Overleg:Hoksem

Op de beweringen van naamkundige Paul Kempeneers in het Nieuwsblad-artikel “Waarom Hoxem Hoksem toch nog overleeft” dat hier geciteerd wordt, valt nogal wat af te dingen:

• De spelling is in België in 1946 vastgelegd in een besluit van de regent (een koninklijk besluit dus feitelijk), niet in 1947 in een wet, dat was in Nederland.
• De tekst van dat besluit heb ik niet kunnen terugvinden, maar in het boekje dat wordt vermeld in de voetnoot op Nederlandse spelling#Vlaanderen wordt het vrijwel integraal geciteerd. Daarin staan maar 5 spellingswijzigingen ten opzichte van De Vries & Te Winkel, en niets over de ‘x’.
• In De grondbeginselen der Nederlandsche spelling van Te Winkel en De Vries (1863) staat ook nauwelijks iets over de ‘x’, behalve de volgende zin: “Daar het Nederl. de x, die twee ondeelbare deelen, k en s, tegelijk voorstelt, niet meer in echt Nederl. woorden bezigt (...)” (blz. 2 / p. 18 in de PDF). Daaruit kan men nauwelijks opmaken dat de x niet meer zou gebruikt mogen worden (vanouds was deze letter juist zeer gangbaar). Deze zin is in tegenstelling tot sommige andere descriptief en niet prescriptief. Bovendien laat deze onverlet dat er bastaardwoorden of namen kunnen zijn waar de x nog wél staat.
• In de editie 1990 van het Groene Boekje staat het volgende over de x (blz. 30): “In woorden waarin ks reeds algemeen is, is alleen deze spelling erkend: tekst enz. Overigens heeft in sommige gevallen x de voorkeur (...).” De belangrijkste wijziging in 1954 was de verandering van sexueel in seksueel, maar dit gold bij lange na niet voor alle woorden met een x. Ook hieruit kun je niet opmaken dat alle ixen weg moesten.
• Ook in de nieuwe Leidraad (anno 2020) staat geen duidelijke regel voor de x.
• De spellingswijziging van 1946 regelde de Nederlandse (d.w.z. Nederlandstalige) aardrijkskundige namen niet, dit werd aan een latere regeling overgelaten. In Nederland heeft men de nieuwe spelling nooit uniform doorgevoerd in toponiemen, in België is dit wel gebeurd door een Regentsbesluit van 1949 (niet 1947 zoals Kempeneers zei; zie K. Wellens, Voorzetten 18, 1988, p. 26). Afgaande op Kempeneers hebben de gemeenten vervolgens ook hun straatnamen e.d. aangepast, maar de leidraad van taalkundige Stevens ging kennelijk verder dan de wet nu deze blijkbaar Hoxem als voorbeeld noemde.
• De ouderwetse spelling Schaerbeek als Franse schrijfwijze (naast de modern gespelde Nederlandse vorm) dateert nog van 1864 (zie Namen op de kaart van Riemer Reinsma). Bij lezing van het Nieuwsblad-artikel zou je kunnen denken dat deze wijziging ook uit 1947 of zo is.
• Tot slot wil ik nog wijzen op het blogartikel Pleidooi voor ‘Hoxem’ (en Hogaard?) van neerlandicus Johan Bruyninckx, dat mij in feite op het spoor zette van deze kwestie.

Het is dus nogal dubieus om de oude naam fout of onwettig te noemen. Bever (overleg) 6 mrt 2020 02:34 (CET)

Nog twee aanvullingen:

• Naar het schijnt schreef men in Hoegaarden al langer Hoksem terwijl men in het deel dat bij de gemeente Kumtich hoorde Hoxem schreef, zie een blog van de schepen en het genealogische tijdschrift Familieschoon, 2013 nr. 1, blz. 920 (p. 4 in de PDF: "Wij moderniseren de spelling van de plaatsnamen; zo ook Hoksem-Hoegaarden tegenover Hoxem-Kumtich") en het Tijdschrift voor Heemkunde Folklore en Oudheidkunde Nieuwsblad van de Hoegaardse Biergilde: "We mogen hier natuurlijk niet vergeten dat (Groot) Overlaar (toen zei men Kerkoverlaar) een afzonderlijke parochie was en dat wat wij nu respectievelijk Hoksem (Hoegaarden) en Hoxem (Kumtich) noemen, ook toen één parochie was onder twee gemeenten (en zelfs verschillende gewesten, respectievelijk Prinsbisdom Luik voor Hoksem-Hoegaarden en Hertogdom Brabant".
• Begin deze eeuw klaagde iemand bij de Vlaamse Ombudsdienst over de schrijfwijze Hoxem op sommige borden (jaarverslag 2012, pdf 2 MB, p. 181): "Er is een te lang aanslepende correspondentie tussen de indiener van de klacht, het kabinet van de Vlaamse minister bevoegd voor binnenlandse aangelegenheden en de gemeente Hoegaarden over de foutieve schrijfwijze van de deelgemeente Hoksem op sommige verkeersborden (gebruik van de Franstalige schrijfwijze "Hoxem"). Het duurt tot meer dan twee jaar na de indiening van de gegronde klacht alvorens de borden vervangen worden (2003-0072)." Bizar dat zoiets in het licht van de taalstrijd werd gezien (en vandaar door de ombudsdienst als gegrond gezien) terwijl het gewoon gaat om een authentieke Nederlandse, zij het niet meer erkende schrijfwijze. Het zou kunnen dat de klager eigenlijk beter wist en met het argument dat Hoxem Frans zou zijn probeerde door te drammen... Bever (overleg) 6 mrt 2020 03:21 (CET)