Dit is een oude versie van deze pagina, bewerkt door 94.104.181.46(overleg) op 22 apr 2020 om 09:38. (De waarde van de IJ als enkel blokje klopte in de tekst, maar niet in de tabel.) Deze versie kan sterk verschillen van de huidige versie van deze pagina.
Houten letters uit een oudere Nederlandstalige scrabble-uitgave
Scrabble is een letterspel dat wereldwijd wordt verkocht in 29 talen. Het is een bordspel voor twee tot vier spelers of spelerteams waarbij met een gegeven aantal willekeurige letters woorden moeten worden gelegd op een speelbord. Blokjes met letters, die verschillende waarden zijn toegekend, worden willekeurig gepakt, waarbij toeval een rol speelt. Er moeten bestaande woorden mee worden gevormd, soms op vernuftige wijze. Het is de kunst een zo hoog mogelijke score te behalen.
Naast het Latijnse alfabet verschijnt Scrabble ook in andere alfabetten, zoals het Hebreeuws, Arabisch, Cyrillisch, Grieks, Chinees, Japans en meer. Er zijn naast de klassieke versie met letterblokjes een braille- en een digitale versie[1] verkrijgbaar.
Spelmateriaal
Het spel wordt gespeeld op een bord bestaande uit 15 × 15 = 225 vakjes, waarbij 61 gekleurde vakjes (8 rode, 17 roze, 24 lichtblauwe en 12 donkerblauwe) een bijzonder karakter hebben. De overige 164 zijn groen. Er zijn in de Nederlandstalige versie 100 letters en twee blanco blokjes te verdelen. De blokjes werden in het begin uit hout vervaardigd maar later (ook) van kunststof. Lettersblokjes kunnen in een (stoffen) zakje worden bewaard waaruit de blokjes blind gepakt kunnen worden. Bij oudere versies pakte men de letters gewoon uit de doos, waarbij de letters eerst ondersteboven werden gelegd en doorelkaar geschoven.
Er worden zeven blokjes gekozen welke naast elkaar op een houten of kunststof rekje worden gezet, zodanig dat de medespelers elkaars letters niet kunnen zien. In de doos van het Nederlandse spel is een notitieblok bijgesloten met een schets van het speelbord, waarop alle gelegde letters en woorden kunnen worden genoteerd. Aan de ommezijde van elk vel kunnen voor elke speler de behaalde punten per beurt worden genoteerd. Bij oudere versies zit geen notitieblok. In dat geval worden de punten voor alle spelers op een vel papier genoteerd.
Het scrabblespeelbord
A
B
C
D
E
F
G
H
I
J
K
L
M
N
O
1
3×
2×
3×
2×
3×
2
2×
3×
3×
2×
3
2×
2×
2×
2×
4
2×
2×
2×
2×
2×
5
2×
2×
6
3×
3×
3×
3×
7
2×
2×
2×
2×
8
3×
2×
2×
2×
3×
9
2×
2×
2×
2×
10
3×
3×
3×
3×
11
2×
2×
12
2×
2×
2×
2×
2×
13
2×
2×
2×
2×
14
2×
3×
3×
2×
15
3×
2×
3×
2×
3×
Vakjesnotatie
In oudere Nederlandstalige versies (en nog steeds in competitiescrabble) worden de bordkolommen, zoals hierboven, aangeduid met de letters A tot O en de bordrijen met de getallen 1 tot 15, een indeling die vergelijkbaar is met die van een werkblad (spreadsheet).
In veel niet-Nederlandstalige versies en ook in de nieuwste Nederlandstalige edities staan die getallen echter voor de kolommen en de letters voor de rijen.
Een bordvakje wordt - zoals een werkbladcel - aangeduid met de combinatie van zijn kolom en zijn rij. A1 is dus het vakje in de linkerbovenhoek, H8 het centrale vakje en O15 het vakje in de rechteronderhoek.
Spelregels
Elke speler probeert tijdens zijn beurt door het aanleggen van ten minste een van de zeven gepakte letters aan de al op het bord gelegde woorden een woord van ten minste twee letters te vormen, zodanig dat een zo hoog mogelijk aantal punten wordt behaald. De blanco blokjes mogen door de speler voor eender welke letter worden gebruikt (te vergelijken met een joker). Ze leveren zelf geen punten op. Vervolgens vult de speler zijn aantal letters weer blind aan tot zeven, tenzij er aan het eind van het spel minder over zijn. Het spel is voorbij als een van de spelers geen letters meer heeft (of als niemand meer een woord kan bedenken).
Het bord ziet eruit zoals hierboven afgebeeld. De letterwaarde wordt op de lichtblauwe vakken verdubbeld en op de donkerblauwe verdrievoudigd. De woordwaarde wordt op roze vakken (inclusief het centrale vak met de ster) verdubbeld en op de rode, die het meest in trek, maar tevens het schaarst zijn, verdrievoudigd. Bij het berekenen van de behaalde punten wordt eerst de letterwaarde bepaald en daarna de woordwaarde. Een letter die op een donkerblauw vakje wordt gelegd en deel uitmaakt van een woord dat ook op een roze vakje wordt gelegd, levert zo zesmaal zijn punten op.
