Brontekst bekijken van Spanningssluis

[[Bestand:St. Moritz-sluis.JPG|thumb|Sluis in bovenleiding tussen wisselspanning en gelijkspanning te [[Sankt Moritz]]]]
Een '''spanningssluis''' (minder juist '''stroomsluis''') is een stuk van het [[bovenleiding]]snetwerk waar een [[elektrische trein]] die voor twee [[Lijst van elektrificatiesystemen|spanning]]en geschikt is overgaat van de ene op de andere spanning. Er is daar een korte onderbreking in de bovenleiding.

De bestuurder van de trein moet bij het naderen van een spanningssluis zijn [[elektrische tractie]] onderbreken, de [[stroomafnemer]] laten zakken en de motoren omschakelen. Sommige treinstellen hebben aparte stroomafnemers voor de twee spanningen.

==Stilvallen==
De trein moet voldoende vaart hebben om het spanningsloze gedeelte te overbruggen.
Om te vermijden dat een trein stilvalt worden spanningssluizen in de volle baan geplaatst en niet in de buurt van stations. Als een trein stilvalt in deze zone, moet hij geduwd of getrokken worden door een andere locomotief tot hij weer onder spanningvoerende bovenleiding staat. Soms hangt er in de spanningssluis een draad waarop normaliter geen spanning staat en dan kan de vastgelopen trein weer in beweging worden gezet door, na strenge veiligheidsmaatregelen, deze draad onder spanning te zetten.

==Remmen==
Bij gebrek aan spanning kan een trein in de sluis niet [[Trein#Remsysteem|elektrisch]] remmen. Een eventuele remming moet dus gebeuren met de (vaak bruuskere) pneumatische rem, waardoor remmingen mogelijk harder zijn dan anders. Daarom wordt ook remmen zo veel mogelijk vermeden onder een sluis.

==Wisselen van locomotief==
Een alternatief voor een spanningssluis is het wisselen van locomotief op een station, op een spoor waar de spanning kan worden omgeschakeld. Het is dan niet nodig dat er meerspanningslocomotieven worden gebruikt. Het omschakelen is gekoppeld aan de stand van de wissels, zodat het vrijwel uitgesloten is dat een locomotief de verkeerde spanning krijgt. Problemen zoals het stilvallen van een trein in een spanningssluis zijn hier niet van toepassing.

Een andere methode om locomotieven te wisselen is het zogenoemde uitlopen. De locomotief maakt snelheid en laat net voor hij aan de bovenleiding met een andere spanning komt, zijn stroomafnemer zakken. Hij kan dan nog uitlopen tot op het spoor waar de locomotief gewisseld wordt. De locomotief wordt afgekoppeld en door een diesellocomotief weggesleept en weer onder zijn eigen bovenleiding geduwd.

== Trein geschikt voor hogere spanning ==
Als een voor een hogere spanning geschikte trein een korte weg onder een lagere spanning moet gaan, kan hij dat onder verminderd vermogen doen, ook als hij niet bedoeld is om de lagere spanning te gebruiken. Dit gebeurt o.m. met Belgische treinen [[S-trein Antwerpen|S32]] [[Station Puurs|Puurs]] – [[Station Antwerpen-Centraal|Antwerpen]] – [[Station Roosendaal|Roosendaal]] en [[S-trein Luik|S43]] ([[Station Hasselt|Hasselt]] –) [[Station Luik-Guillemins|Luik]] – [[Station Maastricht|Maastricht]], die geschikt zijn voor de Belgische spanning van 3000&nbsp;V&nbsp;DC en onder verminderd vermogen onder de Nederlandse spanning van 1500&nbsp;V&nbsp;DC tussen de spanningsluis en hun Nederlands eindstation kunnen lopen.

