ANDY MALENGIER[bewerken | brontekst bewerken]

Andy Maurice Fédor Malengier (Ieper, 09 juni 1971) is een Belgisch tuin- en landschapsarchitect

‘De poëzie van het landschap zien, respecteren en benadrukken. Dat is landschapsarchitectuur!’ Andy Malengier

Loopbaan

Als kind had Andy Malengier een constante voorliefde voor de natuur, tuinen, landschappen en tekenen. Op 15-jarige leeftijd trok hij naar Gent om er de Artistieke Humaniora te volgen aan het Sint-Lucas instituut. Deze artistieke opleiding onder de deskundige begeleiding van architect Gilbert Decouvreur bleek de perfecte basis te zijn om later naar Melle te trekken, waar hij verder studeerde aan de Hogeschool Gent, Departement Biowetenschappen en Landschapsarchitectuur.

Na zijn studies en na werkervaringen in de tuinaanleg en in Nürnberg volgde hij een bijkomende opleiding monumenten- en landschapszorg aan de kunstacademie van Antwerpen. Deze werd vroegtijdig stopgezet om aan de slag te kunnen gaan als tijdelijk plaatsvervangend hoofd van de groendienst van de Stad Wervik. Van toen af wist hij zich met zijn ontwerpen voor begraafplaatsen moeiteloos te onderscheiden. In de handelsbeurs van Antwerpen behaalde hij voor de stad Wervik in 1999 de International Funeral Award (IFA) met het ontwerp voor de parkbegraafplaats van Wervik. Een unieke prestatie, daar hij toen de realisatie van de nieuwe begraafplaats in Kortrijk, een ontwerp van de Milaneese architect Bernardo Secchi, achter zich kon laten.

In 2001 richtte Andy Malengier zijn eigen ontwerpbureau op. In 2004 werd terug de IFA gewonnen in de categorie funeraire kunst en in 2007 met de realisatie van vier begraafplaatsen voor de gemeente Zonnebeke. Later won hij tevens de ontwerpwedstrijd voor een nieuwe begraafplaats in Watou en werd hij laureaat met de nieuwe begraafplaats van Vleteren.

Naast deze onderscheidingen in de wereld van begraafplaatsen kon hij in 2010 ook een belangrijke wedstrijd winnen met de herinrichting van de dorpskern van Oostnieuwkerke. Ook de herinrichting van het gemeentepark van Wevelgem werd in 2018 uitgeroepen tot beste parkrealisatie van Vlaanderen.

Algemene kenmerken van zijn werk

Rust en eenvoud

Deze kenmerken werden op een poëtische wijze in zijn ‘Formule van de Stilte’ opgenomen: ‘Stil, … kijk! Water, gras en bomen. Een contemplatieve combinatie, het geheim van de mooiste tuin, groot of klein. De formule van de stilte, die iedereen zou moeten beheersen. Een mooiere leefomgeving voor ons allen zou werkelijkheid worden!’

Scheppen van ruimte

Zijn werk kenmerkt zich eveneens door het herontdekken en vervolgens scheppen van open ruimte in soms heel kleine en volgepropte plaatsen zonder daarbij de historische stedenbouwkundige context uit het oog te verliezen. Deze open ruimtes of leegtes reflecteren vaak mini landschappen waarin de mensen elkaar kunnen ontmoeten, gezonde bewegingsruimte kunnen vinden, tot rust kunnen komen en even kunnen wegdromen. Hij brengt m.a.w. de tuin niet in het landschap maar het landschap in de tuin.

Humaan

Andy Malengier ontwerpt in harmonie met de natuurlijke entourage en de culturele context buitenplaatsen waar iets fundamenteel menselijks te beleven valt. Plaatsen met een optimale beleving waar ontmoeting en betrokkenheid centraal staan. Waar de weg ernaartoe even belangrijk is. Waar een evenwicht tussen openheid en geborgenheid de mens steeds een comfortabel gevoel heeft.

