Lijst van poorten en torens van de Akense stadsmuren

Stadsgezicht van Aken in 1576 met de beide ringmuren en de poorten en torens

De poorten en torens van de Akense stadsmuren waren over de beide ringmuren van de stadsmuren van de Duitse stad Aken verdeeld en dienden om de verdediging van deze muren te verbeteren. De binnenste ringmuur had tien stadspoorten en tien waltorens. De buitenste ringmuur had elf stadspoorten en 23 weertorens.

Van beide muren zijn slechts een klein deel van de talrijke poorten en poorten overgebleven. Van de torens bestaan alleen nog de Lavenstein, de Pfaffenturm, de Langer Turm, de Marienturm en de Adalbertsturm. De beide nog bestaande stadspoorten, de Marschiertor en de Ponttor, werden in de Tweede Wereldoorlog zwaar beschadigd, maar konden gerestaureerd worden.

De onderstaande tabellen geven een overzicht van de poorten en torens op de Akense stadsmuur. De standaard volgorde van de bouwwerken stemt overeen met hun ordening in de ringmuur. De tabellen beginnen in het noorden en gaan vervolgens met de klok mee. De nummers corresponderen met de kaart van Carl Rhoen uit 1894.

Binnenste stadsmuren[bewerken | brontekst bewerken]

De binnenste stadsmuren (Barbarossamuur) hadden tien stadspoorten en tien weertorens. Stadspoorten die een gelijknamige poort in de buitenste ringmuur hadden, behielden hun naam met de toevoeging "mittel", verwijzend naar dat deze in het midden tussen het stadscentrum en de buitenste ringmuur lagen, om zo onderscheid te maken tussen de gelijknamige poorten in de beide stadsmuren. De meeste poorten waren eenvoudige rechthoekige torens met een ophaalbrug die over de stadsgracht voerde. De vier hoofdpoorten hadden een betere verdediging met een voorpoort (barbacane) aan de buitenzijde van de gracht.

Aan de oostzijde van de binnenste stadsmuur lagen de stadspoorten relatief dicht bij elkaar. Aan de westzijde lager daarentegen lange muurdelen zonder poort, die door aanvullende waltorens beveiligd werden. Deze noodzakelijke verdediging was ook nodig omdat de stadsgracht aan deze kant wegens het terreinverloop niet met water gevuld kon worden en daardoor weinig bescherming bood in vergelijking met het water in de gracht aan de oostzijde. Enkele van deze torens waren halfronde of rechthoekige schelptorens, die aan de stadskant open waren. Andere waren halfronde of volledig ronde torens. Rechthoekige torens had de binnenste stadsmuur niet buiten de stadspoorten om. Van de torens van de binnenste stadsmuren is alleen de Templerturm met naam overgeleverd.

Terwijl er van de binnenste stadsmuur zelf nog resten voorhanden zijn, is er geen enkele poort of toren van deze muur bewaard gebleven.

