Brontekst bekijken van Bedektzadigen

{{Taxobox
| type=plant
| naam= Bedektzadigen
| fossiel= [[Krijt (periode)|Vroeg-Krijt]] – [[Holoceen|heden]]
| beeld0= {{afbeelding multi
  | total_width              = {{Infobox/afbeeldingbreedte}}
  | perrow                   = 2/2
  | caption_align            = center
  | border                   = infobox
  | image1                   = Ranunculus repens 1 (cropped).JPG
  | caption1                 = [[Boterbloem]]
  | image2                   = Nymphaea alba flower-and-leaves-DSC 3326w.jpg
  | caption2                 = [[Waterleliefamilie|Waterlelie]]
  | image3                   = Quercus robur 4 RF (cropped).jpg
  | caption3                 = [[Eik]]enboom
  | image4                   = Orchis simia Saarland 01.jpg
  | caption4                 = [[Orchideeënfamilie|Orchidee]]
  }}
| rijk= [[Planten|''Plantae'']] (Planten)
| stam= ''[[Embryophyta]]'' (Landplanten)
| cladestam1 = ''[[Tracheophyta]]'' (Vaatplanten)
| klasse= ''[[Spermatopsida]]'' (Zaadplanten)
| taxon= [[Clade]]
| w-naam= Angiospermae
| auteur=[[John Lindley|Lindl.]]
| datum=1830
}}

De '''bedektzadigen''' (Angiospermae) zijn binnen de [[Embryophyta|landplanten]] naar soortenrijkdom en aandeel in de [[biomassa]] op Aarde de belangrijkste groep. Tot de bedektzadigen behoren verschillende veelvoorkomende en algemeen bekende planten, zoals [[Grassenfamilie|grassen]], [[struik]]en, [[Kruidachtig|kruiden]], [[klimplant]]en, vele [[waterplant]]en en vrijwel alle [[loofboom|loofbomen]]. De bedektzadigen vormen een zeer diverse [[clade]]: er zijn ruim 300.000 soorten beschreven.

De bedektzadigen worden ook wel 'bloemplanten' genoemd, ze kenmerken zich door [[Bloem (plant)|bloemen]] en doordat ze zich voortplanten door middel van [[Zaad (plant)|zaden]] in [[Vrucht (plant)|vrucht]]en. Ze onderscheiden zich van de andere zaadplanten, de [[naaktzadigen]], doordat de zaden in een [[vruchtbeginsel]] liggen. De vrucht dient er onder andere voor om het zaad de eerste voeding te geven voor zijn ontkieming. Dit voedende zaadweefsel wordt [[endosperm]] genoemd. Bedektzadigen kennen daarnaast een verhoogde differentiatie van het vaatweefsel, zoals [[houtvat]]en (tracheeën) in hun [[xyleem]]. De [[gametofyt]] is sterk gereduceerd.

De evolutionaire voorgangers van bedektzadigen splitsten zich af van de naaktzadigen in het [[Carboon]], ruim 300 miljoen jaar geleden. Vanaf het [[Krijt (periode)|Krijt]] heeft de groep zich explosief ontwikkeld en bijna alle ecologische gebieden van de wereld gekoloniseerd. De [[dubbele bevruchting]] en co-evolutie met [[insecten]] als bestuivers en verspreiders liggen vermoedelijk aan de basis van dit succes. Aan de hand van genetische analyses zijn de verwantschappen van bedektzadige planten steeds scherper in kaart gebracht. De [[Angiosperm Phylogeny Group]], een internationale groep van plantkundigen, houdt zich bezig met de systematiek van bedektzadigen.

== Diversiteit ==
Bedektzadigen vormen een grote, succesvolle groep [[vaatplanten]] die in een relatief korte evolutionaire tijd een grote morfologische en ecologische diversiteit hebben ontwikkeld.<ref>{{Citeer journal|auteur=Magallón S, Castillo A.|jaar= 2009|titel= Angiosperm diversification through time |journal=American journal of botany |volume= 96 |issue=1 |pages=349-365|doi= 10.3732/ajb.0800060|taal=en}}</ref> De verschillende families komen overal ter wereld voor, in uiteenlopende milieus met diverse levenswijzen. De meeste bedektzadigen leven op het land, maar ook in [[zoetwater]] en zelfs in de [[zee]] hebben zich soorten gevestigd. Een voorbeeld van mariene soorten zijn de [[zeegrassen]], die zich met hun lange wortelstokken in de zandbodem verankeren.<ref>{{citeer boek |auteur=Kendrick GA, Orth RJ, Sinclair EA, Statton J. |title=Plant Regeneration from Seeds |chapter=Effect of climate change on regeneration of seagrasses from seeds |year=2022 |chapter-url=https://doi.org/10.1016/B978-0-12-823731-1.00011-1|pages=275–283 |taal=en|isbn=978-0-1282-3731-1 }}</ref> In vrijwel elk landelijk habitat – van de [[Tropen (geografie)|tropen]], [[woestijn]]en tot [[Gematigd loofbos of gemengd bos|gematigde gebieden]] – zijn bedektzadigen de dominante, meest algemene vorm van vegetatie, met uitzondering van de mosbegroeide [[toendra|toendra's]] en [[naaldbos|naaldwouden]].