Aanvullende regels
Woorden worden als bij een kruiswoordpuzzel horizontaal of verticaal gevormd, niet diagonaal.
Het eerste woord van een spel wordt gelegd met een van de blokjes op de zwarte ster in het roze vakje in het midden. De woordwaarde wordt verdubbeld.
Gelegde letters moeten (na de eerste beurt) altijd horizontaal en/of verticaal contact maken met minstens een letter die al op het bord ligt.
Woorden die op het bord liggen mogen met één of meer letters worden aangevuld tot een nieuw bestaand woord om een woord te kunnen leggen. Zo mag van het woord DAG bijvoorbeeld VERDAGEN worden gemaakt of van AGENT het woord AGENTE.
Gekleurde vakjes gelden alleen voor de speler die ze voor het eerst bedekt.
Wie alle zeven letters in een beurt weet te leggen krijgt 50 punten extra.
Een speler mag zijn beurt ook gebruiken om één of meer van zijn letters te ruilen. Pas de volgende beurt mag dan weer een woord gelegd worden.
Twee of meer letters die horizontaal of verticaal tegen elkaar liggen moeten altijd een woord vormen.
Bij het einde van het spel wordt het puntenaantal van elke speler verminderd met de punten van de blokjes die hij nog over heeft. Heeft een speler geen blokjes meer over dan mag hij de restpunten van de andere spelers bijtellen.
Hoge puntenaantallen
Veel punten zijn te behalen door:
Gebruik van "dure" letters, zoals de Q10, X8, Y8 en de F5 en die te leggen op een lichtblauw of donkerblauw vakje, waardoor de letterwaarde verveelvoudigt.
Rode of roze vakjes te benutten en zo de woordwaarde te verveelvoudigen.
Gelegde letters zowel in horizontale als in verticale zin een woord laten vormen, tot twee woorden naast of boven elkaar toe.
Een al gelegd "duur" woord met één letter te verlengen tijdens het leggen van een ander woord dwars hierop.
Een al gelegd "duur" woord met een deel te verlengen waardoor de woordwaarde (opnieuw) verveelvoudigt.
Alle zeven letters in één beurt leggen.
Extreem voorbeeld: een Q10 die op een donkerblauw vakje deel uitmaakt van zowel een horizontaal als een verticaal woord levert alleen al 60 punten op.
Over het algemeen is het woordenboek (in Nederland en Vlaanderen veelal de Dikke Van Dale) de geaccepteerde scheidsrechter voor de toegestane woorden, hoewel ook de officiële ScrabbleWoordenLijst (gebaseerd op de Dikke Van Dale) in populariteit toeneemt. Tevens zijn er officieuze woordenlijsten in boekvorm, op cd-rom en online verkrijgbaar. Dergelijke lijsten zijn ook in de verschillende app-stores te verkrijgen als app voor op de telefoon. De spelregels rond de toegestane woorden kunnen per taal verschillen. Door de spelers kunnen hierover onderling bepaalde afspraken worden gemaakt.
Het resultaat van een scrabblepartij met een puntentotaal (val alle spelers samen) tussen 600 en 700 wordt beschouwd als "goed", tussen 700 en 800 als "zeer goed" en boven de 800 als "uitstekend". Voor het vergelijken van individuele scores moeten deze getallen worden gedeeld door het aantal deelnemers. De hoogst haalbare score van het scrabblespel is onbekend en zal wel onbekend blijven.
Uitbreidingen
Spelers bedenken vaak extra regels:
Een gelegd blanco blokje mag tijdens iemands beurt worden omgewisseld voor de letter waar dit voor was gebruikt. In deze beurt mag wel of geen (afhankelijk van de afspraak) woord gelegd worden. De blanco telt niet voor punten.
Officieel is het spel direct afgelopen als een speler geen blokjes meer heeft, maar meestal wordt daarna doorgespeeld tot alle blokjes op het bord liggen of niemand meer een woord kan maken.
Officieel wordt de eindscore vermeerderd (door de winnaar) en verminderd (door de andere spelers) met de punten van ongebruikte blokjes, maar dat wordt oneerlijk gevonden en daarom niet toegepast.
Vetoregel: een speler die nog niet aan de beurt is kan het woord van een andere speler afkeuren als hij zelf op dezelfde plek van het bord een woord kan maken dat meer punten oplevert (of minstens twee keer zo veel punten). De speler waarvan het woord werd afgekeurd neemt zijn blokjes terug en moet een ander woord maken.
Je mag geen 2 blanco blokjes in één woord gebruiken.
Spelen met een dubbele blokjesset, dus 2×102 blokjes op een bord van 21 bij 21 vakken met de premievakken van het originele spel en dit patroon dan 'doorgetrokken' met vakken met 4× woordwaarde en 5× woordwaarde en ook met vakken met 4× letterwaarde en 5× letterwaarde. De Q10 kan in zo'n geval in één keer 100 punten opleveren als hij op '5×' ligt en zowel horizontaal als verticaal gebruikt wordt.
