Brontekst bekijken van West-Indische Compagnie

{{Infobox bedrijf
| bedrijfsnaam =
| logo=Flag of the Dutch West India Company.svg
| afbeelding = West-Indisch Huis.jpg
| onderschrift = Het [[West-Indisch Huis (Amsterdam)|West-Indisch Huis]] in [[Amsterdam]], hoofdkwartier van de WIC van 1623 tot 1647
| oprichting = 3 juni 1621, tweede maal in 1675
| oprichter = 
| doel = 
| financiering = 
| opheffing = 1674, tweede maal in 1792
| oorzaak einde = 
| locatie = kamers in [[Kamer van de WIC in Amsterdam|Amsterdam]], [[Kamer van de WIC in Zeeland|Zeeland]], [[Kamer van de WIC in Rotterdam|Maze]], [[Kamer van de WIC in Groningen|Stad en Lande]] en [[Kamer van de WIC in het Noorderkwartier|Noorderkwartier]]
| bestuur = [[Heren XIX]]
| sleutelfiguren = 
| werknemers = 
| producten = 
| sector =
| industrie = 
| omzet = 
| winst = 
| marktkapitalisatie =
| overig = 
}}

De '''West-Indische Compagnie''' (WIC), voluit de '''Geoctroyeerde West-Indische Compagnie''' (GWIC of GWC: zie afkorting op de vlag) was een bedrijf uit de [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden]] dat in 1621 werd opgericht als privaatrechtelijke onderneming met publiekrechtelijke taken; de WIC was verantwoording schuldig aan de [[Staten-Generaal van de Nederlanden]].<ref>{{Citeer boek|titel=Van kolonie tot koninkrijksdeel: de staatkundige geschiedenis van de Nederlandse Antillen en Aruba van 1634 tot 1994|auteur=Aller, H.B. van (Hendrina Bernarda) |url=https://www.worldcat.org/oclc/782173415|uitgever=Wolters-Noordhoff|plaats=Groningen|datum=1994|pagina's=p.15|ISBN=90-01-04590-1}}</ref> De compagnie ontving van de Staten-Generaal - oorspronkelijk voor 24 jaar - het alleenrecht binnen de republiek op handel en scheepvaart in het door de Staten-Generaal vastgestelde octrooigebied tussen twee [[meridiaan (geografie)|meridianen]]{{Bron?|welke?|2023|09|04}}. Als westgrens gold de meridiaan door de oostpunt van [[Nieuw-Guinea]]{{Bron?||2023|09|04}} en als oostgrens die van [[Kaap de Goede Hoop]].

Het belangrijkst was de [[Trans-Atlantische driehoekshandel]] op [[Afrika|West-Afrika]], de [[Caraïben]] en [[Noord-Amerika|Noord]]- en [[Zuid-Amerika]]. In de zeventiende en achttiende eeuw bezat de WIC dit staats[[monopolie]] op de handel en scheepvaart op West-Afrika ten zuiden van de [[Kreeftskeerkring]], op Amerika, alsmede op alle eilanden tussen [[Newfoundland]] en [[Straat Magellaan]]. De WIC werd in 1674 opgeheven om een jaar later weer te worden heropgericht. In 1792 ging de WIC definitief ter ziele. De achterliggende doelstelling en [[strategische planning|strategie]] van de WIC waren de positie van Spanje en Portugal aan te tasten in Afrika en Zuid-Amerika.<ref name="stuyvesant.library.uu.nl">[https://web.archive.org/web/20051202143144/http://stuyvesant.library.uu.nl/kaarten/wic.htm De West-Indische Compagnie en haar belangen in Nieuw-Nederland. Een overzicht (1621-1664). Johan van Hartskamp]</ref> De WIC kreeg van de Staten-Generaal der Nederlanden de opdracht tijdens de [[Tachtigjarige Oorlog]] om de oorlog met [[Spanje (personele unie)|Spanje]] uit te breiden naar zee, zodat de aandacht van Spanje werd afgeleid van de [[Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden|republiek]].

== Voorgeschiedenis ==
[[Bestand:GWIC vlag - Bowles's naval flags of the world, 1783.jpg|miniatuur|Vlag van de West-Indische Compagnie]]
De scheepvaart en handel in het Atlantisch gebied waren sinds het [[Verdrag van Tordesillas]] verdeeld tussen de rooms-katholieke landen Spanje en [[koninkrijk Portugal|Portugal]]. Aan het eind van de zestiende eeuw ontstond hiertegen steeds meer weerstand. Het lukte [[Koninkrijk Engeland|Britten]] en Nederlanders steeds vaker om het [[monopolie]] van de Spanjaarden en Portugezen in Azië te breken. Nadat Spaanse en Portugese havens werden gesloten voor Nederlandse handelaars begon men vanuit de republiek met eigen aanvoer van onder meer [[keukenzout|zout]], [[tafelsuiker|suiker]] en [[delfstof]]fen die niet meer uit de Iberische havens konden worden betrokken.<ref>Blussé, L. & J. de Moor (1983) Nederlanders over zee. De eerste vijftig jaar, 1600-1650, p.62</ref>