Begraafplaatsen

Zijn ontwerpen voor begraafplaatsen besteden steeds bijzondere aandacht aan het ritueel van het afscheid nemen en de latere herdenking van een dierbare, zodat deze in een contemplatieve tuin of indien mogelijk gericht op een open landschap kunnen doorgaan. Het zijn plaatsen waar de kunst om te leven, de kunst om te sterven en de kunst om los te laten de perfecte harmonie vinden.

De algemene kenmerken van zijn werk worden in zijn begraafplaatsen aangevuld met de volgende specifieke kenmerken:

Integratie van mythes en symbolen

De cirkel

Een heel belangrijk streefdoel in zijn ontwerpen voor begraafplaatsen is om tijdens het allerlaatste samenzijn nog eens als familie en vrienden in een kring rond de dierbare overledene te zitten. Daarbij speelt de geopende cirkel een belangrijke rol. De familie kan in het zware uur van het afscheid nog even in een kring rond de dierbaar overledene zitten en hem of haar symbolisch nog even vasthouden en terzelfdertijd loslaten. Via deze architecturale beweging wordt het ritueel van het afscheid nemen uitgevoerd op een wijze dat wij reeds lang vergeten zijn en niet meer voldoende in onze samenleving vervat zit. De cirkel is een antwoord op een diachronische nood. Een nooit verdwenen nood van de mens naar plaatsen waar het ritueel kan plaatsvinden. De herontdekking van deze menselijke nood in de vorm van een landschapsarchitectuur of ‘landart’ inrichting, werd door Andy Malengier reeds op talrijke begraafplaatsen in Vlaanderen gerealiseerd. Hij wordt daarmee beschouwd als een pionier of her ontdekker van deze specifieke oude begraafplaats- en herdenkingsarchitectuur.

Water

De dood gaat steeds over het water. In alle culturen doorheen de geschiedenis van de mensheid. De meest bekende is de Griekse mythe waarin de veerman Charon de doden met een bootje overzet over de rivier de Styx naar de Hades. Deze mythe komt voor in alle kunstdisciplines. Specifiek in de landschapsarchitectuur verkregen o.a. Jean-Jacques Rousseau, Prinses Diana en vele andere belangrijke figuren op deze wijze hun laatste rustplaats. In Wervik en in het masterplan van de begraafplaats van De Panne zorgde Andy Malengier er zelfs voor dat iedereen dergelijke uitvaart kan verkrijgen. De kist of de urne wordt in Wervik tijdens het afscheidsritueel gericht op een 88 meter lange waterlijn. De begrafenisterm ‘uitvaart’ is er meer dan toepasselijk in beeld gebracht.

Poorten

In Poperinge realiseerde hij op de begraafplaats ‘Ter Ruste’ een architecturaal complex voor de nieuwe inkom van de begraafplaats. Hij schreef er een toepasselijke Haiku die geplaatst werd op de wand van het voorportaal die leidt naar de afscheidstuin.

In stilte gehuld

poorten tot de tuin van troost

heel dicht bij elkaar

De haiku drukt er de ervaring van het moment uit. Hiermee wordt inzicht verkregen in het ware doel van deze architectuur. Samen in alle stilte een pad bewandelen doorheen de poorten richting de tuin van afscheid en troost. Een met berken beplante tuin van Eden, waar we heel dicht bij elkaar van onze dierbare geliefde afscheid kunnen nemen.

Planten

Op de begraafplaatsen van Wervik en Poperinge werden op symbolische plaatsen berken aangeplant. In vele mythologieën wereldwijd wordt de berk beschouwd als de wachter tot het paradijs. De berk heeft er de gelijkaardig taak van de Cherubijn of wordt er soms beschermd door de Cherubijn.

Op veel gerealiseerde begraafplaatsen werd op symbolische plaatsen Taxus aangeplant. In Wervik stopt de 88 meter lange waterlijn in het hart van de parkbegraafplaats. De arduinen sokkel symboliseert er het einde van het leven. In het verlengde van de waterlijn of ‘levenslijn’ gaat het leven verder in het eeuwige leven door middel van een lange taxushaag. Taxus met de oud-christelijke symboliek van het eeuwig leven in de vorm van de altijd groenblijvende plant.