Puntennotatie
Er bestaan twee manieren van noteren van punten: sequentieel en accumulatief. Sequentiële notatie houdt in dat van elke beurt het behaalde puntenaantal wordt opgeschreven. Pas aan het eind van het spel worden per speler al deze aantallen bij elkaar opgeteld. Het nadeel hiervan is dat er tijdens het spel geen duidelijk zicht is op de stand tussen de partijen. Accumulatieve notatie houdt in dat de behaalde punten per beurt bij de vorige wordt opgeteld. Het resultaat geeft op elk moment inzicht in de stand tussen partijen. Nadelen hiervan zijn de grotere kans op fouten en het ontbreken van de soms opmerkelijke puntenaantallen per beurt.
Letters
Letters in het Nederlandse scrabblespel
Letter
Aantal
Letter
Aantal
Letter
Aantal
Letter
Aantal
Letter
Aantal
A1
6
G3
3
M3
3
S2
5
Y8
1
B3
2
H4
2
N1
10
T2
5
(IJ4)
(2)
C5
2
I1
4
O1
6
U4
3
Z4
2
D2
5
J4
2
P3
2
V4
2
Blanco
2
E1
18
K3
3
Q10
1
W5
2
F4
2
L3
3
R2
5
X8
1
Bovenstaande tabel geeft de letterwaarden van het Nederlandse scrabblespel. Veel "Nederlandse uitgaven" volgen echter een andere nummering (A1, B3, C3, ...).
Problematische letters zijn in het Nederlands de C5 (die vaak overblijft aan het einde) en de Q10 (die nauwelijks zonder U gebruikt kan worden).
De Nederlandse spelregels zijn niet duidelijk over de Y8 en sommigen gebruiken de Y8 als IJ.
Bij sommige uitgaven bevat de gebruiksaanwijzing een voorbeeld waaruit blijkt dat de Y8 als Y moet worden gebruikt terwijl de IJ uit I1 en J4 wordt samengesteld, wat afwijkt van het gebruik in kruiswoordraadsels. Er zijn ook Nederlandse uitgaven met de IJ4 op één blokje. In dat geval is duidelijk dat de Y8 niet als IJ gebruikt dient te worden. Of de I1 en de J4 gecombineerd eveneens een IJ mogen vormen, zullen spelers onderling moeten beslissen.
Geschiedenis
Het Griekse Juniorscrabble
Het spel werd ontwikkeld door de werkloos geraakte architect Alfred Mosher Butts (1899-1993), die gefascineerd was door spelletjes. Eerst bedacht hij het spel Lexiko, dat zonder bord werd gespeeld. Via het uitpluizen van The New York Times stelde hij vast hoe vaak een bepaalde letter gemiddeld voorkwam in het Engels en hierop baseerde hij de verdeling van het aantal verschillende letters in het spel. Maar hij vond dat veel s'en het spel te gemakkelijk zouden maken en beperkte het aantal daarom tot vier.
Hij wist zijn idee echter niet aan de man te brengen: er was weinig belangstelling voor. In 1938 kwam hij op het idee zijn spelconcept op te zetten in de vorm van de populaire kruiswoordpuzzel. Hij gaf het verschillende andere namen, maar het succes bleef nog altijd uit.
Pas in 1948 werd het idee opgepikt door James Brunot, die er wel brood in zag. Er werden enige aanpassingen doorgevoerd in de uitvoering van het bord en de plaatsing van de premievakjes, de bonus voor het in één beurt neerleggen van 7 letters werd geïntroduceerd en de naam werd veranderd in Scrabble. Daarna won het spel snel aan populariteit.
In 1991 werd het eerste wereldkampioenschap scrabble gehouden in Londen, gevolgd door een tweede in 1993 in New York.
Via internet kan het tegenwoordig[(sinds) wanneer?] gespeeld worden in diverse varianten.
Internationaal
Er zijn grote verschillen tussen de uitgaven in de verschillende talen. Het aantal blokjes varieert tussen de 100 en de 120. Het aantal letters van het alfabet ligt tussen de 22 (Italiaans) en 42 (Slowaaks). Het aantal punten per letter ligt tussen de 0 (blanco) en de 10, maar ook het aantal letters dat een hoog aantal punten oplevert varieert enorm. Zo hebben het Frans en het Slowaaks maar liefst vijf letters die 10 punten waard zijn (K, W, X, Y en Z, resp. Ä, Ĺ, Ó, Ŕ, en X) en het Deens, Hebreeuws, Pools en Portugees geen enkele. Letters die 6, 7 of 9 punten waard zijn worden in lang niet alle uitvoeringen aangetroffen. Het totaal van alle letterwaarden samen loopt sterk uiteen: van 162 (Tsjechisch) tot 293 (Italiaans). Dan is het niet verwonderlijk dat ook de gemiddelde waarde per letter verschilt: tussen de 1,62 (Tsjechisch) en 2,67 (Slowaaks). Tot slot loopt het aantal blokjes met dezelfde letter sterk uiteen: van slechts 6 stuks (A, E, K in het Hongaars of O in het Tsjechisch) tot 19 stuks (A in het Maleis). Een goede tweede is het Nederlands met 18 stuks van de E.