Spanje bood de republiek vrede aan onder voorwaarde dat deze zich zou terugtrekken uit de vaart op Azië en Amerika.<ref name="stuyvesant.library.uu.nl" /> Het land weigerde een vredesverdrag te ondertekenen als er ook nog een West-Indische Compagnie zou worden opgericht. Raadpensionaris [[Johan van Oldenbarnevelt]] bood aan om de handel met de West op te schorten in ruil voor het [[Twaalfjarig Bestand]] (van 1609 tot 1621).<ref name="stuyvesant.library.uu.nl" /> De handel met de [[Caraïben]] - waar zout, suiker en [[tabak]] vandaan werd gehaald - werd bemoeilijkt door Spanje. Het gevolg was dat er tijdens deze periode onder vreemde vlag op Zuid-Amerika werd gevaren. In 1616 vestigde de Vlissingse burgemeester [[Jan de Moor (burgemeester)|Jan de Moor]] een [[factorij]] in [[Essequibo (kolonie)|Essequebo]] - in het huidige [[Guyana]] - ondanks het verdrag.

Tijdens het Twaalfjarig Bestand richtten de [[handelaar|kooplieden]] zich vooral op [[droogmakerij|inpolderingen]] van meren in [[Holland]]. Sommige kooplieden richtten zich op [[Noord-Amerika]], waar zich nauwelijks Spanjaarden en Portugezen hadden gewaagd. Tussen 1611 en 1613 voer [[Adriaen Block]] - in opdracht van de [[Tweehuysen Compagnie]]{{Bron?|volgens mij gaat het hier over een van de stichters Lambert van Tweenhuysen|2024|09|03}} - drie keer op en neer naar de [[Hudson (rivier)|rivier de Hudson]]; ook anderen waren daar vanuit de republiek actief als [[bonthandel|bonthandelaar]]. In 1614 kwam het tot een fusie van Amsterdamse firma's onder de naam [[Nieuw-Nederland Compagnie]].<ref>[https://web.archive.org/web/20140901195630/http://geelvinck.nl/hudson400/ Henry Hudson], ''Museum Geelvinck''</ref> De compagnie kreeg een octrooi van vier jaar en zag dit vernieuwd tot haar opheffing op 28 september 1621.<ref>https://www.dbnl.org/tekst/_gid001184901_01 (pagina 707)</ref><ref>Blussé, L. & J. de Moor (1983) Nederlanders over zee. De eerste vijftig jaar, 1600-1650, p. 66</ref> In 1625 werd het [[fort Amsterdam (Nieuw-Nederland)|fort Amsterdam]] op [[Manhattan (New York)|Manhattan]] gebouwd; het begin van [[Nieuw-Nederland]].<ref>[[Frederik Casparus Wieder|Wieder, F.C.]] (1925) De Stichting van New York in 1626 (Uitgaaf der [[Linschoten-Vereeniging]]).</ref>

[[Maurits van Oranje|Stadhouder Maurits van Oranje]] was voor het hervatten van de strijd met Spanje. In 1619 ontdeed hij zich van zijn voornaamste tegenstander [[Johan van Oldenbarnevelt]]. Toen twee jaar later de wapenstilstand afliep, werd de West-Indische Compagnie opgericht. De WIC had vooral als doel om - onder andere door [[kaapvaart]] - afbreuk te doen aan de Spaanse activiteiten bij de Amerikaanse kusten. Maar in 1623 keerden 103 [[Nederlandse zoutpannen in Venezuela|zoutvaarders]] leeg terug uit [[Venezuela]] aangezien Spanje hen het zout laden in Midden-Amerika onmogelijk maakte.

== De eerste WIC ==
[[Bestand:NL-HaNA 1.05.01.01 13 0001 Octrooi West Indische Compagnie 01.jpg|thumb|Eerste pagina van het Octrooi van de West-Indische Compagnie<ref>Nationaal Archief, 1.05.01.01 inventarisnummer 13, Octrooi verleend door de Staten-Generaal aan de West-Indische Compagnie, 3 juni 1621, http://gahetna.nl/collectie/archief/inventaris/inleiding/eadid/1.05.01.01/inventarisnr/13/level/file </ref>]]
{{Zie ook|Zie ook: [[Groot Desseyn]]}}

De WIC werd georganiseerd naar het model van de [[Verenigde Oostindische Compagnie|VOC]] en was onderverdeeld in vijf zogenoemde Kamers: 
*[[Kamer van de WIC in Amsterdam|Amsterdam]], 
*[[Kamer van de WIC van Zeeland|Zeeland]], 
*[[Kamer van de WIC in Rotterdam|Maze]] (Rotterdam), 
*[[Kamer van de WIC in Groningen|Stad en Lande]] (Groningen) en 
*[[Kamer van de WIC in het Noorderkwartier|Noorderkwartier]] (Hoorn).
Het bestuur bestond uit de [[Heren XIX]]. 

