Brontekst bekijken van Protozoa

{{Taxobox
| type=Eukaryota
| naam=Protozoa
| fossiel=[[Orosirium]]<ref>{{citeer journal | auteur = Knoll AH, Javaux EJ, Hewitt D, Cohen P | title = Eukaryotic organisms in Proterozoic oceans | journal = Philosophical Transactions of the Royal Society of London. Series B, Biological Sciences | volume = 361 | issue = 1470 | pages = 1023–1038 | date = 2006 | pmid = 16754612 | taal=en | doi = 10.1098/rstb.2006.1843 }}</ref> — [[holoceen|heden]]
| afbeelding=Protozoa collage 2.jpg
| domein=[[Eukaryoten|Eukaryota]] (Eukaryoten)
| taxon=[[Rijk (biologie)|Rijk]]
| w-naam=Protozoa
| auteur=[[Thomas Cavalier-Smith|Cavalier-Smith]]
| datum=1981
| species=Protozoa
| rang=
| onderverdeling=
}}
'''Protozoa''' of '''protozoën''' is  de [[vergaarbaktaxon|informele benaming]] voor een groep [[eencellige]], vaak [[motiliteit|beweeglijke]], [[heterotroof|heterotrofe]] [[eukaryoten]] zonder [[chloroplast]]en, die zelfstandig leven, of op andere levensvormen [[Parasiet|parasiteren]]. Samen met de eencellige, [[autotroof|autotrofe]] [[algen]], vormen de protozoa de eveneens informele, eukaryote groep der [[protisten]]. De protisten worden tegenwoordig naar hun [[fylogenie|fylogenetische]] afstamming verdeeld over de verschillende [[Supergroep (biologie)|supergroepen]].

== Naam ==
De term protozoa is samengesteld van het [[Grieks]]e πρῶτος (''prôtos'') en ζῶα (''zôa'') wat respectievelijk "eerste" en "diertje" betekent.<ref>{{Citeer boek|title=Abrégé du dictionnaire grec français|auteur= Anatole Bailly|date=1981-01-01|publisher=Hachette|isbn=978-2010035289|location=Paris|taal=fr|oclc=461974285}}</ref> Het gebruik van protozoa als een naam voor een taxon is ontmoedigd, met name omdat de term een verwantschap met dieren ([[Dieren (biologie)|metazoa]]) impliceert,<ref name ="Hogg">{{Citeer journal |last=Hogg |first=John |taal=en |year=1860 |title=On the distinctions of a plant and an animal and on a fourth kingdom of Nature |journal=Edinb N Phil J (N Ser) |volume=12 |pages=216–225}}</ref> en omdat het een arbitrair onderscheid maakt tussen dierachtige en plantachtige organismen.<ref>{{Citeer journal |last=Copeland |first=Herbert F. |date=September–October 1947 |title=Progress Report on Basic Classification |journal=The American Naturalist |volume=81 |issue=800 |pages=340–361 |doi=10.1086/281531 |taal=en}}</ref> 

== Voorkomen ==
Zelfstandig levende soorten protozoa voeden zich met celmateriaal van andere, bepaalde soorten [[micro-organisme]]n.<ref>{{Citeer boek|url=https://books.google.com/?id=sYgKY6zz20YC&pg=PA130&lpg=PA130&dq=panno+the+cell#v=onepage&q=panno%20the%20cell&f=false|title=The Cell: Evolution of the First Organism|last=Panno|first=Joseph|date= 2014|publisher=Infobase Publishing|isbn=9780816067367|language=en}}</ref><ref>{{Citeer boek|url=https://books.google.com/?id=2zVqBgAAQBAJ&pg=PA9&dq=bertrand+microbiology#v=snippet&q=endocytosis&f=false|title=Environmental Microbiology: Fundamentals and Applications: Microbial Ecology|auteur= Jean-Claude Bertrand, Pierre Caumette, Philippe Lebaron ''et al''.|date=2015-01-26|publisher=Springer|isbn=9789401791182|language=en}}</ref> In het verleden werden protozoa beschouwd als eencellige 'diertjes', omdat ze het vermogen hebben zich te oriënteren, zich gericht te [[Motiliteit|bewegen]] en primitief [[predatie]]gedrag vertonen. De protozoa zijn tegenwoordig niet meer geclassificeerd als [[Dieren (biologie)|dieren]], de huidige verzamelterm 'protozoa' verwijst naar de talloze, uiteenlopende soorten eencellige, [[Heterotroof|heterotrofe]] eukaryoten die zich zelfstandig kunnen voortbewegen.

Protozoa zijn [[heterotroof]], en daarmee onderscheiden ze zich van micro-organismen die [[fotosynthese]] gebruiken om in leven te blijven. Er zijn wel een aantal eencellige soorten [[algen]] bekend, zoals sommige soorten van de geslachten ''[[Euglena]]'' en ''[[Dinobryon]]'', die [[chloroplast]]en bevatten voor fotosynthese, maar zich ook voeden met organisch materiaal en [[motiliteit]] vertonen. Van deze [[Mixotroof|mixotrofe]] organismen is het niet duidelijk of ze beschouwd moesten worden als protozoa.<ref name="Hogg" />

Protozoa leven als [[symbiont]]en in de [[pens]] (het rumen) van de koe, waar ze, samen met eveneens [[symbiose|symbiotische]] [[bacteriën]] en schimmels, [[cellulose]] (en andere plantaardige stoffen) uit het door de [[gastheer (biologie)|gastheer]] ingenomen voedsel [[stofwisseling|omzetten]] in eenvoudigere [[organische verbinding|verbindingen]].