Nr	Naam	Type	Richting	Locatie	Coördinaten	Data	Opmerkingen
1	onbekend	ronde toren	westnoordwesten	Templergraben	50° 46′ 34″ NB, 6° 4′ 36″ OL
2	onbekend	schelptoren	westnoordwesten	Templergraben	50° 46′ 36″ NB, 6° 4′ 38″ OL
3	onbekend	schelptoren	westnoordwesten	Templergraben	50° 46′ 37″ NB, 6° 4′ 41″ OL
4	onbekend	halfronde toren	noordwesten	Templergraben	50° 46′ 40″ NB, 6° 4′ 45″ OL
5	Templerturm	halfronde toren	noordwesten	Templergraben	50° 46′ 42″ NB, 6° 4′ 49″ OL	tweede helft 18e eeuw afgebroken	boogfries onder de dakrand
6	Pontmitteltor	hoofdpoort	noordnoordwesten	Pontstraße, Templergraben	50° 46′ 43″ NB, 6° 4′ 53″ OL		met barbacane
7	onbekend	ronde toren	noordnoordwesten	Hirschgraben	50° 46′ 45″ NB, 6° 4′ 56″ OL		als bescherming voor de enige knik (vanwege bestaande bebouwing) in de stadsmuur
8	Neutor	secundaire poort	noorden	Neupforte, Hirschgraben, Seilgraben	50° 46′ 42″ NB, 6° 5′ 4″ OL	1764 afgebroken	diende ook voor de bewaking van de uitstroom van de Johannisbach de stad uit
9	Kölnmitteltor	hoofdpoort	noordoosten	Großkölnstraße, Mefferdatisstraße	50° 46′ 40″ NB, 6° 5′ 16″ OL		met barbacane, grootste poort van binnenste ringmuur
12	Besterdertor	secundaire poort	oosten	Büchel, Dahmengraben, Holzgraben	50° 46′ 33″ NB, 6° 5′ 16″ OL	midden 13e eeuw gebouwd, 1783 afgebroken
14	Ursulinertor	secundaire poort	oostzuidoosten	Ursulinerstraße, Holzgraben, Friedrich-Wilhelm-Platz	50° 46′ 29″ NB, 6° 5′ 13″ OL	midden 13e eeuw gebouwd	ook Aldegundistor of Adalbertsmitteltor genoemd
15	Harduinstor	Nebentor	zuidzuidoosten	Hartmannstraße, Friedrich-Wilhelm-Platz, Kapuzinergraben	50° 46′ 25″ NB, 6° 5′ 13″ OL	midden 13e eeuw gebouwd	ook Hartmannstor genoemd
16	Marschiermitteltor	hoofdpoort	zuiden	Kleinmarschierstraße, Kapuzinergraben, Alexianergraben	50° 46′ 22″ NB, 6° 5′ 4″ OL	1215 eerste keer genoemd, einde 16e eeuw afgebroken	ook Burtscheider Mitteltor genoemd, met barbacane, hier werd een deel van het water van de Pau in de stadsgracht geleid
17	Scherptor	secundaire poort	zuidwesten	Annastraße, Alexianergraben, Löhrgraben	50° 46′ 24″ NB, 6° 4′ 53″ OL		enige stadspoort van binnenste ringmuur met twee ronde torens die verbonden waren via een middenbouw
18	onbekend	schelptoren	zuidwesten	Löhrgraben	50° 46′ 22″ NB, 6° 4′ 47″ OL
19	onbekend	ronde toren	westzuidwesten	Löhrgraben	50° 46′ 22″ NB, 6° 4′ 43″ OL		diende ook voor de bewaking van de inloop van de Pau de stad in
20	Jakobsmitteltor	hoofdpoort	westzuidwesten	Jakobstraße, Löhrgraben, Karlsgraben	50° 46′ 23″ NB, 6° 4′ 38″ OL	einde 16e eeuw afgebroken	met barbacane
21	onbekend	ronde toren	westzuidwesten	Karlsgraben	50° 46′ 24″ NB, 6° 4′ 37″ OL
22	onbekend	ronde toren	westen	Karlsgraben	50° 46′ 27″ NB, 6° 4′ 35″ OL		diende ook voor de bewaking van de inloop van de Johannisbach de stad in
23	Königsmitteltor	secundaire poort	westen	Königstraße, Karlsgraben, Templergraben	50° 46′ 32″ NB, 6° 4′ 34″ OL	1783 afgebroken

Buitenste stadsmuren[bewerken | brontekst bewerken]

Matthäus Merian der Ältere: kopergravure van Aken met de buitenste stadsmuren gezien vanuit het zuidwesten in 1645

De buitenste stadsmuur (Gotische Mauer) had elf stadspoorten, met daaronder net als bij de binnenste ringmuur vier hoofdpoorten, en 23 weertorens. Behalve de Junkerstor hadden alle poorten een voorpoort (barbacane) die met het hoofdgebouw verbonden was via een stenen brug die over de stadsgracht voerde. Zoals bij de Ponttor nog goed te zien is, waren al deze bruggen aan de zijkanten voorzien van muren met kantelen.