[[Cornelis Bicker]] was een van de belangrijkste bewindhebbers. Aanvankelijk kregen kooplieden, zoals [[Elias Trip]], [[Jan Cornelisz. Geelvinck]] en [[Samuel Blommaert]] toestemming nog een reis naar Guinee te ondernemen, maar ze moesten voor 1 juli 1622 terug zijn in het vaderland. In 1623 werd het [[Fort Nassau (Guyana)|fort Nassau (Nieuw-Nederland)]] overgedragen aan de WIC. Uiteindelijk kwam de financiering pas in 1623 tot stand nadat diverse steden - die betrokken waren bij de [[zoutvaart]] - onder druk waren gezet. Verschillende steden wensten de handel in zout niet op te geven; de Staten-Generaal beslisten dat de WIC niet langer het alleenrecht op de handel in zout had.<ref>Wennekes, W. (2001) Gouden Handel, p.296</ref> De Staten-Generaal en de [[Vereenigde Oostindische Compagnie|VOC]] zegden een miljoen gulden in de vorm van kapitaal en subsidie toe. Anders dan de VOC had de WIC niet het recht om militairen in te zetten. Daarvoor was toestemming van de [[Staten-Generaal van de Nederlanden|Staten-Generaal der Nederlanden]] nodig.

Toen het Twaalfjarig Bestand in 1621 was afgelopen, hadden de "haviken" in de republiek vrij spel om opnieuw oorlog te voeren met Spanje. De [[kaper (kapitein)|kaapvaart]] werd een van de belangrijke doelstellingen van de WIC. Het bewapenen van de handelsschepen met kanonnen en soldaten om zich te verdedigen tegenover Spaanse schepen was daarbij van groot belang. Op bijna alle schepen in 1623 gingen veertig à vijftig soldaten mee, voor een niet nader genoemde bestemming, mogelijk ter assistentie bij kapen van vijandelijke schepen.<ref>Klein, P.W. (1965) De Trippen in de 17e eeuw, p. 150</ref> Het is onduidelijk of dit ging om de expeditie naar de kust van Chili, Peru en Bolivia van [[Jacques l'Hermite]] opgezet door [[stadhouder Maurits]] met steun van de Staten-Generaal en de VOC. Een poging door [[Jacob Willekens]] in 1624 om San Salvador in de [[Allerheiligenbaai]] te veroveren, liep op een mislukking uit. In september 1625 viel [[Boudewijn Hendricksz]] [[San Juan (Puerto Rico)|San Juan in Puerto Rico]] aan om deze stad in te nemen. Hij had 2000 man tot zijn beschikking maar de Spanjaarden boden stevig weerstand. Voor zijn vertrek plunderde hij de stad en stak de gebouwen in brand. Hij verloor in deze strijd meer dan 400 man en een van zijn grootste schepen moest hij achterlaten omdat dit gestrand was. Een deel van de vloot deed onder [[Jan Dircksz. Lam]] een aanval op het Portugese [[Fort Sint George (Ghana)|fort Elmina]] aan de [[Goudkust (gebied)|Goudkust]], maar ook die mislukte. De verovering van de [[Zilvervloot]] in 1628 door [[Piet Hein (zeevaarder)|Piet Hein]] spreekt tot op de dag van vandaag tot de verbeelding. "Over de verdeling van de opbrengst ontstond uiteraard grote ruzie, iedereen was ontevreden over zijn aandeel."<ref>Blussé, L. & J. de Moor (1983) Nederlanders over zee. De eerste vijftig jaar, 1600-1650, p.68</ref>

Dat oorlogvoering in de eerste jaren van de WIC een belangrijke activiteit was blijkt uit het volgende citaat uit een commissie van de Heren XIX aan Piet Hein:
{{Citaat|Alsoo ons bij die van de West-Indische Compagnie te kennen gegeven is, dat sij inde laestgehoudene Vergaederinge van de Negenthien, beslooten hadden, omme wederom de Compagnie ten besten, ende tot afbreuck der Spaignaerden, in zee te brengen een groot aental van Schepen, ende die aen verscheiden oorden ende gewesten in haere Limiten te gebruijcken, op onse Commissie onder het beleit van een ervaren Admirael ende Capitein Generael, versien met sodanige macht ende Instructie, dat alle andere Admiralen, Commandeurs, Capiteinen en andere Officieren, het sij te land ofte te water met haere onderhebbende Schepen, besette plaetsen, Boots- en Crijchs-volck ter sijner aencomste sich datelick sullen begeven onder sijn commandement ende gebiet, denzelven obedieren.<ref>[http://zeerovery.nl/history/dtch1626.htm Text of a Letter of Marque of the Dutch West India Company, 1626]</ref>}}
[[Bestand:Delaware Bay Vinckeboons 14.jpg|thumb|De kolonie [[Swaanendael]] aan de Delaware]]
[[Bestand:Het West Indisch Huys - Amsterdam 1655.png|thumb|Het West-Indisch Pakhuis op [[Rapenburg (eiland)|Rapenburg]] in [[Amsterdam]], gebouwd in 1642.]]

