Een spelletje triktrak

Een spelletje triktrak
Kunstenaar	Judith Leyster
Jaar	circa 1631
Ontstaan in	Haarlem
Genre	genrestuk
Techniek	olieverf op paneel
Afmetingen	40,6 × 31,1 cm
Museum	Worcester Art Museum, Worcester
Inventarisnummer	1983.58
Werken van Judith Leyster
Vorige	Vrolijk paar
Volgende	Man die een vrouw geld aanbiedt
	RKD-gegevens
Portaal	Kunst & Cultuur

Een spelletje triktrak is een schilderij van Judith Leyster uit circa 1631.

Voorstelling

De man die zich omdraait, speelt een spelletje triktrak met een man en vrouw, maar het is niet meteen duidelijk wie zijn directe tegenstander is. In de 17e eeuw werden triktrak en kaarten vooral in openbare gelegenheden zoals herbergen en bordelen gespeeld. Het clair-obscur geeft iets schimmigs aan de voorstelling en verraadt dat er dingen gebeuren die het daglicht niet kunnen verdragen. De compositie met de lachende figuur die de kijker aankijkt en met een draaiende beweging de blik het schilderij in trekt, is te vergelijken met enkele schemerachtige werken met kaartspelers van Jan Miense Molenaer, maar zoals gewoonlijk heeft Judith Leyster de groep beperkt tot enkele figuren en daar alle aandacht op gericht.^[1] De compacte compositie met drie personen, van wie de voorste uit het schilderij kijkt, kan Leyster ontleend hebben aan Dirck Hals, maar bij de Leyster is de scène dramatischer.^[2]

Triktrak spelen en recreatief roken werden in de 16e en 17e eeuw gezien als afkeurenswaardige bezigheden. Volgens moralistische prenten uit deze tijd was dit "verkeerde ijver" die leidde tot "ledigheid". De toekijkende man die met zijn hoofd op zijn hand leunt, gaat terug op voorstellingen van Acedia, de traagheid of luiheid, in de Middeleeuwen een van de hoofdzonden. Daarnaast moet de triktrakspeler het ook opnemen tegen de verleiding van de jonge vrouw die hem een pijp aanbiedt – een gebaar waarvan de dubbelzinnige betekenis geen kijker zou ontgaan. Klaarblijkelijk staat er meer op het spel dan alleen zijn geld.^[3]

Hoewel het schilderij een waarschuwing bevat tegen lichtzinnig gedrag, legt Leyster daar niet al te veel nadruk op. Ze gebruikt traditionele voorstellingen en motieven, maar geeft daar haar eigen draai aan. Het gaat haar vooral om het uitbeelden van een aantrekkelijke scène met levensechte, geloofwaardige personages.

Jan Miense Molenaer, Kaartspelers bij lamplicht, 44 × 51 cm, privéverzameling^[4]
Jan van de Velde (II), Verkeerden Yver: Triktrakspelers bij kaarslicht, ca. 1620-1630, ets en gravure, 23,6 × 26,9 cm, Rijksmuseum Amsterdam
Hieronymus Wierix, Acedia, voor 1612, gravure, 18,5 × 13,3 cm, Metropolitan Museum of Art, New York

Herkomst

Het schilderij is rond 1823 in Amsterdam aangekocht door James Sterrett voor zijn broer kolonel J.B. Sterrett in Baltimore. Sindsdien is het gesignaleerd bij diverse Amerikaanse verzamelaars en kunsthandels in onder andere Boston (Massachusetts) en Wyomissing (Pennsylvania). Bij de veiling van het schilderij op 9 oktober 1980 werd het aangekocht door Robert en Mary S. Cushman, die het in 1983 schonken aan het Worcester Art Museum in Worcester (Massachusetts).^[5]

Externe link

A Game of Tric-Trac (website Worcester Art Museum)

Literatuur

Biesboer, Pieter (1993): "Judith Leyster, schilderes van 'moderne beelden'," in: Welu & Biesboer (red.), Judith Leyster. Schilderes in een mannenwereld, Zwolle: Waanders, p. 75-92
Biesboer, P. & Sitt, M. (red.) (2003): Satire en vermaak. Het genrestuk in de tijd van Frans Hals, Zwolle: Waanders / Frans Hals Museum Haarlem, p. 136-137 (als Een spelletje trik-trak)
Bogendorf Rupprath, Cynthia von (1993): "Catalogus", in: Welu & Biesboer (red.), Judith Leyster. Schilderes in een mannenwereld, Zwolle: Waanders, p. 174-181 (cat. 9 – als Spelletje triktrak)
Hendriks, Ella & Groen, Karin (1993): "Judith Leyster: een technisch onderzoek", in: Welu & Biesboer (red.), Judith Leyster. Schilderes in een mannenwereld, Zwolle: Waanders, p. 93-114
(en) Hofrichter, Frima Fox (1989): Judith Leyster: A Woman Painter in Holland's Golden Age, Doornspijk: Davaco Publishers, p. 50 (cat. 19)

Referenties

↑ Bogendorf Rupprath (1993), p. 174, 180
↑ Biesboer (1993), p. 83; vgl. cat. 23 & 24
↑ Bogendorf Rupprath (1993), p. 176-180
↑ Zie Bogendorff (1993), p. 280-285 (cat. 28)
↑ Bogendorf Rupprath (1993), p. 174

[1] Bogendorf Rupprath (1993), p. 174, 180

[2] Biesboer (1993), p. 83; vgl. cat. 23 & 24

[3] Bogendorf Rupprath (1993), p. 176-180

[4] Zie Bogendorff (1993), p. 280-285 (cat. 28)

[5] Bogendorf Rupprath (1993), p. 174

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]