==Taxonomie==
In 1818 kregen de protozoa voor het eerst een plaats in de [[Taxonomie (biologie)|taxonomische hiërarchie]], namelijk als [[Klasse (biologie)|klasse]].<ref name=":2">{{Citeer boek |title=Handbuch der Zoologie |url=https://archive.org/details/handbuchderzool01goldgoog |last=Goldfuss |first=Georg August |publisher=J. L. Schrag |taal=de|year=1820 |location=Nuremberg |pages=[https://archive.org/details/handbuchderzool01goldgoog/page/n61 11]–16}}</ref> In latere classificaties werd het verplaatst naar hogere niveaus, zoals naar [[Stam (biologie)|stam (fylum)]] en [[Rijk (biologie)|rijk]]. Volgens de classificatiesystemen voorgesteld door [[Thomas Cavalier-Smith]] in 1981 vormen de protozoa een rijk.<ref>{{Citeer journal |last=Cavalier-Smith |first=Thomas|date=1993 |title=Kingdom protozoa and its 18 phyla |journal=Microbiological Reviews |volume=57 |issue=4 |pages=953–994 |taal=en |pmid=8302218}}</ref><ref>{{Citeer journal |last=Cavalier-Smith |first=Thomas |date=2010 |title=Kingdoms Protozoa and Chromista and the eozoan root of the eukaryotic tree |journal=Biology Letters |volume=6 |issue=3 |pages=342–345 |doi=10.1098/rsbl.2009.0948 |taal=en |pmid=20031978}}</ref> In 2015 werden er acht fyla onder de protozoa geplaatst.{{Refn|group=kleine-letter|Namelijk de [[euglenozoa]], [[amoebozoa]], metamonada, choanozoa, loukozoa, percolozoa, [[microsporidia]] and sulcozoa.<ref name=":1" /> Opvallend genoeg waren dit geen groepen organismen uit die traditioneel wel vaak tot de protozoa werden gerekend, zoals de [[Ciliophora|ciliaten]], [[dinoflagellaten]], [[Foraminifera|foraminiferen]] en de parasitaire [[apicomplexa]], die allen staan geclassificeerd onder het rijk [[chromista]].<ref name=":1">{{Citeer journal |auteur=Ruggiero MA, Gordon DP, Orrell TM, Bailly N, Bourgoin T. Cavalier-Smith T ''et al.'' |date=2015 |title=A Higher Level Classification of All Living Organisms |journal=PLoS ONE |volume=10 |issue=4 |pages=e0119248 |bibcode=2015PLoSO..1019248R|doi=10.1371/journal.pone.0119248 |taal=en |pmid=25923521}}</ref>}} Volgens deze classificatie vormen de protozoa geen [[monofyletische groep]] (clade), maar een [[parafyletische groep]] (grade), waarbinnen een gemeenschappelijke voorouder en al zijn nakomelingen, maar met uitzondering van de vertegenwoordigers van de [[schimmels]], [[Dieren (biologie)|dieren]] en [[chromista]].<ref name=":1" />

{{Stamboom domeinen en supergroepen}}

=== Praktische indeling ===
De protozoën werden provisorisch in vier groepen verdeeld, naar de manier waarop ze zich voortbewegen:
# [[Flagellata]]: flagellaten of zweepdiertjes. Flagellaten bezitten [[Zweepstaartje|flagellen]] waarmee ze zich kunnen voortbewegen en voeden.
# [[Ciliophora]]: ciliaten of trilhaardiertjes. Ciliaten hebben over de oppervlakte van de gehele cel kleine [[Trilhaar|ciliën]]. Met deze trilhaartjes kunnen ze zich voortbewegen. Een voorbeeld is het [[pantoffeldiertje]].
# [[Amoebozoa]]: amoeben of Sarcodina. Amoeben hebben een veranderlijke vorm, en hebben [[Pseudopodium|schijnvoetjes of ''pseudopodia'']]. Met deze pseudopodia kunnen amoebozoa zich voortbewegen en voeden door [[fagocytose]]. Een voorbeeld is ''[[Entamoeba histolytica]].''
# [[Apicomplexa]] of sporediertjes. Dit zijn complexere, eencellige eukaryoten waarvan de meeste [[spore]]n kunnen vormen, ten behoeve van hun [[Voortplanting (biologie)|voortplanting]]. Veel Apicomplexa leven als [[parasiet]], bijvoorbeeld [[Plasmodium (eencellige)|Plasmodium]], de [[Pathogeen|veroorzaker]] van [[malaria]].

== Zie ook ==
* [[Microbiologie]]
* [[Zoöplankton]]

{{Appendix||2=
== Voetnoten ==
{{References|group=kleine-letter}}
== Referenties ==
{{References|2=2}}
== Literatuur ==
* {{en}}{{sc|Dogiel, V. A.,}} revised by J.I. Poljanskij and E. M. Chejsin. ''General Protozoology'', 2nd ed., Oxford University Press, 1965
* {{en}}{{sc|Hausmann, K., N. Hulsmann.}} ''Protozoology''. Thieme Verlag; New York, 1996
* {{en}}{{sc|Sleigh, M.}} ''The Biology of Protozoa''. E. Arnold: London, 1981
* {{en}}{{sc|Nisbet, B.}}. ''Nutrition and feeding strategies in Protozoa.'' Croom Helm Publ., London, 1984
* {{en}}{{sc|Sukhareva-Buell, N.N.}}. ''Biologically active substances of protozoa''. Dordrecht: Kluwer, 2003
}}
{{Navigatie eukaryoten}}

[[Categorie:Protozoa| ]]