In 1623 kreeg een commissie binnen de WIC opdracht de [[slavenhandel in Angola]] te onderzoeken. Naast de vier Amsterdamse afgevaardigden Albert Coenraetsz Burgh, Guilliemo Bartolotti, Joris Adriaensz. en Samuel Blommaert werden ook Jochem Althingh burgemeester van Groningen, Florisz. van Teylingen burgemeester van Alkmaar, [[Samuel Godin|Samuel Godijn]] van Amsterdam, Adriaen van der Goes van Delft, Pieter Meunix van Middelburg, Gommer Spranger van Amsterdam, [[Kiliaen van Rensselaer]], en een gedeputeerde van de Staten-Generaal benoemd.<ref>K. Ratelband (2006) ''De Westafrikaanse reis van Piet Heyn 1624-1625'', p.LV.</ref>

==Patroonschappen==
In 1629 gaf de WIC [[patroonschap]]pen aan een aantal particuliere investeerders in [[Nieuw-Nederland]]. Ze kregen daarmee het recht om een kolonie te stichten en te beheren in het octrooigebied van de WIC.<ref>{{Citeer boek|titel=Aan de Surinaamse grachten|medeauteurs=Balai, Leo, 1946-, Duff, Marian,, Fatah-Black, Karwan,, Slaa, Willem te,|url=https://www.worldcat.org/oclc/1115091540|plaats=Zwolle|datum=29 juni 2020|pagina's=p.11|ISBN=978-94-6258-363-4}}</ref> [[Albert Burgh]], [[Samuel Blommaert]], [[Samuel Godijn]], [[Johannes de Laet]]<ref>http://fabpedigree.com/s094/f756784.htm</ref> hadden weinig succes met het bevolken van de kolonie en het zich verdedigen tegen de plaatselijke indianen. Alleen [[Kiliaen van Rensselaer]] wist zich in het noorden te handhaven langs de Hudson. Blommaert probeerde in het geheim met het stichten van de kolonie [[Nieuw-Zweden]] zijn zaken aan de [[Delaware (rivier)|Delaware]] in het zuiden te redden. De meeste aandacht van de WIC ging inmiddels naar [[Nederlands-Brazilië]]. Pas in 1630 slaagde de West-Indische Compagnie erin om een deel van Brazilië te veroveren. De strijd had intussen zo veel van haar krachten gevergd, dat de Compagnie daarna onder een permanente dreiging van faillissement moest opereren.<ref>Heijer, H. den (1994) ''De geschiedenis van de WIC'', p.97</ref> In feite was de WIC in 1636 bankroet en alle pogingen tot sanering waren tot mislukking gedoemd.<ref>Dillen, J.G. van (1970), p.169</ref> [[Johan Maurits van Nassau-Siegen]] zond eind mei 1641 een expeditie van 21 schepen onder [[Cornelis Jol]] met 2.145 soldaten naar [[Luanda (stad)|Luanda]] om het slavendepot te overmeesteren, dat in augustus werd veroverd, en naar [[Sao Tomé (eiland)|Sao Tomé]] dat in oktober werd veroverd, zodat de Portugese overmacht in Afrika voorlopig was doorbroken.

De WIC tekende in augustus 1634 de overgave van de Spanjaarden bij [[San Juan (Dominicaanse Republiek)|San Juan]]. De ongeveer dertig op het eiland aanwezige Spanjaarden en een groot deel van de inheemse [[Taíno (volk)|Taíno]]-indianen werden door de Nederlanders naar Venezuela gebracht en aan wal gezet. De reden voor de inval en verovering was dat de WIC op zoek was naar een uitvalsbasis voor handel en [[kaapvaart]]. [[Curaçao]] lag gunstig ten opzichte van de Spaanse koloniën op het vasteland. Ook had het de beste haven tot dan toe bekend in het Caraïbisch gebied. Daarnaast zocht de WIC naar een goede bron van [[keukenzout|zout]]. Zowel op de kust van Venezuela als op [[Bonaire]] waren goede zoutpannen te vinden. Op Curaçao zelf was [[Haematoxylum campechianum|campêchehout]] (een grondstof voor een natuurlijke verf), vee, [[kalk]] en [[brandstof]] te vinden.

Vanwege het toenemende oorlogsgeweld in Brazilië stond de WIC er in 1645 - aan het einde van het octrooi - slecht voor. Een poging om de winsten van de VOC en de verliezen van de WIC tegen elkaar weg te strepen werd door de bewindhebbers van de VOC afgehouden.<ref>Dillen, J.G. van (1970) p.127</ref> Een samenvoeging van de beide compagnieën was niet haalbaar. Amsterdam was niet bereid de Compagnie uit het moeras te helpen en had te veel belang bij vrede en goede handelsbetrekkingen met Portugal. Deze ongeïnteresseerde houding van Amsterdam was de hoofdoorzaak van het trage, halfslachtige beleid, dat tot het uiteindelijk verlies van de kolonie Brazilië zou leiden.<ref>{{en}} {{aut|[[Charles Ralph Boxer|Boxer, C.R.]]}} (1957) The Dutch in Brazil 1624 - 1654. Oxford, Clarendon Press.</ref>

In 1647 maakte de Compagnie toch een doorstart met behulp van 1,5 miljoen gulden, kapitaal uit de VOC. De Staten-Generaal nam in feite de verantwoordelijkheid voor de oorlogvoering in Brazilië op zich. Vanwege de [[Vrede van Münster]] was het kapen van Spaanse schepen niet langer mogelijk. Tal van kooplieden uit Amsterdam en uit Zeeland zagen hun kans schoon om samen met zee- en kooplieden uit Hamburg, [[Glückstadt]] (toen Deens), Engeland en andere landen de Compagnie naar hartenlust te benadelen. Na het verlies van Brazilië in 1654 werd Curaçao - dat zich naast Jamaica tot het grootste slavendepot ontwikkelde - steeds belangrijker. Dat de WIC zich nog twintig jaar kon voortslepen, had zij te danken aan haar West-Afrikaanse bezittingen.{{Bron?||2020|06|29}} In 1664 verloor men ook Nieuw-Amsterdam.