<gallery class="center" mode="nolines" widths="225px" heights="225px" caption="Verschillende leefomgevingen van bedektzadigen">
Bestand:Asiento de suegra (Echinocactus grusonii), jardín botánico de Tallinn, Estonia, 2012-08-13, DD 01.JPG|Soorten uit de [[cactusfamilie]], zoals ''[[Echinocactus grusonii]]'', komen van nature voor in woestijnen
Bestand:Wildflowers in Tajikistan.jpg|Het geel duizendblad, ''[[Achillea filipendulina]]'', groeit onder meer in koude, bergachtige gebieden
Bestand:Vietnam008a.jpg|''[[Nelumbo nucifera]]'', de heilige lotus, wortelt in moerasachtige bodem in tropisch en subtropisch Azië
</gallery>

Tot de bedektzadigen behoren [[Kruidachtig|kruidachtige planten]] – die veelal een [[eenjarig]]e of [[tweejarig]]e levenscyclus hebben en na hun zaadzetting aan het eind van het jaar afsterven — of [[houtige plant|houtige]], overblijvende planten ([[struik]]en en [[Boom (plant)|bomen]]) die vele honderden jaren oud kunnen worden. Andere bedektzadigen groeien de hoogte in door op andere planten te klimmen, zoals [[liaan|lianen]] of [[slingerplant]]en.<ref>{{citeer journal |auteur=Rowe N, Speck T. |title=Plant growth forms: an ecological and evolutionary perspective |url=https://archive.org/details/sim_new-phytologist_2005-04_166_1/page/61 |journal=New Phytologist |volume=166 |issue=1 |date=2005 |taal=en |doi=10.1111/j.1469-8137.2004.01309.x |pages=61–72 |pmid=15760351 }}</ref> De [[determinatie]] van bedektzadige soorten wordt voornamelijk gedaan aan de hand van de [[bloem (plant)|bloem]]. De bloemen kunnen klein en onopvallend zijn (zoals bij grassen), of uitgroeien tot grote, uitbundig gevormde en felgekleurde bloeiwijzen.

<gallery class="center" mode="nolines" widths="200px" heights="225px" caption="Kruidachtig, houtig, klimmend">
Bestand:Echium vulgare 002.JPG|[[Slangenkruid]] is een typische inheemse [[kruidachtige plant]]
Bestand:Paardenkastanje2.jpg|De [[paardenkastanje]] is een langlevende [[loofboom]]
Bestand:Philodendron bipinnatifolia (20851637080).jpg|Klimplanten, zoals ''[[Philodendron]]'', hebben ondersteuning nodig
</gallery>

== Levenscyclus ==
De [[levenscyclus]] bij [[zaadplanten]] loopt van [[Zaad (plant)|zaad tot zaad]].<ref name="Bakker1970">{{aut|Bakker, D.}} (1970) ''Inleiding tot de plantenoecologie.''</ref> De zaden vormen de belangrijkste [[diaspore]]n van de zaadplanten ([[naaktzadigen]] en bedektzadigen). Bij de naaktzadigen zitten de zaden op de schubben van de [[Strobilus|kegels]] (zoals bij [[Dennenfamilieden|dennen]]), soms in besachtige structuren (zoals bij de [[taxus]]). De bedektzadigen vormen [[Vrucht (plant)|vruchten]] met zaden, die voor de verspreiding kunnen zorgen. De verspreiding [[Disseminatie (planten)|(disseminatie)]] van de zaden (en van de eenzadige vruchten) begint met het verlaten van de moederplant. 

Een kiemplant is een jonge plant, die zich in het [[Zaad (plant)|zaad]] ontwikkelt uit het embryo. De ontwikkeling van de kiemplant begint met de [[kieming]] van het zaad, waarbij een worteltje door de zaadhuid naar buiten groeit.
{{clearright}}
{{Zijbalk levenscyclus zaadplanten}}

=== Zaden en vruchten ===
{{Zie hoofdartikel|Zaad (plant)|Vrucht (plant)}}
Bij de bedektzadigen liggen de zaden in een [[Vrucht (plant)|vrucht]]. In sommige gevallen zijn deze vruchten onopvallend, zoals bij een [[Eikel (vrucht)|eikel]], waar de vruchtwand slechts een heel dunne bedekking van het zaad vormt. In andere gevallen zijn de vruchten heel opvallend, zoals bij de [[tomaat]].

