Gebruiker:Wikiklaas/Een soort die de wetenschap een tijd heeft gevoerd, en vervolgens heeft afgevoerd
Taxonomie is de wetenschap waarin elk taxon een eigen, unieke naam krijgt. Om niet steeds het wat abstracte woord 'taxon' te hoeven gebruiken ga ik het hier alleen over 'soorten' en 'geslachten' hebben.
Het eerste wat taxonomen doen, is uitmaken wat een soort is. Welke individuen en populaties vormen samen een soort, en op basis van welke kenmerken kunnen we die soort herkennen, en onderscheiden van andere soorten. Als op basis daarvan een soort gedefinieerd is, wordt er een type-exemplaar aangewezen (doorgaans een al verzameld en gedood exemplaar dat in een museumcollectie wordt bewaard). Vroeger was een afbeelding ook acceptabel als type. Het kan ook andersom gaan. Er is al een specimen in een (museum)collectie, en bij het op naam brengen blijkt dat het met geen enkele al bekende soort overeenkomt. Dan wordt het tot het type-exemplaar van een nieuwe soort bestempeld. Dat laatste gebeurt niet zelden.
Vervolgens krijgt de soort een naam (bijvoorbeeld cadabra), wordt in een geslacht ondergebracht (bijvoorbeeld Abra),[1] en dat alles wordt gepubliceerd. Aanvankelijk werd iedere vorm van publicatie geaccepteerd. De naam Voluta ancilla bijvoorbeeld, werd in 1786 door John Lightfoot gepubliceerd in een veilingcatalogus.[2] Een veilingcatalogus biedt bijna nooit plaats voor een goede beschrijving, maar de naam wordt geaccepteerd omdat Lightfoot naar een in 1767 door Pedro Franco Dávila gepubliceerde afbeelding verwees.[3] De veilingcatalogus van Anton August Heinrich Lichtenstein, waarin de naam 'Aeshna flavifrons' voorkomt, en waarin uitsluitend ultrakorte beschrijvingen, zonder verwijzingen naar afbeeldingen staan,[4] moest door de ICZN zelfs expliciet op de lijst van suppressed works worden geplaatst om de erin voorkomende namen voorgoed te onttrekken aan de taxonomie (omdat de ultrakorte beschrijvingen alleen maar aanleiding voor onduidelijkheid waren). Later werden de eisen aan het publiceren van namen veel strenger. Een zoölogische naam moet nu gepubliceerd worden in een boek of tijdschrift (of de elektronische variant ervan) dat expliciet zoölogische taxonomie als onderwerp heeft.
De soort heeft nu dus voorgoed een naam, die is gekoppeld aan het type. Maar het kan noodzakelijk blijken om de soort in een ander geslacht te plaatsen, omdat geslachten worden ingedeeld op basis van verwantschap. De soort cadabra, die eerst in Abra geplaatst was, verhuisde daarom naar het geslacht Theora.[5] Dat levert alleen een nieuwe combinatie op: Theora cadabra, maar de auteurs en het jaar van publicatie blijven hetzelfde: Eames & Wilkins, 1957, alleen komen er haakjes omheen. Hier wordt dus geen naam opgegeven: er ontstaat een nieuwe combinatie van een nieuwe geslachtsnaam met dezelfde soortnaam.
Nu kan blijken dat een andere zoöloog al eerder een naam heeft gepubliceerd, ook gekoppeld aan een type, en dat de beide types bij nadere beschouwing zo weinig van elkaar verschillen dat ze wel tot dezelfde soort moeten behoren. Dan heeft de oudste naam prioriteit, en wordt de jongste naam een synoniem (in Wikipedia-termen: een redirect). Dus toen Theora cadabra en Theora mesopotamica dezelfde soort bleken te zijn, had die laatste naam prioriteit, want die was al in 1918 gepubliceerd.[6] Het gebeurt wel maar niet vaak dat een soort al heel lang onder een bepaalde naam bekend is, en dat er toch een oudere naam blijkt te bestaan. Als die oudere naam vrijwel nooit gebruikt is, en de jongere wel algemeen, dan is er zelfs een grote kans dat een speciale commissie van de ICZN, na daarom gevraagd te zijn, de jongere naam prioriteit geeft over de oudere naam, omdat dat in het belang is van stabiele namen. Er wordt dus nooit zomaar een naam opgegeven en ingeruild voor een andere.
Een laatste reden voor het veranderen van namen is als een soort wordt gedegradeerd tot een ondersoort van een andere soort, of als een ondersoort wordt opgewaardeerd tot soort. Het laatste deel van de naam blijft dan echter hetzelfde, en ook de auteur en het jaartal veranderen niet.
Dan is er nog de groep namen die wél gepubliceerd zijn, maar nooit voor een soort in gebruik zijn geweest. Omdat al snel duidelijk was dat het ging om een naam voor een soort die allang onder een andere naam bekend was. Debet hieraan is vaak de wens van zoölogen om zelf nieuwe soorten te vinden en te benoemen. En dan wat minder kritisch te zijn. Bij de eerste de beste review van de betreffende groep door een wereldspecialist worden de junior synoniemen doorgaans onmiddellijk ontmaskerd als overbodige namen. Een andere reden kan zijn dat de soort een groot verspreidingsgebied heeft, dat nogal territoriaal versnipperd is, zoals Zuidoost-Azië ten tijde van het Europees kolonialisme. Hieronder een voorbeeld uit de botanie, een lijst van namen die allemaal gepubliceerd zijn voor de Zuidoost-Aziatische soort die lang als Talauma candollei of Magnolia candollei bekend was, maar uiteindelijk Magnolia liliifera moet worden genoemd. Behalve deze twee namen is er nooit een van de andere namen in gebruik geweest. Ze zijn echter wél allemaal ooit geldig gepubliceerd. En de auteurs zijn niet allemaal sukkels; Carl Ludwig Blume en Friedrich Anton Wilhelm Miquel waren kenners van de Nederlands-Indische flora, Elmer Drew Merrill was een autoriteit, en James Edgar Dandy was wereldspecialist op het gebied van Magnolia's:
- Magnolia liliifera (L.) Baill.