===Varia===
* Rond 1645 waren de kinderen van [[Elias Trip]] (1570-1636) en van zijn broer [[Trip (geslacht)|Jacob Trip]] (1575-1661) sterk vertegenwoordigd binnen de WIC: Jacobus Trip (1627-1670) en diens nicht en neven Maria Trip (1617), Jacob Trip (1604-1681), Louis Trip (1605-1684) en Hendrik Trip (1607-1666) waren hoofdparticipanten.<ref>Klein, P.W. (1965) De Trippen in de 17e eeuw, p. 181</ref>
* In 1649 werd de [[Zweedse Afrika Compagnie]] opgericht, in feite een Hollandse onderneming van [[Louis de Geer (1587–1652)|Louis de Geer]] onder vreemde vlag.
* In 1649 wist de WIC in het [[koninkrijk Accra]] het monopolie op de inkoop van goud en slaven te verkrijgen.
* Op Tobago werd de kolonie [[Nieuw Walcheren]] gevestigd. Gedurende meer dan honderd jaar werd het eiland het strijdtoneel voor kolonisten uit heel West-Europa.<ref>Blussé, L. & J. de Moor (1983) Nederlanders over zee. De eerste vijftig jaar, 1600-1650, p. 83</ref>
* Amsterdam stichtte in 1656 aan de [[Delaware (rivier)|Delaware]] de stadskolonie Nieuwer-Amstel, bevolkt door [[Waldenzers]].
* In 1659 werd de [[Deense West-Indische en Guineese Compagnie]] onder leiding van [[Hendrik Carloff]] opgericht, eveneens een volkomen Amsterdamse onderneming.
* [[Jan Valkenburg]] gaat op 5 september 1662 voor een tweede termijn als directeur-generaal naar [[Fort Sint George (Ghana)|Elmina]] op het schip de Amsterdam.
* In 1662 worden er contacten gelegd met de bezitters van het [[Asiento]], die zich verplicht hadden 24.000 slaven te leveren. [[Domingo Grillo]] & [[Ambrosio Lomelinni]], hebben het asiento naar het zich laat aanzien als eerste aan [[Francesco Feroni]]<ref>Brakel, S. van (1918) Bescheiden over den slavenhandel der Westindische Compagnie, p. 50, 67. In: Economisch-Historisch Jaarboek IV. [http://www.bmgn-lchr.nl/articles/10.18352/bmgn-lchr.2776/galley/2830/download/]<!-- Archieflink: http://web.archive.org/web/20140906154925/http://bmgn.knhg.nl/V/Veen__H._Th._van_-_Cosimo_de_Medicis_reis_naar_de_Republie.pdf --></ref> vervolgens aan de [[Royal African Company]], de neven [[Firma Coymans|Coymans]], en de West-Indische Compagnie uitbesteed.<ref>[http://books.google.com/books?id=HGoyvMF7xw8C&printsec=frontcover&hl=nl&source=gbs_navlinks_s Postma, J.M. (2008)] ''The Dutch in the Atlantic Slave Trade, 1600-1815'' blz. 33, Cambridge University Press.</ref> In 1663 en 1664 verkocht de WIC meer slaven dan de Portugezen en de Engelsen samen.<ref>[https://web.archive.org/web/20060517220722/http://focquenbroch.apud.net/wilre.htm Binder, F. e.a.] (1979) ''Dirck Dircksz. Wilre en Willem Godschalk van Focquenbroch(?) Geschilderd door Pieter de Wit te Elmina in 1669.'' Bulletin van het Rijksmuseum 27, p.7-29.</ref>
* In 1667 en 1668 zijn er nieuwe contacten tussen het Spaanse hof met de WIC over het Asiento. [[Balthasar Coymans (1618-1690)|Balthasar Coymans]], en [[Josephus Coymans|Joseph Coijmans]], beiden wonend te Haarlem ... sluiten zodanig contract ... ter somme van vijfhonderdduizend guldens.<ref>4 nov. 1669 NA 3678A-172 en 176 not. F. Tixerandet. Informatie afkomstig van R. Koopman, Zaandam.</ref>
* De belangrijkste handelsproducten van de oude WIC waren zout, suiker, bevervellen, tabak, goud, koper en slaven.
* De eerste West-Indische Compagnie voerde een lange doodstrijd; haar einde in 1674 was pijnloos.<ref>Klein, P.W. (1965) De Trippen in de 17e eeuw, p. 182</ref>