<gallery widths=240 heights=260 class="center">
Diospyros kaki - fruit & seed.jpg|[[Kaki (plant)|Kaki]] (''Diospyros kaki''): vrucht met zaden
-2020-06-28 Garden pea (Pisum sativum), Trimingham, Norfolk (2).JPG|[[Erwt]]: peulvrucht met erwten (zaden)
Half of a sliced tomato on a blue background.jpg|[[Tomaat]]: dwarse doorsnede van vrucht, met daarin zaden
</gallery>

=== Bloemen ===
{{Zie hoofdartikel|Bloem (plant)}}
[[Bestand:Mature flower diagram-nl.svg|thumb|400px|Schema van een bloem]]
Alle planten die tot de bedektzadigen horen, hebben hun organen voor [[geslachtelijke voortplanting]] in de vorm van bloemen (met de [[zaadknop]]pen in [[vruchtbeginsel]]s), hoe onopvallend ook (zoals bij de grassen en sommige loofbomen). Een volledige, tweeslachtige bloem heeft vijf kransen met bloemdelen: van buiten naar binnen de [[Kelk (bloem)|kelk]], de [[bloemkroon]], twee kransen met [[Meeldraad|meeldraden]] en een of meer [[Stamper (plant)|stampers]]. De naam [[Anthophyta|''bloemplanten'']] is een vertaling van de wetenschappelijke naam ''Anthophyta''. 

De andere groep [[zaadplanten]] (''Spermatophyta'') zijn de [[naaktzadigen]] hebben dan ook geen bloemen en hebben de zaadknoppen niet in vruchtbeginsels maar op schubben of asjes. Tot de naaktzadigen behoren onder andere de [[coniferen]].
{{Clearright}}

== Taxonomie ==
Deze groep is altijd erkend als een natuurlijke groep, van planten die duidelijk onderling verwant zijn. In de loop van de tijd is een aantal verschillende namen voor deze groep gebruikt, waarbij de naam ''Angiospermae'' een directe beschrijving van het belangrijkste onderscheidende kenmerk is.

=== Angiospermae ===
Deze naam wordt bijvoorbeeld gebruikt door het [[Wettstein systeem]] (laatste versie gepubliceerd in 1935). Aldaar worden de bedektzadigen onderverdeeld in twee groepen: de ''Dicotyledones'', de dicotylen of [[tweezaadlobbigen]] en de ''Monocotyledones'', de monocotylen of [[eenzaadlobbigen]].

=== Magnoliophyta ===
[[Arthur Cronquist]] die in [[1981]] een veelgebruikte [[classificatie]] publiceerde, het [[Cronquist systeem]], gebruikte een standaardaanduiding. Cronquist duidde de bedektzadigen aan met de naam ''[[Magnoliophyta]]'', een naam in de rang van afdeling (''divisio'' of ''fylum''), gevormd uit de familienaam ''[[Magnoliaceae]]''. In de ''Heukels'' tot en met de 22e druk werd dit omgezet naar ''[[Magnoliopsida]]'', een naam in de rang van klasse.

Ook Cronquist maakte de onderverdeling in de traditionele twee groepen, door hem genoemd:
* de ''Liliopsida'' (in de 22e druk van de ''Heukels'': ''[[Liliidae]]''), de eenzaadlobbigen
* de ''Magnoliopsida'' (in de 22e druk van de ''Heukels'': ''[[Magnoliidae]]''), de tweezaadlobbigen.

=== Angiosperms ===
In de [[1990-1999|jaren negentig]] is het [[APG-systeem]] (1998) gepubliceerd (zie ook de eerste druk van het handboek van W.S. Judd en anderen). Dit gebruikte de informele naam "angiosperms", een gangbaar Engels woord voor deze groep (bijvoeglijk naamwoord "angiosperm"). Dit is dus geen formele [[botanische naam]], met een [[rang (plantkunde)|rang]], maar de naam voor een [[clade]]. Bij APG is de traditionele tweedeling verlaten: de eenzaadlobbigen worden gehandhaafd, als clade onder de naam "monocots", de normale Engelse naam, maar de tweezaadlobbigen blijken niet handhaafbaar. De belangrijkste andere groep in het systeem zijn de "eudicots", die de typische tweezaadlobbigen bevat, met de voor die groep typische kenmerken. De atypische tweezaadlobbigen worden ongeplaatst gelaten.