De buitenste ringmuur had met ongeveer een gelijke hoeveelheid poorten een dubbele lengte als de binnenste ringmuur, waardoor er tussen de poorten verschillende poorten nodig waren, in het bijzonder in het noordwesten waar er zes torens tussen de Königstor en de Ponttor stonden. Net als bij de binnenste stadsmuren waren er hier ook schelptorens en volledige torens. Naast de halfronde en ronde torens kwamen hier ook torens met een rechthoekig grondvlak voor.

Nr	Naam	Type	Richting	Locatie	Coördinaten	Data	Opmerkingen
27	Ponttor	hoofdpoort	noordnoordwesten	Pontstraße, Pontwall, Saarstraße	50° 46′ 53″ NB, 6° 4′ 42″ OL	1320 eerste keer vermeld	enige volledig bewaard gebleven poort
29	Marienturm	ronde toren met rechthoekige voorbouw	noorden	Ludwigsallee	50° 46′ 56″ NB, 6° 4′ 56″ OL	1512 opgericht op de plaats van de voormalige Breuerturm	behouden, diende als geschuttoren, tegenwoordig gedenkplaats voor wereldoorlogen
31	Bergtor	secundaire poort	noorden	Bergstraße, Ludwigsallee	50° 46′ 56″ NB, 6° 5′ 6″ OL	in 17e eeuw verkleind, in 18e eeuw ruïne
32	Bergerschanzturm	halfronde schelptoren	noordnoordoosten	Ludwigsallee	50° 46′ 55″ NB, 6° 5′ 11″ OL		bescherming voor Bergtor
34	Sandkaultor	secundaire poort	noordnoordoosten	Sandkaulstraße, Saarstraße, Monheimsallee	50° 46′ 54″ NB, 6° 5′ 17″ OL	1811 abgerissen	hoogste toren van vestingwerken Aken
37	Heinzenturm	ronde toren	noordoosten	Heinzenstraße, Monheimsallee	50° 46′ 48″ NB, 6° 5′ 31″ OL		versterkte muren
38	Schänzchen	rechthoekige schelptoren	oostnoordoosten	Monheimsallee	50° 46′ 45″ NB, 6° 5′ 33″ OL
39	Kölntor	hoofdpoort	oostnoordoosten	Alexanderstraße, Hansemannplatz	50° 46′ 41″ NB, 6° 5′ 36″ OL	1320 eerste keer vermeld, 1807 begon sloop
41	Wasserturm	rechthoekige toren	oosten	Heinrichsallee	50° 46′ 33″ NB, 6° 5′ 42″ OL		ook Wassertor genoemd, diende voor bewaking waterstroom stad uit
	Adalbertsturm	ronde toren	oostzuidoosten	Kaiserplatz, Heinrichsallee	50° 46′ 29″ NB, 6° 5′ 44″ OL
43	Adalbertstor	secundaire poort	oostzuidoosten	Kaiserplatz, Beeckstraße	50° 46′ 29″ NB, 6° 5′ 41″ OL		1322 eerste keer vermeld
44	Rotkugelturm		oostzuidoosten	Beeckstraße	50° 46′ 27″ NB, 6° 5′ 39″ OL
45	Pulvertürmchen	halfronde schelptoren	zuidoosten	Beeckstraße	50° 46′ 23″ NB, 6° 5′ 35″ OL
46	Schildturm	halfronde schelptoren	zuidoosten	Schützenstraße	50° 46′ 19″ NB, 6° 5′ 31″ OL
47	Wirichsbongardstor	secundaire poort	zuidoosten	Theaterstraße, Wallstraße	50° 46′ 16″ NB, 6° 5′ 27″ OL		in windmolen omgebouwd
49	Krichelenturm	rechthoekige schelptoren	zuidzuidoosten	Wallstraße	50° 46′ 9″ NB, 6° 5′ 18″ OL
51	Marschiertor	hoofdpoort	zuiden	Franzstraße, Wallstraße, Boxgraben	50° 46′ 5″ NB, 6° 5′ 13″ OL	1320 eerste keer genoemd	ook Burtscheider Tor genoemd, een van de grootste poortgebouwen van Europa, hoofdgebouw behouden, voorpoort niet