== Oprichting van de tweede WIC ==
[[Bestand:Guilherme Piso rapadura 1648.jpg|thumb|Suiker koken door slaven onder het toeziend oog van een [[blankofficier]]]]
Toen de WIC in 1674 door grote financiële problemen haar schulden niet meer kon aflossen, werd het bedrijf ontbonden. Maar vanwege de grote handelsbelangen, vooral in goud en slaven, en het feit dat er nog veel koloniën in [[West-Indië]] aanwezig waren, werd in 1675 besloten de ''Tweede Geoctroyeerde West-Indische compagnie'' op te richten. Deze werd ook wel de ''Nieuwe West-Indische compagnie'' genoemd. Ze had hetzelfde handelsgebied als de eerste. Alle schepen, vestingen en dergelijke werden door het nieuwe bedrijf overgenomen. Het aantal directeuren werd van 19 teruggebracht op 10, het aantal bewindhebbers van 74 op 50.<ref>Vanouds hadden ook steden als Leiden, Haarlem en Deventer, en de provincies Gelderland, Utrecht en Overijssel het recht bewindhebbers te benoemen.</ref> In 1676 gaven plannen van [[Hendrik Carloff]] aanleiding tot de tocht van [[Jacob Binckes]] naar [[Tobago]] en wat volgde staat bekend als de [[Eerste Slag bij Tobago]]. Een Tweede slag betekende het einde van de Nederlandse pogingen om van Tobago een Nederlandse kolonie te maken.

De nieuwe WIC beschikte rond 1679 over een actiekapitaal dat iets meer dan 6 miljoen gulden bedroeg, en grotendeels geleverd werd door de Amsterdamse kamer. De bewindhebbers kwamen bijeen in de [[Voetboogdoelen (Amsterdam)|Voetboogdoelen]], evenals de directeuren van de [[Sociëteit van Suriname]].

== Trans-Atlantische slavenhandel ==
{{Zie hoofdartikel|Trans-Atlantische slavenhandel}}
[[Bestand:Pakhuiswic.JPG|thumb|Pakhuis van de WIC in Amsterdam]]
[[Bestand:Elmina Castle Smaller Courtyard 30 Aug 2012.jpg|thumb|Bewaarplaats voor slaven in [[Fort Sint George (Ghana)|Elmina]]]]

De Tweede WIC hield zich vooral bezig met de [[Trans-Atlantische slavenhandel]], hoewel er meer werd verdiend aan de goudhandel. De trans-Atlantische handelsvaart bracht - nadat Afrikaanse slaven naar Guiana, Suriname en het Caribisch gebied waren vervoerd - producten als ivoor, goud, kleurstof, tabak en beverbont weer naar de republiek. Van hieruit werden de producten verder vervoerd naar binnen- en buitenland. De slavenvaart - waarin de bewindhebbers een zeer groot deel van het bedrijfskapitaal hadden geïnvesteerd - vormde de omvangrijkste scheepvaartactiviteit van de WIC. In de periode 1674-1740 heeft de compagnie 383 schepen uitgereed. Van alle slavenreizen die zijn gemaakt, werden er 235 met eigen vaartuigen, 134 met gehuurde schepen en 14 met in beslag genomen smokkelschepen uitgevoerd.

Op [[21 mei]] [[1683]] werd de ''[[Sociëteit van Suriname|Geoctroyeerde Sociëteit van Suriname]]'' opgericht: een particuliere onderneming van de WIC samen met de familie van Aerssen van Sommelsdijck en de stad [[Amsterdam]]. Deze drie participanten hadden elk een gelijke stem in de onderneming. De Sociëteit van Suriname kreeg in datzelfde jaar het beheer over de [[Suriname (kolonie)|kolonie Suriname]].

In februari 1685 verkreeg [[Balthasar Coymans (1652-1686)|Balthasar Coymans]] van Spanje het [[Asiento|asiento de negros]], een handelsdeal waarbij een van tevoren hoeveelheid slaven door het land werd ingekocht. Na het verkrijgen van dit recht stegen de koersen van de WIC.<ref>[http://books.google.nl/books?id=McG6VMJlN5IC&pg=PA104&lpg=PA104&dq=%22Balthasar+Coymans%22+Cadiz&source=bl&ots=HyAsvHGRbG&sig=bvZx3a6fsLKvw-_9LI5WGkNCF6A&hl=nl&ei=LicuStG_M5O1-Qb6z_CCCg&sa=X&oi=book_result&ct=result&resnum=2 De geoctrooieerde compagnie (2005) door Henk den Heijer, p. 104]</ref> In 1688 nam Spanje dit recht terug, maar deze periode van 1685 tot 1688 bleek het hoogtepunt in de slavenhandel naar Curaçao.

