Millenniumbug

Eind jaren negentig ontstond er grote onrust in de Informatie- en Communicatietechnologie over de millenniumbug. Het probleem hiervan was dat in allerlei computersystemen bij het opslaan van de datum alleen de laatste twee cijfers van het jaar werden gebruikt. 29 december 1977 werd bijvoorbeeld opgeslagen als 29-12-77. In de beginperiode van de computer werd dat gedaan om te besparen op de toen erg dure geheugenruimte. Ook verwachtten programmeurs vaak niet dat hun programma's de eeuwwisseling zouden halen.

Verwachte problemen

De millenniumbug zou problemen gaan leveren tijdens de overgang naar het jaar 2000, doordat de representatie van 1 januari 2000 gelijk is aan die van 1 januari 1900: 01-01-00. In deze context werd 2000 vaak aangeduid met Y2K, waarbij Y de afkorting is van het engelse woord year en de K voor kilo staat, voor een duizendvoud dus.

Voorraadsystemen zouden denken dat een product met vervaldatum 01-01-00 al een eeuw oud was. Ook vreesde men dat er veel mis zou gaan bij renteberekeningen: wie in het jaar '99 een lening afsluit en die in het jaar '00 terugbetaalt, heeft volgens de computer ruim op tijd terugbetaald en is geen rente verschuldigd. Over de te verwachten rampen publiceerden Luc Sala en Oussama Cherribi in 1998 in Nederland een pamflet: Bit Bang: in de schaduw van het millennium. Dit geschrift gaf ook tips voor het testen van de eigen computer en boekhouding op millenniumbestendigheid.

Minder ernstige problemen werden verwacht bij verkeerslichten en liften, waarvan de programmatuur denkt dat het 31 december 1900 is (dus maandag) terwijl in werkelijkheid 31 december 2000 op zondag valt. Ook vreesde men dat sommige programma's rekening hielden met het feit dat de eeuwjaren geen schrikkeljaren zijn, maar niet met het feit dat 2000 wel een schrikkeljaar is.

Eerste confrontatie

Het verhaal gaat dat de eerste confrontatie met de millenniumbug al plaats vond in januari 1995. Bij betaalautomaten werden nieuwe betaalpassen afgekeurd omdat ze niet meer geldig zouden zijn. De passen waren vijf jaar geldig, dus tot het jaar 00. De betaalautomaat interpreteerde dat als 1900 in plaats van 2000, en meldde daarom dat de pas verlopen was.

Remedies

De verwachte millenniumproblemen konden voorkomen worden door voor het jaartal vier cijfers te gebruiken, wat het probleem uitstelt tot het jaar 10000 (over een kleine 8000 jaar dus). Vaak is ook 'windowing' toegepast, waarbij de programmatuur zo werd veranderd dat (bijvoorbeeld) de getallen 61-99 de jaren 1961 tot 1999 voorstellen, en 00-60 de jaren 2000 tot 2060. Om de verwachte millenniumproblemen te voorkomen, moesten overal ter wereld vele tienduizenden programma's gecontroleerd worden en werden veel systemen voorzien van versies van software waarvan bekend was dat ze "millenniumproof" waren. In enkele gevallen werden de klokken van oudere systemen zelfs jaren teruggezet, vaak 28 jaar, omdat daarmee de cyclus van weekdagen en schrikkeljaren weer gelijkloopt.

Niettemin werd rond het millennium de nodige voorzichtigheid betracht, bij continubedrijven, chemische installaties, drinkwaterbedrijven, elektriciteitscentrales en dergelijke waren er in de millenniumnacht vaak dubbele ploegen personeel aanwezig en stonden noodsystemen startklaar. Ook bij de leveranciers van kritische besturingssystemen was rond de jaarwisseling vaak extra ondersteunend personeel aanwezig. Sommige personen durfden met de jaarwisseling bijvoorbeeld geen vliegreis te maken uit angst dat de computerapparatuur zou uitvallen. Verzekeringsmaatschappijen eisten overigens dat vliegtuigen tijdens de overgang aan de grond zouden blijven. Sommige niet-aangepaste systemen als TeleRad werden wel uitgeschakeld door de millenniumbug. (TeleRad is het Belgisch radiologisch meetnet dat € 25 miljoen gekost had en pas sinds 1998 operationeel was).

Soms werd vergeten dat in veel systemen het kritische moment niet om middernacht viel maar (in West-Europa) pas om 1:00 uur. Dit kwam doordat veel systemen intern met UTC werken.

Achteraf beschouwd

Hoewel een en ander groots in het nieuws is geweest, heeft de millenniumbug uiteindelijk veel minder problemen veroorzaakt dan vooraf werd gevreesd. Of dit kwam doordat de gevolgen toch minder waren dan gevreesd, of doordat veel kritische systemen voorafgaand uit voorzorg al zijn aangepast, zal voor altijd onduidelijk blijven.

Toekomst

Er zijn regelmatig soortgelijke, maar minder opvallende overgangen in "overlopen" in datum en tijdnotaties. Vaak gaan deze onopgemerkt voorbij of zijn alleen bekend bij insiders. Zo liep op 22 augustus 1999 de interne weektelling van het gps-systeem over van 1023 naar 0, wat bij sommige gps-ontvangers tijdelijk voor problemen zorgde. Dit gebeurt elke 1024 weken ofwel elke 19,7 jaar.

In veel computersystemen die op Unix gebaseerd zijn, wordt de tijd in seconden vastgelegd in een tweeëndertigcijferig binair getal, waarbij één positie aangeeft of het een datum voor of na 1970 betreft. Op 19 januari 2038 kan zich dus een soortgelijk probleem voordoen, wanneer er 2³¹ seconden voorbij zijn sinds de Unix Epoch, middernacht van 1 januari 1970. Ook nu al geeft het rekenen met data vanaf 2038 soms problemen.

Trivia

Op NOS teletekst was als parodie op de millenniumbug na de jaarwisseling van 1999 naar 2000 het nieuws van 1 januari 1900 te zien.

"I really didn't foresee the Internet. But then, neither did the computer industry. Not that that tells us very much of course - the computer industry didn't even foresee that the century was going to end." - Douglas Adams

Noten