Groene velden

In Vleteren, Staden en Geluveld wordt de bezoeker doorheen verschillende poorten geleid naar een verhoogde afscheidsplaats met strooiweide gericht op het landschap. De symboliek van de Elysese velden werd hiermee ook in het ontwerp van deze begraafplaatsen sterk geïntegreerd.

De taal der schoonheid

Zijn oud-leraar Gilbert Decouvreur schreef ooit over het werk van de Zweedse architect Gunnar Asplund die in 1915 samen met zijn collega Sigurd Lewerentz ‘Woodland Cemetery’ in Stockholm ontworpen heeft. In een aan Andy Malengier gerichte brief bracht hij het door hem geschreven citaat over het werk van Asplund in verband met het werk van zijn oud-leerling:

‘Het was de grote en heerlijke opgave van de ontwerper om in de taal der schoonheid tot de bedroefden te spreken, een taal van vrede, die alle verstand te boven gaat’.

Regelmatig ontvangt Andy Malengier brieven of e-mails van mensen die zijn gerealiseerde begraafplaatsen bezocht hebben of er een dierbare begraven hebben.

‘Andy, van zoveel schoonheid wordt een mens stil. Kan men zich onthechten van vele dagelijkse beslommeringen. Een geliefde moeten afgeven krijgt in uw prachtige realisaties een diepere betekenis en stemt tot innerlijke rust en vrede.’ - Paul Decorte

Waarmee aangetoond wordt dat het belang van schoonheid de mens beroerd en troost tot in het diepste van zijn wezen.

Realisaties zijn te vinden in Wervik, Zonnebeke, Geluveld, Beselare, Passendale, Wulvergem, De Panne, Zillebeke, Oedelem, Vleteren, Staden, Poperinge en Watou. Onder de masterplannen behoren de begraafplaatsen van Geel, Wachtebeke, Wortegem Petegem, Putte, Kapellen, Oostrozebeke, Steenhuffel, Zemst, Sint- Pieters Leeuw, Antwerpen Ruggeveld, Proven, Moorslede, Boechout, Zele, Oudenaarde Dijkstraat en Blankenberge. Er werden ook diverse herinrichtingsplannen uitgewerkt voor de restauratie van oude en beschermde begraafplaatsen zoals in Lo, Reninge, Gijverinkhove, Veurne, Sint-Pieters-Leeuw Rink en Oudenaarde.

Dorpskernen & publieke parken en tuinen

De herinrichting van de dorpskernen ligt Andy Malengier eveneens nauw aan het hart. Geïnspireerd door de typische middeleeuwse Engelse ‘Village Green’ brengt hij hier ook terug een oeroude traditie aan het daglicht waarbij het centrale hart waarop en waarrond het gemeenschapsleven zich afspeelt bijzondere aandacht krijgt. Beeldkwaliteit en een humane functionaliteit gaan er in zijn ontwerpen steeds hand in hand.

De algemene kenmerken van zijn werk worden in zijn dorpskernen aangevuld met de volgende specifieke kenmerken:

Ontmoeting

Door het scheppen van leegte ontstaan er ontmoetingsplaatsen, functionele ‘greens’ waar de inwoners van de stad en het dorp elkaar kunnen ontmoeten.

In de dorpskern van Oostnieuwkerke werd een tweeledig kunstwerk van Maen Florin geïntegreerd. Geïnspireerd op de filosofie van Jean-Paul Sartre bepaalde Andy Malengier er het thema van de kunstwedstrijd.

In een hoofdstuk uit het werk, ‘Het zijn en het niets’ van Jean-Paul Sartre behandelt hij er ‘de blik van de ander’.

‘Ik ben alleen in een park, en projecteer mijn gevoelens op het mij omringende landschap. Plotseling zie ik een mens die mij observeert. Op dat moment word ik een object dat door de ander gedefinieerd wordt. De ervaring van de leegte brengt onze gesitueerdheid in de wereld, onze betrokkenheid bij anderen tot uitdrukking. Een mens moet die leegte voortdurend met zich meedragen om zich blijvend bewust te zijn, zijn betrokkenheid tot zijn medemensen tot uitdrukking te brengen.’

