Borstbeen
| Borstbeen | ||||
|---|---|---|---|---|
| Sternum | ||||
| Bot | ||||
| ||||
| Synoniemen | ||||
| Latijn | sternon[1][2] os pectoris[3][4][5] | |||
| Oudgrieks | στέρνον[7][9] | |||
| Naslagwerken | ||||
| Gray's Anatomy | 27,119 | |||
| MeSH | A02.835.232.904.766 | |||
| Dorlands/Elsevier | s_23/12758288 | |||
| ||||
Het borstbeen[10][11] of sternum[12][13] is het been in het midden van de borstkas waaraan de sleutelbeenderen en de ware ribben vastzitten. Het borstbeen maakt samen met de ribben ventilatie van de luchtwegen mogelijk.
Onderdelen
Het borstbeen bestaat uit drie hoofddelen:
- bovendeel: handvat (manubrium sterni[14] of praesternum[15])
- middendeel (corpus sterni[16])
- onderste (kraakbenig) deel: zwaardvormig uitsteeksel (processus xiphoides[17] of xiphosternum[15]).
Het middendeel bestaat uit een aantal delen, sternebrae genoemd.[18] Bij de mens en Cetacea zijn de sternebrae vergroeid tot één deel[18] en wordt dan vervolgens het corpus sterni genoemd. Bij andere dieren wordt het middendeel mesosternum genoemd.[15]
Aandoeningen
Een aangeboren vervorming van het borstbeen wordt pectus genoemd.
Naam
Sternum
Het woord sternum is een overzetting van het Oudgrieks στέρνον stérnon.[17] Bij de Griekse schrijver Homerus wordt het begrip στέρνον gebruikt in de betekenis van borst van de man.[7][9] Homerus gebruikt het begrip στῆθος stethos voor de borst van zowel de man als de vrouw.[7][9] De Griekse arts Hippocrates gebruikt στέρνον in de betekenis van borst,[7][9] en στῆθος als borstbeen.[7][9] Bij de Griekse arts Galenus zien we (pas) het στέρνον in de huidige betekenis van borstbeen.[7][9]
Het στέρνον moet eigenlijk gezien worden als het (voorste) vaste benige deel van de borst.[19] Vanuit die optiek sluit het Oudgriekse begrip στερεός/στερρός,[19] vast/hard[7] erbij aan. Het Nederlandse borstbeen sluit overigens meer aan bij de Latijnse variant os pectoris,[3][4] afgeleid van os, "been/bot"[6] en pectus, "borst".[6] In het klassieke Latijn komt het begrip pectus ook in de tweede betekenis van borstbeen voor.[6]
Processus xiphoides
Naast de naam processus xiphoides[4][17] komen ook de namen os xyphoides[3] en cartilago xiphoides[4]/xiphodes[19] voor. Deze Latijnse namen gaan terug op twee Oudgriekse begrippen voor de processus xiphoides die bij de Griekse arts Galenus voorkomen.[7]
De vorm os xyphoides komt overeen met ξιφοειδές ὀστοῦν xiphoeidés ostoun.[7] Zowel het Latijnse os als het Oudgriekse ὀστοῦν betekenen bot/been.[6][7] Het Oudgriekse ξιφοειδές betekent zwaardvormig,[7][19] afgeleid van ξίφος.[7] Naast ξίφος komt de vorm ξύφος[7][19] voor, waar de vorm xyphoides (met y in plaats van i) meer mee overeenkomt. In het (anatomisch) Engels komt een soortgelijke vorm xyphoid[20] voor. In het Latijn komen ook de meer 'zuivere' vormen os ensiforme,[3] met ensiformis afgeleid van ensis ("zwaard"[6]) en os gladioli, met gladioli ("van het zwaardje"[6]), voor. Het Nederlandse zwaardvormig aanhangsel[21] sluit hier bij aan.
De vorm cartilago xiphoides/xiphodes gaat terug op ξιφοειδής χόνδρος xiphoeidés chóndros.[7] Zowel cartilago als χόνδρος betekenen kraakbeen.[6][7] De vorm xiphodes komt overigens overeen met de Griekse nevenvorm ξιφώδης xiphōs.[19] In het Latijn komen voor dit Oudgriekse begrip ook meer 'zuivere' vormen voor zoals cartilago ensiformis,[3][19], cartilago gladialis, met gladialis afgeleid van gladius ("zwaard"[6]), cartilago mucronatus, met mucronatus ("puntig"[6]) afgeleid van mucro ("zwaartpunt/zwaard"[6]) en cartilago cultralis, met cultralis afgeleid van culter ("mes"[6]) voor. Deze eerste drie bijvoeglijke naamwoorden komen overigens ook voor in de begrippen processus ensiformis,[3][22][23] processus gladialis[3] en processus mucronatus.[3] Het Nederlands kent het equivalente zwaardachtig kraakbeen.[3]
Naast processus xiphoides en cartilago xiphoides komt men ook nog de vormen processus xiphoideus[12][14] en cartilago xiphoidea[24] tegen. De vorm xiphoideus/xiphoidea wordt door sommigen[25] gezien als onjuiste omzetting van ξιφοειδής naar het Latijn.
- ↑ Castelli, B. & Bruno, J.P (1713). Lexicon medicum Graeco-Latinum. Leipzig: F. Thomas
- ↑ a b c d Dunglison, R. (1856). Medical lexicon. A dictionary of medical science. (13th edition).Philadelphia: Blanchard and Lea.
