Delf
De Delf is een, waarschijnlijk voor het jaar 1000 aangelegde, waterweg van Delfzijl (= zijl in de Delf) naar Winsum.
De Delf had twee functies:
- handelskanaal, om te voorkomen dat men over zee moest varen, een in die tijd gevaarlijke onderneming;
- afwateringskanaal.
De naam Delf komt van graven, delven. Ook de stad Delft dankt zijn naam aan een water met (bijna) dezelfde naam.
Het eerste gedeelte is het huidige Damsterdiep van Delfzijl (waar de Delf later met zijlen werd afgesloten) tot Winneweer. Van daar volgde het een gedeelte van de nu praktisch verzande Fivel en liep het langs de Delleweg. Dit gedeelte is nog nauwelijks herkenbaar. Delle is een verbastering van Delf.
Vanaf Middelstum is de Delf weer zichtbaar, nu als het Huizingermaar, het Westerwijtwerdermaar, het Boterdiep en het Winsumerdiep. Even ten westen van Winsum maakte het een bocht naar het zuiden, naar de plek die nu Oldenzijl heet en kwam daar uit in het Reitdiep, nu Oude Diepje.
Vanaf daar kon men verder varen naar het huidige Zoutkamp, om vanaf daar de Lauwerszee over te steken naar Dokkum.
In 1057 verleende de keizer markt- en muntrecht aan Winsum en aan Garrelsweer, twee plaatsen aan de Delf.