Op hun jaarlijkse bijeenkomst in de herfst stelden de Heren XIX het aantal uit te reden schepen vast. De verdeling van de schepen over diverse kamers gebeurde aan de hand van de zogenoemde 'negensleutel''<nowiki/>'''. De kamer van Amsterdam nam 4/9 deel van het werk voor haar rekening. Dat hield in dat zij vier van de negen scheepsreizen organiseerde. Voorts werden de vertrekdata en de plaatsen waar de slaven in Afrika gehaald en in Amerika afgeleverd moesten worden, vastgesteld. In het bijzonder werd er op gelet dat de schepen niet te snel na elkaar werden uitgereed. Te veel schepen voor de kust van Afrika betekende lange wachttijden, waardoor het risico van sterfte van de reeds aan boord zijnde slaven aanzienlijk werd vergroot. Ten slotte stelde het college de waarde van de naar Afrika te vervoeren lading vast, waarbij ook werd aangegeven hoeveel slaven daarvoor in Afrika ingekocht moesten worden. De eigenlijke organisatie van de slavenreizen berustte bij de verschillende Kamers van de WIC die daarvoor speciale commissies in het leven hadden geroepen. Zo telde de ‘’''commissie tot de saaken van de slavenhandel''’’ in de [[Kamer van de WIC in Amsterdam|kamer Amsterdam]] vijf leden, waarmee zij de grootste commissie van deze kamer was.

De reis begon in een van de vele [[Nederland]]se [[haven]]s. Vandaar voeren de Hollanders langs de Afrikaanse kust en hielden halt in een van de Nederlandse forten aan de [[Goudkust (gebied)|Goudkust]]. De belangrijkste waren [[Elmina]] en [[Accra]]. Aan de slaven werden nauwkeurige eisen gesteld. Voor leverbare slaven werden gehouden: ''degene die niet blind, lam nog gebroken sijn, ende ook dewelke geen besmettelijke siekte hebben''. Verder werd bepaald welke leeftijd de slaven mochten hebben en wat hun marktwaarde was. Volwaardige slaven waren vijftien tot en met zesendertig jaar oud, slaven ouder dan zesendertig kwamen niet in aanmerking voor transport, slaven van zes tot vijftien jaar telden als drie voor de prijs van twee en van twee tot zes jaar twee voor de prijs van een. Voor een slaaf moest volgens het contract tweehonderd gulden worden betaald. Planters van suikerplantages kregen korting. De rekening moest voor een derde voldaan worden in suiker. De betaling diende te gebeuren veertien dagen na de ontvangst van de gekochte slaven, waarbij het deel suiker belangrijker was dan het geld, dat eventueel later voldaan mocht worden.

De grootste schepen die voor de slavenvaart werden uitgerust, waren fluiten, pinassen en fregatten. Dergelijke vaartuigen waren tussen de 100 en 120 voet lang en vervoerden gemiddeld zeshonderd slaven per reis. Bij het vaststellen van de ‘toerbeurten’ hanteerden de Heren Tien de standaard van vijfhonderd slaven voor grote schepen. In de praktijk viel het aantal vervoerde slaven altijd hoger uit dan de standaard aangaf. Deze grote slavenschepen werden bewapend met vijftien tot twintig stukken geschut en hadden een bemanning van vijfenveertig tot zestig man. De gemiddelde reisduur van een slavenschip was 516 dagen, inclusief de wachttijd in Afrika en Amerika en de terugreis naar de republiek. De slaven werden voor 200 gulden (ongeveer een jaarloon voor een arbeider) verkocht aan tussenhandelaren en deze brachten ze onder andere naar [[Suriname (kolonie)|Suriname]], [[Berbice]], [[Essequibo (kolonie)|Essequibo]] of [[Sint Maarten (eilandgebied)|Sint Maarten]], waar ze aan plantage-eigenaren verkocht werden. De schepen van de WIC namen suiker mee terug naar Nederland, waarna ze weer naar West-Afrika gingen, het werd daarom ook wel de ''[[Driehoekshandel|driehoeksvaart]]'' genoemd.