Dit systeem is later herzien als [[APG II-systeem|APG II (2003)]], waarbij een derde hoofdgroep onderscheiden wordt, de "[[Magnoliiden|magnoliids]]". In 2009 is het [[APG III-systeem]] gepubliceerd.

De 23e druk van de ''[[Heukels' Flora van Nederland|Heukels]]'' (2005) volgt APG II. Om precies te zijn: het is gebaseerd op de 3e editie van ''The Plant-book'' (aangekondigd voor 2008, nog te verschijnen) dat op zijn beurt een modificatie gebruikt van APG II. Door de [[Nederlandstalige Wikipedia]] wordt deze indeling als geautoriseerde bron gehanteerd voor de indeling van de bedektzadigen onder de verwijzing. Bij APG heten de bloemplanten "angiosperms", met als belangrijkste groepen de "monocots" en de "eudicots", in de ''Heukels'' vertaald als Bedektzadigen, Eenzaadlobbigen en Tweezaadlobbigen. Omdat de tweezaadlobbigen in de 23e druk van de ''Heukels'' een andere (kleinere) groep zijn dan de traditionele Tweezaadlobbigen (zoals in de 22e druk), worden ze hier aangeduid als [['nieuwe' Tweezaadlobbigen]].

Het [[APG III-systeem]], de opvolger van het APG II-systeem, is gepubliceerd in oktober 2009, 6½ jaar na de publicatie van het APG II-systeem.<ref>Angiosperm Phylogeny Group (2009). [https://wayback.archive-it.org/all/20170525104318/http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1095-8339.2009.00996.x/abstract An update of the Angiosperm Phylogeny Group classification for the orders and families of flowering plants: APG III]. ''Botanical Journal of the Linnean Society'' '''161'''(2): 105-121. [https://web.archive.org/web/20230528110537/https://wayback.archive-it.org/all/20170525104318/http://onlinelibrary.wiley.com/doi/10.1111/j.1095-8339.2009.00996.x/abstract Gearchiveerd] op 28 mei 2023.</ref><ref>{{Citeer web|url=http://www.linnean.org/index.php?id=448|title=As easy as APG III - Scientists revise the system of classifying flowering plants|publisher=The Linnean Society of London|date=2009-10-08|accessdate=2009-10-29|archiefurl=https://web.archive.org/web/20101126092206/http://linnean.org/index.php?id=448|archiefdatum=2010-11-26|dodeurl=nee}}</ref><ref>{{Citeer web|url=https://www.hortweek.com/channel/OrnamentalsProduction/rss/article/943975/APG-III-tidies-plant-family-tree/|title=APG III tidies up plant family tree|publisher=[[Horticulture Week]]|date=2009-10-08|accessdate=2009-10-29|dodeurl=ja}}</ref>

=== Angiospermae ===
Ook onder de [[PhyloCode]] is een naam gepubliceerd: ''/Angiospermae'' Lindley 1830. Deze naam kan pas gaan gelden als de PhyloCode in werking treedt.

{{Stamboom Tracheophyta}}

== Belang voor de mens ==
=== Praktisch gebruik ===
[[Bestand:Overzicht van een combiner en een tractor bezig met het binnenhalen van de oogst, gezien vanaf de Provincialeweg Zuid nabij Eethen - Eethen - 20413615 - RCE.jpg|thumb|De oogst van [[maïs]] in Eethen, Nederland]]
[[Bestand:Daal_after_Tadka_Pulse_Soup_India.jpg|thumb|Voedsel van planten: het gerecht ''[[Dal (gerecht)|Dal tadka]]'', een Indiase linzensoep]]

[[Landbouw]] is vrijwel volledig gebaseerd op bedektzadige planten. De verschillende soorten uit diverse bedektzadige families leveren de mens bijna alle plantaardige levensmiddelen, zoals [[groente]]n en [[fruit]], [[graan]], [[rijst]] en [[maïs]].<ref name="Dilcher">{{citeer web |auteur=Dilcher DL, Cronquist A, Zimmermann MH, Stevens P. |taal =en| title=Angiosperm: Significance to Humans |url=https://www.britannica.com/plant/angiosperm/Significance-to-humans |website=Encyclopedia Britannica |date=8 March 2016}}</ref> Dit dient niet alleen voor menselijke consumptie; het grootste deel van landbouwgewassen wordt ingezet als [[veevoer]]. Bedektzadigen leveren daarnaast uiteenlopende voor de mens belangrijke materialen, zoals [[hout]], [[papier]], en vezels als [[katoen]] en [[vlas (gewas)|vlas]] (linnen). Sommige medicinale verbindingen of andere farmacologisch actieve [[natuurproduct (scheikunde)|natuurproducten]], bijvoorbeeld [[alkaloïde]]n, worden uit bedektzadigen geïsoleerd.