53	Kleiner Pounellenturm	halfronde toren	zuiden	Boxgraben	50° 46′ 6″ NB, 6° 5′ 8″ OL	1696 eerste keer genoemd, eind 18e eeuw gesloopt
55	Großer Pounellenturm	rechthoekige toren	zuiden	Karmeliterstraße, Boxgraben	50° 46′ 8″ NB, 6° 5′ 3″ OL	1444 eerste keer genoemd, 1611 deels afgebroken, 1782 afbraak tot muurhoogte, einde 19e eeuw volledig afgebroken	diende ook voor de bewaking van de instroom van de Paunell de stad in, stenen in 17e eeuw voor bouw Jezuïetenkerk St. Michael gebruikt
56	Karlsturm	halfronde schelptoren	zuidzuidwesten	Krakaustraße, Boxgraben	50° 46′ 8″ NB, 6° 4′ 53″ OL	1823 gesloopt
58	Rostor	secundaire poort	zuidzuidwesten	Hubertusplatz, Boxgraben	50° 46′ 7″ NB, 6° 4′ 41″ OL	1346 eerste keer genoemd, 1799 gesloopt	diende ook voor de bewaking van de instroom van de Pau de stad in
59	Lavenstein	ronde toren	zuidwesten	Hubertusstraße, Boxgraben	50° 46′ 8″ NB, 6° 4′ 32″ OL		behouden, in 19e eeuw als ijskelder gebruikt
61	Jakobstor	hoofdpoort	zuidwesten	Jakobstraße, Boxgraben, An der Schanz	50° 46′ 10″ NB, 6° 4′ 28″ OL	1320 eerste keer genoemd, begin 19e eeuw gesloopt	ongewoon hoge voorpoort met werpmachine op het dak
62	Toren zonder naam	rechthoekige toren	zuidwesten	An der Schanz	50° 46′ 12″ NB, 6° 4′ 26″ OL		verdediging van dwingel Lütticher Schanze
63	Eyerkeilturm	ronde toren	zuidwesten	An der Schanz	50° 46′ 11″ NB, 6° 4′ 23″ OL		verdediging van dwingel Lütticher Schanze
64	Junkerstor	secundaire poort	westzuidwesten	Vaalser Straße, Mauerstraße	50° 46′ 15″ NB, 6° 4′ 26″ OL	1829 afgebroken	ook Vaalser Tor genoemd, enige stadspoort zonder voorpoort
65	Pfaffenturm	ronde toren	westzuidwesten	Lochnerstraße, Junkerstraße	50° 46′ 24″ NB, 6° 4′ 22″ OL	1442–1456 gebouwd	behouden, vluchtbastion, diende ook voor de bewaking van de inloop van de Johannisbach de stad in
67	Königstor	secundaire poort	westen	Königstraße, Junkerstraße	50° 46′ 30″ NB, 6° 4′ 22″ OL	1320 eerste keer genoemd, begin 19e eeuw afgebroken
69	Langer Turm	halfronde toren	westen	Turmstraße	50° 46′ 33″ NB, 6° 4′ 21″ OL	begin 14e eeuw gebouwd	behouden, staat op het hoogste punt en diende als vuurwacht en kruitmagazijn, daarom ook wel Pulverturm genoemd
70	Burtscheider Turm	halfronde toren	westnoordwesten	Turmstraße	50° 46′ 35″ NB, 6° 4′ 23″ OL	begin 14e eeuw gebouwd, begin 19e eeuw afgebroken
71	Beguinenturm	halfronde schelptoren	westnoordwesten	Turmstraße	50° 46′ 36″ NB, 6° 4′ 24″ OL	begin 14e eeuw gebouwd, begin 19e eeuw afgebroken
73	Gregoriusturm	ronde toren met rechthoekige voorbouw	noordwesten	Turmstraße	50° 46′ 42″ NB, 6° 4′ 29″ OL	1810 afbraak tot muurkroon, 1850 volledig afgebroken	stabielste weertoren
75	Bongartsturm	halfronde schelptoren	noordwesten	Turmstraße	50° 46′ 50″ NB, 6° 4′ 34″ OL		bescherming voor Ponttor
76	Krückenturm	halforde toren	noordnoordwesten	Pontwall	50° 46′ 51″ NB, 6° 4′ 35″ OL