== Veroverde gebieden==
* In [[Noord-Amerika]]:
** De eerste [[kolonie (staatkundig)|kolonie]] die de WIC stichtte, was [[Nieuw-Nederland]]. De kolonie werd in 1624 gesticht en in 1667 bij de [[Vrede van Breda]] formeel overgedragen (in de praktijk geruild tegen Suriname) aan [[Engeland]]; van 1673 tot 1674 was het tijdelijk weer in Nederlandse handen. Volgens de bepalingen van de [[Vrede van Westminster (1674)|Vrede van Westminster]] ging het weer terug naar Engeland.
** [[Nederlands Acadië|Acadië]].
* Enige [[Antillen]], onder meer:
** [[Aruba]], [[Curaçao]], [[Bonaire]], [[Saba]], [[Sint Eustatius|St, Eustatius]] en [[Sint Maarten (land)|Sint-Maarten]]; deze West-Indische eilanden waren van ongeveer 1634 tot 1792 gekoloniseerd door de WIC.
** Twee plaatsen op [[Puerto Rico]].
** De [[Nederlandse Maagdeneilanden]].
** [[Nieuw-Walcheren]] op [[Tobago]], later heroverd door de Britten.
* In [[Zuid-Amerika]]:
** Verschillende [[Nederlandse zoutpannen in Venezuela|zoutpannen]] in Venezuela.
** Het huidige [[Guyana]].
** [[Suriname]], tot [[1975]] deel van het [[Koninkrijk der Nederlanden]]. Het door [[Zeeland (provincie)|Zeeland]] onder [[Abraham Crijnssen (commandeur)|Abraham Crijnssen]] 1667 veroverde Suriname werd in 1682 aan de WIC verkocht. Door geldgebrek van de WIC kwam in mei 1683 een nieuwe eigenaar van Suriname opdagen, de [[Sociëteit van Suriname]]. In 1770 vond er een misoogst plaats en [[François Cornelis van Aerssen]] verkocht zijn omvangrijke aandeel in Suriname aan de stad Amsterdam, die toen 2/3 van de kolonie in haar bezit kreeg. De [[bewindhebbers]] van de WIC eisten tevergeefs 1/6 deel op, zodat beide partijen even machtig zouden zijn. Op grote schaal werd [[krediet]] verleend aan nieuwe planters. Tijdens de Amsterdamse beurscrisis van 1773 gingen veel Surinaamse plantagehouders failliet, wat de WIC in grote financiële moeilijkheden bracht. De Surinaamse planters staken diep in de schulden (20 tot 24 miljoen gulden),<ref>V.P. Malouet’s Reisen nach dem französischen Guiana und nach Surinam, p. 145. </ref> nadat de koffieprijs was gedaald.<ref>V.P. Malouet’s Reisen nach dem französischen Guiana und nach Surinam, p. 154. </ref> Zij hadden veel te grote [[Hypotheek (financieel)|hypotheken]] afgesloten en leefden op grote voet in protserige huizen, met soms 30 man personeel om een weelderige tuin te onderhouden. Een aantal planters verkocht hun plantage met verlies en trok weg. Financieel ging het slecht met Suriname en de Sociëteit en [[Jurriaan François de Friderici|Friderici]] liet veel te veel geld bijdrukken voor de beperkte economie. In 1795 werd de Sociëteit van Suriname ontbonden in naam van de [[Bataafse Republiek]].
** [[Cayenne (Nederlands gebied)|Cayenne]], het huidige [[Frans-Guyana]].
** [[Nederlands-Brazilië]].
* In [[Afrika]]:
** [[Arguin]] in [[Mauritanië]].
** [[Gorée]], een eilandje van [[Senegal]].
** De [[Nederlandse Goudkust|Goudkust]], in 1871-1872 verkocht aan de Britten.
** [[Slavenkust]].
** De eilanden [[Sao Tomé (eiland)|Sao Tomé]], en [[Annobón|Annobon]].
** Het eilandje [[Corisco]].
** Verschillende plaatsen in [[Angola]] en [[Namibië]].
* Het eilandje [[Sint-Helena (eiland)|Sint-Helena]].

== Opheffing ==
In 1759 schreef [[Jan Pieter Theodoor Huydecoper]] brieven naar de bewindhebbers over de abuizen in de boekhouding in [[Elmina]]. Streven naar eerlijkheid en goede trouw werd door bijna iedereen als onnozelheid beschouwd, terwijl arglistigheid doorging voor ervaring.<ref>Kooymans, L. (1997) Vriendschap en de kunst van het overleven in de zeventiende en achttiende eeuw, p. 288</ref>

In 1792 werd de tweede WIC als gevolg van teruglopende inkomsten opgeheven. De compagnie had sinds het vrijgeven van de slavenhandel enkel als bestuursapparaat gefungeerd. Rond 1800 werd er zonder succes geprobeerd een ''Derde WIC'' op te richten, maar de aanplant van [[suikerbiet]]en zou op den duur het plantagesysteem en de slavenhandel op een succesvolle manier ondermijnen.

== Zie ook ==
* [[Archieven van de West-Indische Compagnie]]
* [[Plantages in Suriname]]
* [[Nederlands slavernijverleden van A tot Z]]

== Externe links ==
* {{nl}} {{pt}} [http://www.s4ulanguages.com/wic.html Facsimile van 15 boeken] over de WIC gebeurtenissen in Brazilië in de zeventiende eeuw

{{Appendix|2=
* Dantzig, Albert van (1968): ''Het Nederlandse aandeel in de slavenhandel'', Bussum, Van Dishoeck (Fibulareeks 27).
* Dillen, Johannes Gerard van (1970): ''Van Rijkdom en Regenten'', 's-Gravenhage, Martinus Nijhoff.
* Emmer, Pieter Cornelis (2000): ''De Nederlandse slavenhandel 1500-1850'', Amsterdam en Antwerpen, De Arbeiderspers. {{ISBN|9029515090}}
* Heijer, Henk den (2002): ''De geschiedenis van de WIC'', Zutphen [derde gewijzigde druk], Walburg Pers. {{ISBN|978-90-5730-478-1}}
* Heijer, Henk den (1997): ''Goud, ivoor en slaven. Scheepvaart en handel van de Tweede Westindische Compagnie op Afrika, 1674‑1740'', Zutphen, Walburg Pers.
{{References}}
}}
{{Navigatie koloniën Republiek der Verenigde Nederlanden}}
{{Navigatie slavernij}}

[[Categorie:West-Indische Compagnie| ]]
[[Categorie:Nederlandse slavenhandel]]