c Van Agt (1983), p. 64.
- ↑ Van Agt (1983), p. 62.
- ↑ Informatie over rijksmonumentnummer 36624.
- ↑ Informatie over rijksmonumentnummer 36625.
- ↑ Zie Jacob Engelbert Teschemacher op Duitstalige Wikipedia.
- ↑ Van Agt (1983), pp. 67-68.