{| class="wikitable"
|+ Belangrijke voedselleverende families<ref name="Dilcher"/>
|-
! Familie !! Nederlands !! Cultuurgewassen
|-
| [[Poaceae]] || Grassen || Basisvoedsel en voer, zoals [[rijst]], [[maïs]], [[gerst]], [[Rogge (graan)|rogge]], [[haver]], [[gierst]], [[rietsuiker]] en andere granen
|-
| [[Fabaceae]] || Peulvruchten || [[Erwt]]en, [[Boon|bonen]], [[linze]]n, [[Luzerne|alfalfa]]
|-
| [[Solanaceae]] || Nachtschade-familie || [[Aardappel]]en, [[Tomaat|tomaten]], [[paprika]], [[aubergine (plant)|aubergine]]s
|-
| [[Cucurbitaceae]] || Kalebassen || [[Pompoen]]en, [[komkommer]]s, [[meloen]]en
|-
| [[Brassicaceae]] || Koolfamilie || [[Kool (plant)|Kool]], zoals [[spruitjes]], [[broccoli]], [[bloemkool]], [[raapzaadolie]]
|-
| [[Apiaceae]] || Schermbloemen || [[Wortel (groente)|Wortel]]en, [[pastinaak]], [[peterselie]], [[koriander]], [[venkel]]
|-
| [[Rutaceae]] || Wijnruitfamilie || Citrusvruchten als [[sinaasappel]], [[Citroen (vrucht)|citroen]]en, [[grapefruit]]
|-
| [[Rosaceae]] || Rozenfamilie || [[Appel (plant)|Appel]]s, [[Peer (geslacht)|peren]], [[Kers (fruit)|kers]]en, [[abrikoos|abrikozen]], [[perzik]]en
|}

=== Cultureel gebruik en symboliek ===
Planten spelen een belangrijke rol in verschillende culturele uitingen, zoals literatuur en film. Bloemen en bomen zijn het onderwerp van gedichten door klassieke dichters zoals [[William Blake]], [[Robert Frost]] en [[Rabindranath Tagore]].<ref>{{citeer journal |title=Literary Plants |journal=Nature Plants |date=2015 |volume=1 |issue=11 |page=15181 |doi=10.1038/nplants.2015.181 |pmid=27251545 |taal=en }}</ref> Bloeiende planten zijn in de Chinese en Japanse schilderkunst een motief van [[vogel- en bloemschildering]]en. Overblijvende soorten staan daarbij symbool voor standvastigheid, doorzettingsvermogen en veerkracht, en bladverliezende soorten voor vergankelijkheid. [[Snijbloemen|Bloemen]] worden gekweekt ([[sierteelt]]) voor het maken bloemstukken, boeketten en andere ornamenten. Verwante kunstvormen als [[bonsai]] en [[ikebana]] hebben een geheel eigen traditie en culturele waarde. [[Sierplant]]en hebben in bepaalde gevallen de loop van de geschiedenis veranderd, zoals tijdens de [[tulpenmanie]].<ref>{{citeer web |website=localhistories.org|auteur=Lambert, T.|taal=en| title=A Brief History of Gardening |url=http://www.localhistories.org/gardening.html |publisher=British Broadcasting Corporation|access-date=15-08-2024 |datum=2014}}</ref>

== Externe links ==
* [http://www.mobot.org/MOBOT/Research/APweb/welcome.html Angiosperm Phylogeny Website] door Peter F. Stevens
* [http://www.tolweb.org/Angiosperms/20646 Angiosperms] bij het [http://www.tolweb.org/ Tree of Life web project]

{{Appendix||2=
==Bronnen==
* {{Citeer boek|auteur = Raven, P.|datum =2013|titel =Biology of Plants, 8th edition |uitgever =W.H. Freeman Publishers|plaats =|ISBN =978-1-4641-1351-2 |taal=en|chapter=Section 6: Physiology of Seed Plants }}
* {{Citeer boek|auteur =Lincoln Taiz, Eduardo Zeiger, Ian Max Møller & Angus Murphy |datum = 2018|titel = Fundamentals of Plant Physiology|uitgever = Oxford University Press|plaats = |ISBN = 978-1-6053-5790-4 |taal =en }}
{{References}}
}}
{{Commonscat|Angiosperms}}

[[Categorie:Bedektzadigen| ]]