Nihilisme (filosofie)
Nihilisme is een filosofische visie die inhoudt dat het bestaan niet alleen geen betekenis, doel, kenbare waarheid of waarde heeft, maar ook dat er geen betekenis of doel aan te geven is.
Nihilisme wordt vaak verbonden met de Duitse filosoof Friedrich Nietzsche. Hij was de eerste filosoof die het nihilisme bestudeerde en volgens eigen standaarden was hij ook zelf een nihilist. Dit erkende hij, maar vanuit een andere invalshoek. Dit wordt tegenwoordig grotendeels bestreden. Zijn positieve opvattingen over het bestaan van waarheid en zijn erkenning van de (menselijke) natuur en geaardheid onderscheiden hem van de hoofdstroming in het nihilisme.[1] Toch kan Nietzsche onder deze categorie beschreven worden. Zijn verwerping van het bestaan van elke perfecte bron van absolute, universele en transcendentale waarden heeft hij gemeen met het nihilisme, maar anders dan andere nihilisten was hij geen nihilist in hart en nieren en heeft hij het nihilisme nooit verdedigd en toonde hij zich er zelfs heel kritisch over.[2] Zijn gecompliceerde verhouding met het nihilisme blijkt onder meer uit zijn bewering dat "waarheden illusies (zijn), waarvan we vergeten zijn dat ze het zijn", en zijn beschuldiging van het christendom de ultieme vorm van nihilisme te zijn.
Volgens Nietzsche wordt het nihilisme gekenmerkt door:
- Ongeldigheid van moraal, in de zin dat morele waarden geen absolute geldigheid hebben; moraal is subjectief.
- Ongeldigheid van waarheid: objectieve eeuwige waarheden zijn niet kenbaar; waarheid is subjectief.
- Er is geen god: een eeuwige macht bestaat niet; de mens staat alleen.
- Eeuwige herhaling: de geschiedenis heeft geen doel.
Om deze redenen wordt Nietzsche ook wel gezien als een existentialist. De weg uit het nihilisme ziet Nietzsche in de mogelijkheid van mensen om übermenschen te worden.