Brontekst bekijken van Fenyllithium

{{Infobox chemische stof
| Naam = Fenyllithium
| afbeelding1 = Phenyllithium.svg
| afbeeldingbreedte1 = 170
| onderschrift1 = [[Structuurformule]] van fenyllithium
| afbeelding2 = 
| onderschrift2 = 
| afbeelding3 = 
| onderschrift3 = 
| afbeelding4 = 
| onderschrift4 = 
| Formule = C<sub>6</sub>H<sub>5</sub>Li
| Molgewicht = 84,0449
| SMILES = [Li+].C1=CC=[C-]C=C1
| InChI = 1S/C6H5.Li/c1-2-4-6-5-3-1;/h1-5H;/q-1;+1
| IUPAC = fenyllithium
| AndereNamen = 
| CAS = 591-51-5
| EINECS = 209-720-1
| EG = 
| VN = 
| PubChem = 637932
| Beschrijving = Kleurloze kristallen
| Vergelijkbaar = 
| AfbWaarsch = {{Pictogram GHS|F|X}}
| TekstWaarsch = Gevaar
| Carcinogeen = 
| Hygroscopisch = 
| Rzinnen = {{H250}} - {{H315}} - {{H319}} - {{H335}} - {{H412}}
| EUHzinnen = ''geen''
| Szinnen = {{P222}} - {{P231}} - {{P261}} - {{P273}} - {{P305+P351+P338}} - {{P422}}
| Omgang = 
| Opslag = 
| ADR = 
| MAC = 
| LethaalRat = 
| LethaalKonijn = 
| LethaalMuis = 
| LethaalKip = 
| MSDS = 
| Aggregatie = vast
| Kleur = kleurloos
| Dichtheid = 0,828
| Smeltpunt = 
| Kookpunt = 140-143
| Sublimatiepunt = 
| Vlampunt = 
| Zelfontbranding = 
| Dampdruk = 
| Brekingsindex = 
| Oplosbaarheid = 
| GoedOplIn = 
| MatigOplIn = 
| SlechtOplIn = 
| OnoplIn = 
| Dipoolmoment = 
| LogPow = 
| Viscositeit = 
| Kristalstructuur = 
| fG0g = 
| fG0l = 
| fG0s = 
| fH0g = 
| fH0l = 
| fH0s = 
| S0g = 
| S0l = 
| S0s = 
| Cpm0 = 
| Evenwicht = 
| KlassiekeAnalyse = 
| Spectra = 
| NutrientType = 
| Essentieel = 
| Voorkomen = 
| ADI = 
| AdditiefType = 
| E-nummer = 
}}

'''Fenyllithium''' (soms afgekort tot PhLi) is een [[Organolithiumchemie|organolithiumverbinding]] met als [[brutoformule]] C<sub>6</sub>H<sub>5</sub>Li. De verbinding wordt voornamelijk in de [[organische synthese]] gebruikt om lithium in een organische verbinding te brengen (meestal door het verwijderen van een relatief zuur waterstofatoom). Hoewel de reactie als een [[zuur-basereactie]] beschreven kan worden, wordt meestal gesproken van een [[metallatie]]. Naast het gebruik als [[Base (scheikunde)|base]] is ook het gebruik als [[nucleofiel]] beschreven, waarbij de reacties sterk lijken op die van de [[Grignard-reagens|Grignard-reagentia]]: de fenylgroep wordt door [[nucleofiele additie]] geïntroduceerd in een bepaalde doelwitverbinding.<ref>Wietelmann, U.; Bauer, R.J. “Lithium and Lithium Compounds“ in ''Ullmann’s Encyclopedia of Industrial Chemistry'', 2002, Wiley-VCH, Weinheim. {{DOI|10.1002/14356007.a15}}</ref> De zuivere stof komt voor als een kleurloze kristallijne vaste stof, maar wegens de hoge reactiviteit wordt de verbinding meestal in oplossing verhandeld. Deze oplossingen, bijvoorbeeld in [[dibutylether]] of [[cyclohexaan]], hebben echter doorgaans een rode tot bruinrode kleur, afhankelijk van het oplosmiddel en de aanwezige onzuiverheden in de oplossing.<ref>Gilman, H.; Zoellner, E.A.; Selby, W.M. An Improved Procedure for the Preparation of Organolithium Compounds. ''J. Am. Chem. Soc''. 1932 '''54''' (5), 1957-1962. {{DOI|10.1021/ja01344a033}}</ref>