==Lijst van spanningssluizen==
{| class="wikitable" width="70%"
! colspan="2"|Spoorlijnen || Plaats
|-
!colspan="3"|{{BE}}
|-
!25 kV~ [[Hogesnelheidslijn|HSL]]||3 kV=||
|-
| colspan="2"|[[HSL1]] || [[Lembeek]]
|-
| [[HSL1]] || [[Spoorlijn 94]]|| [[Bois du coucou]]
|-
| [[HSL1]] || [[Spoorlijn 78]]|| [[Antoing]]
|-
| colspan="2"|[[HSL2]] ||[[Leuven]]
|-
| colspan="2"|[[HSL2]] ||[[Station Ans]]
|-
| colspan="2"|[[HSL3]] || [[Chênée]]
|-
| colspan="2"|[[HSL3]] || [[Hauset]]
|-
| colspan="2"|[[HSL4]] || [[Station Antwerpen-Noorderdokken]]
|-
| colspan="2"|[[Spoorlijn 42]] || [[Station Martinrive]]
|-
| colspan="2"|[[Spoorlijn 162 (België)|Spoorlijn 162]]|| Voorlopig tussen [[station Poix-Saint-Hubert|Poix-Saint-Hubert]] en {{ill|Station Hatrival|fr|Gare d'Hatrival|lt=Hatrival}}
|-
| colspan="2"|[[Spoorlijn 166 (België)|Spoorlijn 166]] ([[Athus-Maaslijn]]) || Tussen [[Anseremme]] en [[station Gendron-Celles]]
|-
!colspan="3"|{{NL}}
|-
! 25 kV~ ||1,5 kV= ||
|-
| [[Betuweroute]] || [[Kijfhoek (rangeerterrein)|rangeerterrein Kijfhoek]] || in de [[Sophiaspoortunnel]]
|-
| [[Betuweroute]] || [[Spoorlijn Utrecht - Boxtel]] || ten zuiden van [[station Geldermalsen]]
|-
| [[Betuweroute]] || [[Spoorlijn Arnhem - Nijmegen]] || ten zuiden van [[station Elst]]
|-
| [[Betuweroute]] || [[Spoorlijn Amsterdam - Elten (Rhijnspoorweg)|Spoorlijn Amsterdam - Elten]] || ten oosten van [[station Zevenaar]]
|-
| [[Havenspoorlijn]] || [[Spoorlijn Breda - Rotterdam (Staatslijn I)|Spoorlijn Breda - Rotterdam]] || ten westen van Barendrecht aansluiting
|-
| [[Hogesnelheidslijn Schiphol - Antwerpen|HSL-Zuid]] || [[Spoorlijn Weesp - Leiden (Schiphollijn)|Schiphollijn]] || ten zuiden van [[Station Hoofddorp (Schiphollijn)|station Hoofddorp]]
|-
| [[Hogesnelheidslijn Schiphol - Antwerpen|HSL-Zuid]] || [[Spoorlijn Amsterdam - Rotterdam (Oude Lijn)|Oude Lijn]] ||ten westen van [[station Rotterdam Centraal]]
|-
| [[Hogesnelheidslijn Schiphol - Antwerpen|HSL-Zuid]] || [[Spoorlijn Breda - Rotterdam (Staatslijn I)|Spoorlijn Breda - Rotterdam]] || ten zuiden van [[station Barendrecht]]
|-
| [[Hogesnelheidslijn Schiphol - Antwerpen|HSL-Zuid]] || [[Spoorlijn Breda - Rotterdam (Staatslijn I)|Spoorlijn Breda - Rotterdam]] || ten noorden van [[station Breda-Prinsenbeek]]
|-
| [[Hogesnelheidslijn Schiphol - Antwerpen|HSL-Zuid]] || [[Spoorlijn Breda - Rotterdam (Staatslijn I)|Spoorlijn Breda - Rotterdam]] || ten westen van [[station Breda]]
|-
!{{NL}} 1,5 kV= ||{{BE}} 3 kV=||
|-
| colspan="2"|[[Spoorlijn 12 Antwerpen - Lage Zwaluwe|Spoorlijn 12]] || ten zuiden van [[station Roosendaal]], NL
|-
| colspan="2"|[[Spoorlijn 40]] || ten zuiden van [[station Maastricht Randwyck]], NL
|-
!{{BE}} 3 kV= ||{{DE}} 15 kV~||
|-
| colspan="2"|[[Spoorlijn 24]] || [[Viaduct van Moresnet]], BE
|-
! {{BE}} 3 kV= ||{{FR}} 25 kV~||
|-
| colspan="2"|[[Spoorlijn 75]] || [[Moeskroen]], BE, net na de splitsing met lijn 75A
|-
| colspan="2"|[[Spoorlijn 94]] || Froyennes, BE
|-
| colspan="2"|[[Spoorlijn 96]] || [[station Quévy]], BE
|-
! {{LU}} 25 kV~ ||{{DE}} 15 kV~||
|-
| colspan="2"|[[Spoorlijn Luxemburg - Trier]] || [[Wasserbillig]], Lux
|-
! {{NL}} 1,5 kV= ||{{DE}} 15 kV~||
|-
| colspan="2"|[[Spoorlijn Sittard - Herzogenrath]] || [[Station Kerkrade Rolduc (Haanrade)|Haanrade]]
|-
| [[Spoorlijn Venlo - Eindhoven]] || [[Spoorlijn Viersen - Venlo]] || [[station Venlo]]
|-
!{{NL}} 25 kV~||{{DE}} 15 kV~||
|-
| [[Betuweroute]] || [[Spoorlijn Amsterdam - Elten (Rhijnspoorweg)|Spoorlijn Amsterdam - Elten]] || [[station Elten]]
|-
!{{FR}} 25 kV~ ||{{FR}} 25 kV~ LGV||
|-
| colspan="2"|[[LGV Nord]] || [[Rijsel|Lille]]
|-
!{{GB}} 25 kV~ (HSL, bovenleiding) ||750 V= (derde rail)||
|-
| colspan="2"|[[High Speed 1]] || [[Ashford (Engeland)|Ashford]], VK
|-
| colspan="2"|[[High Speed 1]] || Fawkham Junction, VK
|-
| colspan="2"|[[High Speed 1]] || Dollands Moor, VK
|-
| colspan="2"|[[High Speed 1]] || Ebbsfleet International, VK
|}