In Oostnieuwkerke kan het beeld niet zonder het park en het park niet zonder het beeld. Een voorbeeld van een optimale kunstintegratie in de publieke ruimte.

Traditie

Er valt niets nieuws meer uit te vinden. We moeten de traditie slechts verfijnen en toepassen naar de hedendaagse noden. In de dorpskern van Oostnieuwkerke lag er een vergeten open ruimte te wachten om herontdekt te worden. Hij herstelde dus slechts de traditie in een tijdloos kader volgens hedendaagse normen. De Duitse architect Paul Schmitthenner zei ooit: ‘Ik vertel niets nieuws, hooguit wat vergeten is.’

In een brief schreef Daniël Vanhoutte aan Andy Malengier het volgende: ‘Ik vind het bijzonder sterk dat je in de context van de huidige samenleving en mentaliteit klemtonen durft leggen die tegen de stroom ingaan en diepere behoeften van de mens weer gaat aanboren.’

Realisaties zijn te vinden in Oostnieuwkerke en Zillebeke. Onder de masterplannen behoren de dorpskernen van Oostrozebeke, Geluwe, Noordschote en Sint- Martens Lennik. Gemeentelijke parken en tuinen werden gerealiseerd in Wervik (tuin van het stadhuis), Geluwe, Oostnieuwkerke, Wevelgem en Staden. Landschapsparken werden gerealiseerd in Menen Diefhondbos en Oostrozebeke Mandelmeersen.

Militaire begraaf- en herdenkingsplaatsen

Opgegroeid in een streek bezaaid met talrijke militaire begraafplaatsen ontwikkelde Andy Malengier reeds vroeg in zijn leven een grote fascinatie voor het werk van de architecten.

In 2011 nam Andy Malengier het initiatief om een herdenkingsmonument te ontwerpen voor de twee Australische broers Hunter. John Hunter sneuvelde in 1917 tijdens de ‘Derde Slag om Ieper’ in Zonnebeke en werd er door zijn broer Jim op het slagveld begraven. 93 jaar later werd John door Johan Vandewalle opgegraven en werd de familie in Australië van dit bijzonder moment op de hoogte gebracht. Er werd een herdenkingspark ontworpen met daarin centraal gelegen een 66 meter lange minimalistische sokkel. Op het ene uiteinde komt er een figuratief beeld van de stervende John in de armen van zijn broer Jim. Het schetsontwerp voor het beeld van de twee broers werd gemaakt door de in Ieper wonende Engelse kunstenaar Sören Hawkes. De Australische beeldhouwer Louis Laumen vervaardigt op heden in Melbourne het bronzen beeld. Op het andere uiteinde van de lange sokkel staat er een abstract beeld van de twee broers die terug verenigend zijn onder de vorm van twee in elkaar verstrengelde bronzen ringen. De bijna oneindig lange minimalistische sokkel tussen de twee bronzen kunstwerken symboliseert het lange troosteloze leven van Jim die zijn leven lang zijn broer moest missen. Deze bijzondere ‘landmark’ verkreeg de naam ‘Brothers in Arms Memorial’ en stuurt een universele vredesboodschap de wereld in. Een verhaal van vrede en de eeuwige vereniging van alle broers die elkaar in vele oorlogen hebben verloren.

In 2015 verzorgde Andy Malengier in opdracht van de ‘Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge’ de studie voor de landschappelijke restauratie van de Duitse militaire begraafplaatsen van Vladslo en Langemark. Ondanks het feit dat het niet tot de opdracht behoorde om de 4 rouwende soldaten van de Duitse beeldhouwer Emil Krieger terug op hun oorspronkelijke plaats te zetten en de architectuur van het inkomgebouw te reconstrueren kon hij de ‘Volksbund Deutsche Kriegsgräberfürsorge’ en het agentschap ‘Onroerend Erfgoed Vlaanderen’ daarvan toch overtuigen. Zo kon hij het werk van de Duitse landschapsarchitect Robert Tischler in ere te herstellen.

In 2021 worden er in opdracht van ‘De Commonwealth War Graves Commission’ (CWGC) twee opdrachten uitgevoerd voor de herinrichting van het ‘Canadian St. Julien Memorial’ in Langemark en het ‘Malbork Commonwealth War Cemetery’ in Polen.

