Centsprent
Een centsprent, kinderprent, volksprent, oortjesprent of mannekensblad is een goedkoop vel papier, eenvoudig bedrukt met plaatjes en praatjes. De prenten waren, van de 15e tot in de 20e eeuw, te koop voor één of een paar centen en werden van deur tot deur verkocht. De tekst bij de plaatjes kon bestaan uit proza of uit versjes.
Functie en vorm[bewerken | brontekst bewerken]
Centsprenten deden ruim drie eeuwen lang dienst als krant, als geïllustreerde bron van verhalen of als beeldverhaal met teksten. Wie geen geld had voor boeken, kon altijd wel voor een cent een prent kopen bij marskramers, venters of in winkels.
De prent vertoont een voorstelling in vrij ruwe houtsneefiguurtjes (bij latere prenten werd wel gebruikgemaakt van houtgravures en steendruk), op niet al te best papier. De plaatjes zijn soms gekleurd: met wat oranje of paarsrood en blauw, soms aangevuld met geel - willekeurige kleurvegen, opgebracht met een grove penseel, duimafdruk of verschoven sjabloon. In later tijd wordt de kleurendruk professioneler.
Inhoud prenten[bewerken | brontekst bewerken]
Naast prenten over allerlei zeden en gebruiken, spreekwoorden, verhalen uit de literatuur van de middeleeuwen en de 16e-18e eeuw zijn er ook educatieve kinderprenten met afbeeldingen over beroepen en ambachten, volkswijsheden, moralistische vertellingen, kinderspelen, en onderwerpen uit de Bijbel, de geschiedenis, de aardrijkskunde, naast ABC-leesvoorbeelden, vreemde volken, soldaten, voertuigen en beroemde personen.
Men kan een deel van de prenten, waarbij de avonturen van de hoofdpersonen worden uitgebeeld in 8, 16, 24 of zelfs 48 verschillende tafereeltjes, beschouwen als voorlopers van het stripverhaal. Deze konden een verhaal vertellen over bijvoorbeeld heiligen, helden of sprookjes. De centsprenten werden niet alleen gelezen, maar ook voorgelezen of naverteld, waarbij dan de plaatjes werden getoond.[1] De op kinderen gerichte prenten zijn een vorm van vroege jeugdliteratuur.
Hoewel veel centsprenten op kinderen gericht lijken te zijn, staat bij de meeste niet vast of ze indertijd specifiek voor kinderen gemaakt zijn.
Voorbeelden[bewerken | brontekst bewerken]
-
Honden en katten (collectie KB).
-
Verschillende soorten vissen (collectie KB).
-
Verschillende soorten soldaten (collectie KB).
-
Zittende hond (collectie KB).
-
Afbeeldingen uit de vaderlandse geschiedenis (collectie KB).
-
Het verhaal van de verloren zoon (collectie KB).
-
Tachtig verschillende plaatjes, zoals een vredesduif, bijenkorf, indiaan, marskramer, boeren, muzikanten en soldaten (collectie KB).
-
Verschillende eenhoevige dieren (collectie KB).
-
Verschillende etenswaren, zoals brood, banket, zuivel. vis, groenten en fruit (collectie KB).
Literatuur[bewerken | brontekst bewerken]
- R. van Os, De volksprent in Vlaanderen en elders (1943)
- M. de Meijer, De volks- en kinderprent in de Nederlanden van de 15e tot de 20e eeuw (1962)
- C.F. van Veen, Centsprenten. Nederlandse volks- en kinderprenten (1976)
- A. Borms, Centsprenten: massaproduct tussen heiligenprent en stripverhaal (2010)
- N. Boerma e.a., Kinderprenten, volksprenten, centsprenten, schoolprenten. Populaire grafiek in de Nederlanden, 1650-1950 (2014)
Externe links[bewerken | brontekst bewerken]
- 1280 digitale centsprenten van de Koninklijke Bibliotheek in Den Haag, op Het Geheugen
- Collectie centsprenten van de Erfgoedbibliotheek Hendrik Conscience
- Centsprenten, op hetoudekinderboek.nl
- Mannekensbladen – Van mannekensblad tot strip, op artwis.com
Bronnen, noten en/of referenties
|