== Synthese ==
Fenyllithium werd voor het eerst bereid door de reactie van metallisch [[Lithium (element)|lithium]] met [[difenylkwik]]:<ref>Green, D.P.; Zuev, D. “Phenyllithium” in Encyclopedia of Reagents for Organic Synthesis, 2008, Wiley and Sons. {{DOI|10.1002/047084289X.rp076.pub2}}</ref>

:<chem>(C6H5)2Hg + 2Li -> 2C6H5Li + Hg</chem>

Korte tijd later werd de reactie verbeterd door lithium met fenylhalogeniden te laten reageren, zoals [[chloorbenzeen]]:<ref>Dinnebier, R.E.; Behrens, U.; Olbrich, F. Lewis Base-Free Phenyllithium: Determination of the Solid-State Structure by Synchrotron Powder Diffraction. ''J. Am. Chem. Soc.'' 1998 '''120''' (7), 1430-1433. {{DOI|10.1021/ja972816e}}</ref>

:<chem>C6H5Cl + 2Li -> C6H5Li + LiCl</chem>

Fenyllithium kan ook bereid worden door reactie van [[broombenzeen]] met een ander organolithiumreagens, zoals [[n-butyllithium|''n''-butyllithium]]:

:<chem>C4H9Li + C6H5Br -> C6H5Li + C4H9Br</chem>

== Structuur en eigenschappen ==
Fenyllithium is een organolithiumreagens dat in vaste toestand [[Monoklien kristalstelsel|monokliene]] [[Kristal (natuurwetenschappen)|kristallen]] vormt. In de vaste toestand kan is fenyllithium opgebouwd uit [[Dimeer|dimeren]]. De lithiumatomen en de ''ipso''-koolstofatomen van de [[benzeenring]] vormen daarbij een vlakke vierring. De binding tussen de dimeren verloopt via interactie van de π-elektronen.<ref>{{en}} {{aut|H. Hope & P.P. Power}} (1983) - [https://pubs.acs.org/doi/abs/10.1021/ja00354a022 ''Isolation and Crystal Structures of the Halide-Free and Halide-Rich Phenyllithium Etherate Complexes <nowiki>[</nowiki>(PhLi · Et<sub>2</sub>O)<sub>4</sub><nowiki>]</nowiki> and <nowiki>[</nowiki>(PhLi · Et<sub>2</sub>O)<sub>3</sub> · LiBr<nowiki>]</nowiki>''], J. Am. Chem. Soc., '''105''' (16), pp. 5320-5324. [https://web.archive.org/web/20230212200643/https://pubs.acs.org/doi/abs/10.1021/ja00354a022 Gearchiveerd] op 12 februari 2023.</ref>

In oplossing wordt, afhankelijk van het gebruikte oplosmiddel, een reeks van structuren aangetroffen. In [[tetrahydrofuraan|THF]] bestaat een evenwicht tussen het monomeer en het dimeer. In [[di-ethylether]], het standaardoplosmiddel voor fenyllithium, wordt een tetrameer gevormd.

De koolstof-lithiumbindingen hebben een gemiddelde [[bindingslengte]] van 233 [[picometer|pm]]. Naast de fenylgroepen zijn er ook ethermoleculen via hun zuurstofatoom aan de lithiumatomen gekoppeld. In aanwezigheid van [[lithiumbromide]], het nevenproduct van de bereiding via fenylhalogeniden, wordt het [(C<sub>6</sub>H<sub>5</sub>Li · Et<sub>2</sub>O)<sub>4</sub>]-complex omgezet in [(C<sub>6</sub>H<sub>5</sub>Li · Et<sub>2</sub>O)<sub>3</sub> · LiBr).

== Reacties ==
De reacties van fenyllithium concentreren zich rond de koppeling van een [[fenylgroep]] via een nucleofiele additie aan de [[carbonylgroep]]:

:<chem>C6H5Li + R2C=O -> (C6H5)R2COLi</chem>

Na afwerking met verdund zuur ontstaat daarbij het overeenkomstig [[Alcohol (stofklasse)|alcohol]].

== Zie ook ==
* [[Methyllithium]]
{{Appendix}}

[[Categorie:Organolithiumverbinding]]
[[Categorie:Reagens]]
[[Categorie:Base]]
[[Categorie:Ontvlambare stof]]