Asharisme

De asharitische denkrichting kwam eind 9e eeuw binnen de orthodoxe islam op als reactie tegen het moetazilisme. De Asharieten oordeelden dat mensen niet door de rede tot correcte (morele) oordelen kunnen komen maar alleen door de openbaring uit de heilige geschriften (Koran en Ahadith) en waren aanhangers van de leer van de predestinatie. De stichter die zijn naan aan deze denkrichting heeft gegeven was Abu ’al Hassan al-Ashari (874-935), een van de grootste bestrijders van het moetazilisme. De invloedrijkste proponent van de asharieten was de bekende schriftgeleerde al-Ghazali.

De asharieten wezen de aristotelische filosofie af maar stonden een beperkt gebruik van logica en dialectiek toe ten behoeve van de afleiding van de sharia uit de heilige geschriften Koran en Ahadith.

Door de asharieten en met name door al-Ghazali (1058-1111) kregen vanaf eind 10e/begin 11e eeuw de orthodoxe soennieten de overhand op de meer verlichte stromingen. Al-Ghazali bestreed de `heidense` (Griekse) filosofen in zijn bekende werk “Tahaafoet al-Falasifa” (de verwarring der filosofen, Latijn: Destructio Philosophorum). Volgens al-Ghazali zijn er geen natuurwetten, omdat de natuur een uitdrukking is van de wil van God, en dus door hem op elk ogenblik anders kan worden geordend. Het is dus zinloos om naar natuurwetten te zoeken, alle intellectuele inspanningen kunnen beter ten dienste staan van het afleiden van de goddelijke regelgeving (uit Koran en Hadith) voor de mens. Al-Ghazali wordt daarom wel het Zegel der filosofen genoemd (afsluiting van de filosofie).

De asharieten bouwden ook voort op de leer van de idjma, het principe dat op een eenmaal bereikte consensus niet kan worden teruggekomen. Zij stelden dat op alle vragen van plichtenleer (en dus van recht in de religieuze betekenis) reeds een antwoord in consensus was gevonden, zodat er géén ruimte meer is voor verdere interpretatie (idjtihad).

Andere invloedrijke schriftgeleerden van hoofdzakelijk asharitische denkrichting waren Fakhr al-Din Razi (1149-1209 wiskundige, fysicus, arts, wijsgeer) en de geleerde en socioloog-historicus Ibn Khaldun (1332-1406).