Plan van de Arbeid

Poster ter promotie van het plan

Het Plan van de Arbeid is een plan, vanuit sociaaldemocratische hoek, voor de aanpak van de economische crisis in de jaren 30 van de twintigste eeuw. Zowel in België (1934) als in Nederland (1935) werd een Plan van de Arbeid opgesteld. Het Nederlandse Plan van de Arbeid wilde de economie stimuleren door (onder andere) het op gang brengen van grote publieke werken. In het Belgische plan stonden nationalisaties centraal.

De aanzet voor het opstellen van deze plannen werd gegeven op een conferentie van de International Industrial Relations Institute in 1931 te Amsterdam. Daar stond de planeconomie centraal, en de toon werd gezet door een Sovjet-Russische delegatie. De SDAP ontbrak, maar de Belg Hendrik de Man was aanwezig. Zijn bevindingen verwerkte hij in het Belgische Plan van de Arbeid, dat al snel in de wandeling het "Plan De Man" werd genoemd.

Plan-De Man

Via economische planning door middel van vijf economische secretariaten die beheerd werden door technocraten zou een einde gesteld worden aan de werkloosheid en zo ook aan de voedingsbodem voor de fascisten. De grootste vijand was het monopoliekapitalisme, waar de staat zijn invloed verliest aan de grote bedrijven. Zijn plan voorzag dan ook in een beleid van nationalisering van basisindustrieën.

Het Nederlandse plan is voornamelijk opgesteld door Hein Vos en Jan Tinbergen, de latere Nobelprijswinnaar voor economie. Het plan steunde mede op de gedachten van John Maynard Keynes, een Britse econoom, en de vader van het plansocialisme, de Belg Hendrik de Man. In Duitsland werden in de jaren 30 soortgelijke plannen gepresenteerd.

Het plan was een alternatief voor het regeringsbeleid van de kabinetten Colijn, die aandrongen op aanpassing en beperking van bestedingen. Het plan werd met veel publiciteit gepresenteerd. Onder andere Koos Vorrink was nauw bij de presentatie betrokken. Ook Willem Drees heeft aan dit plan meegewerkt. Voor de toenmalige sociaal-economische verhoudingen bevatte het structurele en revolutionaire veranderingen.

Na de oorlog

Het Centraal Plan Bureau is opgericht in 1945 door minister Hein Vos van Handel en Nijverheid, met de Nobelprijswinnaar Jan Tinbergen als eerste directeur. Met premier Drees waren zij voorstanders van een planeconomie in de zin van een door planning gestuurde economie. Maar na enkele jaren werd de rol van het CPB van taakstellend meer indicatief.