- ↑ a b c d e f g h i j Schreger, C.H.Th.(1805). Synonymia anatomica. Synonymik der anatomischen Nomenclatur. Fürth: im Bureau für Literatur.
- ↑ a b c d Siebenhaar, F.J. (1850). Terminologisches Wörterbuch der medicinischen Wissenschaften. (Zweite Auflage). Leipzig: Arnoldische Buchhandlung.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n Fonahn, A. (1922). Arabic and Latin anatomical terminology. Chiefly from the Middle Ages. Kristiania: Jacob Dybwad.
- ↑ a b c d e f g h i j k l Lewis, C.T. & Short, C. (1879). A Latin dictionary founded on Andrews' edition of Freund's Latin dictionary. Oxford: Clarendon Press.
- ↑ a b c d e f g h i j k l m n o p q Liddell, H.G. & Scott, R. (1940). A Greek-English Lexicon. revised and augmented throughout by Sir Henry Stuart Jones. with the assistance of. Roderick McKenzie. Oxford: Clarendon Press.
- ↑ Sliosberg, A. (1975). Elsevier’s medical dictionary in five languages. English/American / French / Italian / Spanish and German. (2nd Edition). Amsterdam/Oxford/New York: Elsevier’s Scientific Publishing Company.
- ↑ a b c d e f g Hyrtl, J. (1880). Onomatologia Anatomica. Geschichte und Kritik der anatomischen Sprache der Gegenwart. Wien: Wilhelm Braumüller. K.K. Hof- und Unversitätsbuchhändler.
- ↑ Palfijn, J. (1703) Anatomie, of ontleedkundige beschryving. Gent: Erfgenamen van Maximiliaen Graet..
- ↑ Raven, C.P. (1959). Anatomische atlas. Ten gebruike bij het onderwijs aan verplegenden en bij de opleiding voor eerste hulp bij ongelukken. Amsterdam: Scheltema & Holkema N.V.
- ↑ a b His, W. (1895). Die anatomische Nomenclatur. Nomina Anatomica. Der von der Anatomischen Gesellschaft auf ihrer IX. Versammlung in Basel angenommenen Namen. Leipzig: Verlag Veit & Comp.
- ↑ Kloosterhuis, G. (1965). Praktisch verklarend zakwoordenboek der geneeskunde (9de druk). Den Haag: Van Goor Zonen.
- ↑ a b Federative Committee on Anatomical Terminology (FCAT) (1998). Terminologia Anatomica. Stuttgart: Thieme
- ↑ a b c Koch, T., Berg, R., & Heinze, W. (1970). Lehrbuch der Veterinär-Anatomie.Band I. Bewegungsapparat. (2. Auflage). Jena: VEB Gustav Fischer Verlag.
- ↑ F. Paulsen, J. Waschke et al. (2011). Sobotta Atlas of Human Anatomy: General Anatomy and Musculoskeletal System. (15th edition). Munich: Elsevier GmbH.
- ↑ a b c Triepel, H. (1910). Die anatomischen Namen. Ihre Ableitung und Aussprache. Mit einem Anhang: Biographische Notizen.(Dritte Auflage). Wiesbaden: Verlag J.F. Bergmann.
- ↑ a b Slijper, E.J. (1941). De voortbewegingsorganen. In J.E.W. Ihle (Red.), Leerboek der vergelijkende ontleedkunde van de vertebraten. Deel I. (2de druk). (pp.95-222). Utrecht: N.A. A. Oosthoek’s Uitgevers Mij.
- ↑ a b c d e f g Kraus, L.A. (1844). Kritisch-etymologisches medicinisches Lexikon (Dritte Auflage). Göttingen: Verlag der Deuerlich- und Dieterichschen Buchhandlung.
- ↑ Anderson, D.M. (2000). Dorland’s illustrated medical dictionary (29ste uitgave). Philadelphia/London/Toronto/Montreal/Sydney/Tokyo: W.B. Saunders Company.
- ↑ Reys, J.H.O. & Reys, A.M. (1978). Beginselen der anatomie van het bewegingsapparaat. (8ste druk). Zutphen: B.V. W.J. Thieme & Cie.
- ↑ Kopsch, F. (1941). Die Nomina anatomica des Jahres 1895 (B.N.A.) nach der Buchstabenreihe geordnet und gegenübergestellt den Nomina anatomica des Jahres 1935 (I.N.A.) (3. Auflage). Leipzig: Georg Thieme Verlag.
- ↑ Donáth, T. & Crawford, G.C.N. (1969). Anatomical dictionary with nomenclature and explanatory notes. Oxford/London/Edinburgh/New York/Toronto/Syney/Paris/Braunschweig: Pergamon Press.
- ↑ Foster, F.D. (1891-1893). An illustrated medical dictionary. Being a dictionary of the technical terms used by writers on medicine and the collateral sciences, in the Latin, English, French, and German languages. New York: D. Appleton and Company.
- ↑ Triepel, H. (1908). Memorial on the anatomical nomenclature of the anatomical society. In A. Rose (Ed.), Medical Greek. Collection of papers on medical onomatology and a grammatical guide to learn modern Greek (pp. 176-193). New York: Peri Hellados publication office.
· 
· 