Funeraire kunst

Andy Malengier levert ook zijn persoonlijke bijdrage aan de verdere evolutie van de funeraire kunst. Onder de belangrijkste realisaties behoren diverse burgerlijke grafmonumenten gelegen op de begraafplaatsen van Wervik, Marke en Drongen.

Hij realiseerde op de begraafplaats van Zellik het grafmonument voor de Dominicanen van Brussel en op de begraafplaats van Ruiselede het grafmonument voor de Congregatie Zusters Onze-Lieve-Vrouw van 7 Weeën.

In het jaar 2000 werd Andy Malengier door Jan Hoet uitgenodigd om deel te nemen aan de tentoonstelling ‘Epifanie – Actuele Kunst & religie’ in de Parkabdij van Heverlee. Geïnspireerd naar de natuurstudies van Ernst Haeckel werd een sterk geometrisch ontwerp van de uitbreiding van de begraafplaats van de Parkabdij geprojecteerd op een grote glazen poort ter tijdelijke vervanging van de houten poort van de begraafplaats.

In 2005 werd een emotioneel geladen ontwerp gemaakt voor een herdenkingstuin voor overleden kinderen in Klerken. Het werd niet gerealiseerd.

In 2008 nam hij in samenwerking met landschapsarchitecte Helena Gutmane uit Riga deel aan een uiteindelijk niet gewonnen internationale wedstrijd voor de opmaak van het ontwerp voor een herdenkingsplaats voor 600000 vermiste Letten onder het Sovjetbewind. De herdenkingsplaats werd voorzien op een eiland in de rivier de Daugava bij Koknese in Letland.

In 2011 nam hij het initiatief om het ‘Brothers in Arms Memorial’ te ontwerpen. (zie hierboven)

In 2013 werd in het kader van de kunstroute ‘Grensverbeelding’ op de parkbegraafplaats van Wervik een tijdelijke kunstinstallatie gerealiseerd. Met de installatie ‘Epekeina’ verduidelijkte hij er toen (in zijn ondertussen 14 jaar oude ontwerp van de begraafplaats) het geïntegreerde diepmenselijk en mythisch grensbeeld. Via een onzegbare taal van schoonheid en vrede toonde hij er de mythische verbondenheid tussen twee door water van elkaar gescheiden werelden.

Private projecten

Er werden ook talrijke private tuinen gerealiseerd in België en het noorden van Frankrijk alsook tuinen rond verzorgingstehuizen, woonontwikkelingen, vakantie- en avonturenparken, enz. …

Enkele publicaties

Boek ‘Adventures in Eden’ Country Garden, pagina 196-199 Auteur Carolyn Mullet, ISBN 978-1-60469-846-6

Boek ‘Landschapsontwerp in Vlaanderen’ ‘Landschap als narratief en integrerend medium in de ruimtelijke ontwerppraktijk’ Dorpskernvernieuwing Oostnieuwkerke pagina 178-179 Auteur Sylvie Van Damme ISBN 978-90-441-3060-7

Boek “Stenen gedachtenissen, funerair erfgoed in Gullegem, Moorsele en Wevelgem” Auteur Culturele Raad Wevelgem

DSM, De Standaard Magazine "Begraafplaatsen voor springlevenden" "Levendige landschapsarchitectuur op doodse plaatsen" Auteur Dhr. Lieven Sioen, Foto's Herman Ricour

Boek "Het gemeentelijk funerair erfgoed van Zonnebeke" Auteurs mevr. Evy Van de Voorde en dhr. Marnick Gunst

DSM, De Standaard Magazine "Haha- ervaring in de tuin" Auteur Mevr. Trix van der Putten, Foto's Dhr. Wim Daneels

Epifanie, actuele kunst en religie "Op zoek naar het onbekende in onszelf ...", HALEWIJN/CRKC ISBN 90-73503-33-7

Cultuureditie Financieel-Economische Tijd "Tuinen voor de dood" Auteur Dhr. Paul Geerts

Externe link

Andy Malengier (http://www.andymalengier.be) (Website van de tuin- en landschapsarchitect)