- BASIONIEM: Liriodendron liliifera L.
- Sampacca montana Rumph.
- Talauma rumphii Blume
- Talauma candollei Blume
- Magnolia decandollei H.Keng
- Talauma candollei var. latifolia Blume
- Talauma mutabilis Blume
- Talauma mutabilis var. acuminata Blume
- Talauma mutabilis var. longifolia Blume
- Talauma mutabilis var. splendens Blume
- Manglietia candollei Wall. non Blume
- Talauma rabaniana Hook f. & Thomson
- Liriodendron liliifera Roxb. non L.
- Talauma liliifera Kurz
- Talauma rubra Miq.
- Manglietia celebica Miq.
- Talauma miqueliana Dandy
- Talauma sebassa Miq.
- Talauma andamanica King
- Talauma kunstleri King
- Talauma forbesii King
- Talauma inflata P. Parm.
- Talauma undulatifolia A. Agostini
- Talauma javanica P. Parm.
- Talauma gitingensis Elmer
- Talauma oreadum Diels
- Talauma reticulata Merr.
- Talauma borneensis Merr.
- Talauma sumatrana A. Agostini
- Magnolia pachyphylla Dandy
- Talauma athliantha Dandy
- Talauma gitingensis var. glabra Dandy
- Talauma gitingensis var. rotundata Dandy
- Talauma gracilior Dandy
- Talauma peninsularis Dandy
- Talauma soembensis Dandy
- Magnolia craibiana Dandy
- Talauma siamensis Dandy
- Magnolia thamnodes Dandy
- Talauma nhatrangensis Dandy
- Magnolia eriostepta Dandy ex Gagnep. var. poilanei Gagnep.
- Talauma mutabilis Fern.-Vill. non Blume
- Champaca turbinata Noronha
- Magnolia fragrans Reinw. ex Blume non Salisb
- Magnolia odoratissima Reinw. ex Blume
- Talauma mutabilis var. acuminatissima Teijsm. & Binn.
- Talauma mutabilis var. brevifolia Teijsm. & Binn.
- Talauma mutabilis var. latifolia Teijsm. & Binn.
- Talauma mutabilis var. leiocarpa Teijsm. & Binn.
- Talauma macrophylla Blume ex Miq.
Dan zijn er namen waarvan volstrekt onduidelijk is wat ermee bedoeld wordt. Een voorbeeld is een nomen nudum: een naam die is gepubliceerd zonder een type aan te wijzen, en zonder een beschrijving. In een heel enkel geval is, aan de hand van een bewaard gebleven collectie van de auteur, nog na te gaan welke soort ermee werd bedoeld. Als zo'n naam ingeburgerd is geraakt, dan kan het gebruik ervan worden geformaliseerd door er alsnog een type voor aan te wijzen. Zoiets is een uitzondering; veruit de meeste nomina nuda zijn niets anders dan een naam zonder enige betekenis. Een nomen dubium is een naam die wél met een beschrijving gepaard gaat, en soms zelfs met een type in de vorm van een afbeelding, maar waarvan desondanks onduidelijk is welke soort ermee bedoeld werd. Dan kun je er dus niks mee, en is de kans groot dat de ermee bedoelde soort allang een andere naam heeft gekregen. 'Zanclea indica' is een voorbeeld.[7] Een nomen suppressum is een naam uit een werk dat op de 'zwarte lijst' (list of suppressed works) is gezet (in zoölogie) of op de lijst van opera utique rejicienda (in de botanie), of een naam die individueel op een zwarte lijst is gezet. Zo'n naam is daarmee onttrokken aan de taxonomie, en heeft dus taxonomisch gezien geen enkele betekenis.
Tot zover namen die gepubliceerd zijn. Er zijn ook 'namen' die nooit gepubliceerd zijn maar die in databases rondzingen. Daaronder spelfouten die in zulke lijsten zijn ontstaan. Of spelfouten die door auteurs gemaakt zijn als ze een naam citeerden. 'Coenagrion exornatum' is een voorbeeld van een door William Kirby foutief geciteerde naam: hij bedoelde Coenagrion ecornutum. De fout gespelde naam stond echter lange tijd samen met de correcte in allerlei lijsten, tot en met de gezaghebbende World Odonata List toe. De naam Lycaena acmon werd in 1851 gepubliceerd door John Obadiah Westwood. In 1907 werd die door Coolidge echter toegeschreven aan Boisduval. Als gevolg van Coolidge's vergissing zong die tweede 'naam' in allerlei databases rond, naast de 'echte' Lycaena acmon. 'Lycaena aurcomicaus' is een spelfout voor Lycaena aureomicans, een ondersoort van Lycaena virgaureae. Maar door de spelfout bleef die naam rondzingen als een geldige soortnaam. 'Lycaena confluentiamultiplex' was niet eens bedoeld als een naam.[8] Toch hadden wij er een artikel over.
|