Bibliotheek (algemeen)

Restanten van de in de hellenistische tijd opgerichte Bibliotheek van Celsus in Efese, Turkije

Een bibliotheek (Oudgrieks: βιβλιοθήκη bibliothḗkē, "boekenbewaarplaats") of boekerij is een verzameling boeken en andere documenten, of de plaats waar een dergelijke verzameling beheerd wordt. In de spreektaal wordt vaak "bieb" (Nederland) of "bib" (België) gezegd.

Geschiedenis

Bibliotheken zijn er al sinds de mens het schrift ontwikkelde en er behoefte ontstond om schriftelijke gegevens te bewaren. De eerste bibliotheken waren waarschijnlijk bij religieuze instellingen zoals tempels gevestigd.

Functie

Een bibliotheek verzamelt, beheert en ontsluit documenten en stelt ze beschikbaar. Onder documenten wordt het werk (alle neerslag uit intellectuele en creatieve activiteiten van mensen) en de informatiedrager verstaan.

Soorten bibliotheken

Openbare bibliotheken

Een openbare bibliotheek heeft over het algemeen boeken, tijdschriften en muziekdragers, die het publiek kan lenen of raadplegen. In bibliotheken worden ook e-boeken (e-books) uitgeleend.

In België (Vlaanderen) wordt onderscheid gemaakt tussen een erfgoedbibliotheek en een openbare bibliotheek. Daar waar de erfgoedbibliotheek vooral een conserverende doelstelling heeft en een steeds groeiende collectie nastreeft, wil een openbare bibliotheek vooral actuele zaken in collectie houden. De openbare bibliotheek met een evenwichtige collectie verkoopt periodiek een deel van haar collectie, om plaats te maken voor nieuwe boeken. Een collectie in evenwicht houdt in dat de aanschaf en de afvoer van materialen in evenwicht is.

Een strandbibliotheek is een kleine openbare bibliotheekvestiging waar gratis, maar maximaal voor een dag, een boek kan worden geleend.

Nationale bibliotheken

Een nationale bibliotheek verzamelt zo veel mogelijk informatiedragers die in of over een bepaald land worden uitgegeven. De Koninklijke Bibliotheek (KB) in Den Haag is de nationale bibliotheek van Nederland. Ze beheert het Depot van Nederlandse publicaties, waarin een zeer groot deel van de publicaties die in Nederland verschijnen op basis van vrijwillig depot terechtkomt. Deze erfgoedcollectie mag alleen in de KB ingezien worden, maar van een flink deel van de collectie is een tweede exemplaar voor uitleen beschikbaar. De Koninklijke Bibliotheek van België in Brussel vervult een vergelijkbare functie voor België. De grootste nationale bibliotheek is de Library of Congress in Washington.

Wetenschappelijke bibliotheken

Aan elke universiteit of ander hoger opleidingsinstituut is een wetenschappelijke bibliotheek met specialistische vakliteratuur verbonden. Soms ontstond deze uit een oudere bibliotheek, zoals in Deventer de Athenaeumbibliotheek. De oudste universiteitsbibliotheek van Nederland is de Universiteitsbibliotheek Leiden, de grootste is de bibliotheek van de Universiteit van Amsterdam, met vele bijzondere collecties van kinder- tot kookboeken. Bij de universiteitsbibliotheken mogen bijzondere en/of kostbare werken ook alleen ingezien worden.

De meeste wetenschappelijke organisaties en instituten hebben de beschikking over een eigen specialistische wetenschappelijke bibliotheek. Zo verzamelt een museumbibliotheek werken over onderwerpen die de museumcollectie betreffen.

Muziekbibliotheek

Een muziekbibliotheek verzamelt vooral bladmuziek, en soms ook boeken over muziek of opnames. Voorbeelden zijn de bibliotheken en bladmuziekcollecties van conservatoria, symfonieorkesten en ensembles, de Nederlandse Muziekbibliotheek van de Omroep, en organisaties van amateurorkesten en -koren. Ook zijn er aparte uitleenfaciliteiten voor muziek, de muziekbibliotheken, ze worden ook wel discotheek of fonotheek genoemd. De Centrale Discotheek van Rotterdam is de grootste fonotheek van Europa, er zijn 250.000 audio-cd's en 300.000 lp's uitleenbaar. Een variant is de kunstuitleen, waar kunstwerken tegen een vergoeding worden uitgeleend.

Digitale bibliotheek

Een recente ontwikkeling is de digitale bibliotheek, meestal te raadplegen in de plaatselijke bibliotheek of via Internet. Het grote verschil met de gewone bibliotheek is dat er geen fysieke collectie aan verbonden is. Een digitale bibliotheek verwijst meer naar bronnen, die vaak buiten de eigen collectie vallen. Het wel of niet in bezit hebben in eigen collectie is van minder belang.

Op 20 november 2008 zag de online te raadplegen portaalsite Europeana, een website die je naar andere plekken leidt, het levenslicht. Deze site biedt meer dan twee miljoen cultuuritems aan waaronder beeldopnames, foto's, archiefstukken, schilderijen, boeken en filmfragmenten uit geheel Europa.

Andere bibliotheken

Rubricering van boeken

Elk informatief boek in een bibliotheek draagt meestal een nummer van een bepaalde onderwerpscodering of plaatsingssysteem, bijvoorbeeld een SISO-nummer. Daarmee wordt het onderverdeeld in onderwerpen. Ook worden de eerste vier letters van de schrijver op het etiket vermeld.

Zie ook

Lijst van belangrijke bibliotheken
al@din – De vragendienst op internet van de openbare bibliotheken in Nederland.
Bibliothecaris
Bibliotheek (informatica)
Blindenbibliotheek
Catalogus
Council on Botanical and Horticultural Libraries
Digitale bibliotheek
European Botanical and Horticultural Libraries Group
Ex libris
International Standard Identifier for Libraries and Related Organizations, een uniek identificatienummer voor bibliotheken
Internationaal Standaard Boeknummer (ISBN)
Plaatsingssystemen zoals SISO en ZIZO

Bibliografie

John Willis Clark, The Care of Books, Cambridge, University Press, 1901
Alberto Manguel, The Library at Night. Uitg. Knopf, Canada, 2006 (Nederlandse vertaling: De bibliotheek bij nacht), 2007.
James W.P. Campbell, De bibliotheek. Hoogtepunten uit de wereldgeschiedenis, uitgeverij Thoth, 2013. ISBN 9789082038712
Andrew Pettegree en Arthur der Weduwen, The Library. A Fragile History, 2021. ISBN 1541600770

Externe links

Nederland

België

Europa

Europese bibliotheek Europeana

Wereld

Worldcat is een wereldwijde catalogus van bibliotheekcollecties.

Reading Room van het British Museum