== Lijst van omschakelbare stationssporen ==
{| class="wikitable" width="70%"
! Spoorlijn || Station || colspan="2" | Spanningen
|-
!colspan="4"|in België
|-
| [[Spoorlijn 96]] || {{BE-VLAG}} [[station Quévy]] || 3&nbsp;kV&nbsp;= || 25&nbsp;kV&nbsp;~
|-
!colspan="4"|in Nederland
|-
| [[Spoorlijn Venlo - Eindhoven]] X <br />[[Spoorlijn Viersen - Venlo]] || {{NL-VLAG}} [[station Venlo]] || 1,5&nbsp;kV&nbsp;= || 15&nbsp;kV&nbsp;~
|-
!colspan="4"|in Frankrijk
|-
| [[Spoorlijn 130A]] || {{FR-VLAG}} [[station Jeumont]] || 3&nbsp;kV&nbsp;= || 25&nbsp;kV&nbsp;~
|-
!colspan="4"|in Duitsland
|-
| [[Spoorlijn 37]] || {{DE-VLAG}} [[station Aachen Hbf]] || 3&nbsp;kV&nbsp;= || 15&nbsp;kV&nbsp;~
|-
| [[Spoorlijn Almelo - Salzbergen]] || {{DE-VLAG}} [[station Bad Bentheim]] || 1,5&nbsp;kV&nbsp;= || 15&nbsp;kV&nbsp;~
|-
!colspan="4"|in Luxemburg
|-
| [[Spoorlijn Luxemburg - Kleinbettingen|Luxemburg - Kleinbettingen]] || {{LU-VLAG}} [[Station Luxemburg (Luxemburg)|Station Luxembourg]]<ref>Thans wordt station Luxemburg nooit meer omgeschakeld, want het hele Luxemburgse net is onder 25&nbsp;kV&nbsp;AC omgezet inclusief [[spoorlijn Luxemburg - Kleinbettingen]], en de Belgische [[Spoorlijn 162 (België)|spoorlijn 162]] Namen – Aarlen – Luxemburgse grens wordt ook stuk na stuk onder 25&nbsp;kV omgezet: op 1 januari 2023 was dit al gedaan van de Luxemburgse grens tot verder dan {{ill|station Hatrival|fr|Gare d'Hatrival|lt=goederenstation Hatrival}}.</ref> || 3&nbsp;kV&nbsp;= || 25&nbsp;kV&nbsp;~
|}

==Trivia==
Ook bij beweegbare bruggen is de bovenleiding vaak onderbroken. Er is in dat geval geen sprake van een spanningssluis, want de spanning is aan weerszijden gelijk. Er zijn echter overeenkomsten: ook hier geldt dat de machinist de tractie even moet uitschakelen en in sommige gevallen de stroomafnemer moet laten zakken. En ook hier bestaat het risico dat een trein op dat punt stilvalt.

== Noten ==
{{References}}

[[Categorie:Railinfrastructuur]]