Verbond van Gewapende Neutraliteit

Catharina II van Rusland nam in 1780 het initiatief tot het eerste Verbond van Gewapende Neutraliteit

Het Verbond van Gewapende Neutraliteit (ook kortweg de Gewapende Neutraliteit genoemd) was de benaming voor twee verschillende bondgenootschappen van zeevarende Europese naties (1780-1783) en (1800-1801), met als voornaamste doel de handelsvloot te beschermen tegen aanvallen door Britse marineschepen.

Eerste Verbond van Gewapende Neutraliteit, 1780-1783

Op 8 maart 1780, ten tijde van de Amerikaanse Onafhankelijkheidsoorlog, verklaarde tsarina Catharina II van Rusland de gewapende neutraliteit van Rusland. Ze verklaarde dat neutrale naties het recht hadden om handel te drijven met landen die in oorlog zijn, zonder dat hun handelsvloten zouden worden belemmerd, behalve als het om handel in wapens of munitie zou gaan. Rusland zou geen blokkades van hele kusten toestaan. Blokkades van havens zouden wel worden toegestaan, mits een oorlogsschip van een van de landen in oorlog in die haven lag of in de buurt van die haven was. Om de gewapende neutraliteit kracht bij te zetten stuurde Rusland eskaders oorlogsschepen naar de Noordzee, de Atlantische Oceaan en de Middellandse Zee.

Denemarken en Zweden sloten zich bij Rusland aan om zo het Verbond van Gewapende Neutraliteit te vormen. Later sloten Pruisen, het Heilige Roomse Rijk, Portugal, Napels-Sicilië en het Ottomaanse Rijk zich aan bij het verbond. Men ging ervan uit dat Engeland het niet zou aandurven zo dicht bij huis een nieuw front te openen. Dat bleek een misrekening.

De Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden wilde zich aansluiten bij het Verbond van Gewapende Neutraliteit om haar handel met de Verenigde Staten te beschermen. In januari 1781 tekenden Nederlandse diplomaten in Sint-Petersburg een verdrag met Rusland. De Britten hadden in december 1780 vanwege de naderende toetreding de oorlog aan Nederland verklaard, waarna de Vierde Engels-Nederlandse Oorlog uitbrak. Al de diplomatieke verbanden met Nederland werden verbroken. Catharina trok haar handen ijlings van de Republiek af toen ze in het vaarwater van Engeland dreigde te komen.

Het eerste Verbond van Gewapende Neutraliteit bleef bestaan tot de Vrede van Parijs in 1783, het definitieve vredesverdrag tussen Groot-Brittannië en de Verenigde Staten.

Militair gezien had het verbond weinig kracht – de Britse marine was groter dan de gecombineerde marine van alle lidstaten – maar diplomatiek gezien was het verbond wel effectief. Zowel Frankrijk als de Verenigde Staten spraken hun steun uit voor het principe van gewapende neutraliteit.

Tweede Verbond van Gewapende Neutraliteit, 1800-1801

De Zeeslag van Kopenhagen, geschilderd door Nicholas Pocock

In 1800, tijdens de Tweede Coalitieoorlog tegen revolutionair Frankrijk, vormde tsaar Paul van Rusland een tweede Verbond van Gewapende Neutraliteit met Pruisen, Denemarken en Zweden. Dit verbond was echter minder succesvol dan de voorganger ervan, omdat de Britten het als een verkapte oorlogsverklaring zagen.

De Britse admiraal Horatio Nelson viel op 2 april 1801 de Deens-Noorse vloot aan in de Zeeslag van Kopenhagen, en vernietigde het grootste deel van de vloot. In de wapenstilstand die op de zeeslag volgde kwamen de Denen overeen om uit het Verbond van Gewapende Neutraliteit te treden. Kort daarop, op 23 maart, werd tsaar Paul vermoord. Dit betekende het einde van het verbond.