Gebruiker:Benedict Wydooghe/betrouwbaarheid
Fake news[bewerken | brontekst bewerken]
.
.png)
- Wist je dat…
- Je in naam van iemand anders kan SMS'en?
.
- Fototrucage mensen mooier maakt? Of lelijker, als het moet… Vrijwel elke foto in de krant of op internet is bewerkt! Kijk eerst naar dit filmpje van Dove of naar deze ontmaskering.
.
- Er berichten gemaakt worden om journalisten een loer te draaien. Dergelijke berichten worden canards genoemd. Ze verschillen soms nauwelijks van stadslegendes.
.
- Goed ogende websites valse informatie doorspelen?
.
- Journalisten opzettelijk foute berichten de wereld insturen? Kijk op het impulscentrum naar (minstens) een van deze reportages. 1. Orson Welles War of the Worlds (Canvas Days that shook the World); 2. Bye bye Belgium (RTBF).
.
- Een verkeerd bijschrift bij een prima foto snel geplaatst is?
.
- De zetduivel vaker toeslaat dan gedacht?
.
- Sommige mensen wel heel goed gelovig zijn. Klik hier en bel en sms één jaar gratis. In tien dagen tijd tekenden 7200 jongeren in op dit aanbod.
.
- Een fout gespelde naam? Een foutief jaartal? Een verkeerde leeftijd of woonplaats? Tja, iedereen maakt fouten, niet?
Fake news kan leiden tot morele paniek. Dat weten demagogen zoals president Trump erg goed. Morele paniek is een buitenproportionele, vijandige en gemediatiseerde reactie op een situatie of technologie, een persoon of groep, die waarden en normen lijken te bedreigen. Het begrip verklaart maatschappelijke angstreacties die niet in verhouding staan tot de ernst, het risico, de schade of de dreiging. In het geval van corona lijkt het net te gaan om een onderschatting van de gevolgen. Trump is een meesterlijke misleider. Door echt nieuws en goede journalistiek fake te noemen zet hij de wereld op zijn kop. Hij gebruikt de oude truuk van Ronald Reagan. Toen er in de jaren tachtig van de vorige eeuw een natuurfilm uitkwam in de V.S. die voor het eerst de klimaatopwarming aankaartte, dan wou de president de film verbieden. Maar censuur werk in een democratie averechts. Dus liet hij de filmmakers toe om de film uit te zenden, mits het onderschrift: 'this is propaganda'. Zo maakte hij met drie woorden de film onschadelijk. Dat is wat Trump dagelijks doet als hij het heeft over fake news.
.
Betrouwbaarheid[bewerken | brontekst bewerken]
.
Hoe kunnen wij ons wapenen tegen dit soort fake news? Via één methode: de betrouwbaarheid van de info peilen. We stellen de volgende vragen:
.
- Wat is betrouwbaarheid?
.
- Hoe kan ik de betrouwbaarheid van informatie peilen? (Peilen is een term uit de scheepvaart, peilingen doe je steeds opnieuw, want je positie verandert constant.)
.
- Wat is het risico als men onbetrouwbare informatie voor waar aanneemt?
.
.
Voor je info gebruikt, evalueer je die. “Ik heb de pest aan informatie, je kunt je eigen vooroordelen niet meer vertrouwen” schrijft Jan Blokker ergens. Het citaat is in een mum van tijd gevonden, geknipt en geplakt in dit document. De referentie is uiteraard vergeten. Informatie wordt altijd gemaakt. Woordvoerders, journalisten, fotografen, redacteurs… één voor één maken zij nieuws of geschiedenis. Toch wordt die menselijke oorsprong snel vergeten. Niet alleen de Bachelor in de Maatschappelijke veiligheid maar elke discipline evalueert informatie. Uiteraard vereist de doorlichting kennis van zaken, maar niettemin bestaan er “typevragen” die ongeacht het onderwerp gelijk zijn. Zo dient de informatie controleerbaar, nauwkeurig, volledig, redelijk en eerlijk, relevant en actueel te zijn, er dient structuur, overzichtelijkheid en een lay-out te zijn. Voor je aan de controle begint ga je de bedoeling van de makers na. Wat is de aard van je bron?
* Informatief? * Persoonlijk? * Commercieel? * Opiniërend?
.
 |
 |
.
Controleerbare informatie[bewerken | brontekst bewerken]
.
Betrouwbare info is controleerbaar. Van moeilijk te controleren info daalt de betrouwbaarheid. Anonieme info is onbetrouwbaar. Een cartoon uit The NewYorker toont twee honden voor een monitor, waarvan de ene zegt: ‘Op internet weet niemand dat je een hond bent.’ Een goede site bevat net als een boek de naam van de maker en zijn functie, de naam van de organisatie, een contactadres, een redactieteam, het doel van de organisatie en een datering. Het controleren begint dus met de vraag naar de auteur. Dit maakt een mail mogelijk of een extra controle via Google. Zoek uit wat de expertise van de auteur is, door zijn opleiding, werkomgeving of andere documenten te vinden. Verder kan de maker de controleerbaarheid vergemakkelijken door zijn tekst te onderbouwen met linken, een bibliografie of voetnoten. Eindigen sites op .ac.be of .edu, .org of .gov zijn het universiteiten, organisaties en staatsinstellingen. Trianguleren is het vergelijken van de informatie met minstens twee andere [relevante] bronnen. Twee is noodzakelijk, want op internet wordt veel overgenomen. Als meerdere webpagina’s hetzelfde zeggen over een onderwerp, werkt dit geruststellend. Maar let op, dit kan vals zijn. Wil je meer zekerheid, dan is het nodig om ofwel de site goed te bestuderen, te vergelijken of de commentaren op verwijspagina’s te lezen. Bij tegenstrijdige informatie is het belangrijk te weten welke auteur het meeste autoriteit heeft. Laat in je studie niet na om te wijzen op botsende visies en tegenstrijdige ideeën. Dit helpt bij het ontwikkelen van je eigen mening.
.
Nauwkeurige en volledige info[bewerken | brontekst bewerken]
.
Als je evalueert op nauwkeurigheid ga je na in welke mate er slordigheden of onnauwkeurigheden voorkomen. Verkeerd taalgebruik en tikfouten tonen aan dat de auteur weinig aandacht schenkt aan de inhoud. Let op voor vage omschrijvingen zoals “men beweert dat er veel wordt…” Dit zijn teksten die lucht verkopen. Op internet verschijnt regelmatig onvolledige info. Andere info is bewust onvolledig en werkt als smaakmaker of zet aan tot kopen, sommige bronnen behandelen het onderwerp oppervlakkig of wekken de indruk het onderwerp volledig te dekken, maar stellen na consultatie teleur.
.
Redelijke info[bewerken | brontekst bewerken]
.
Objectiviteit bestaat niet. De ‘werkelijkheid’ in taal gieten is ontzettend moeilijk: gewild of ongewild, steeds kijk je door filters van voorkennis, afkomst, behoeften, verwachtingen… Wat je ziet is cultureel bepaald. De discussie subjectief en objectief is hier aan de orde. Daarom is het onredelijk een auteur te vragen objectief te zijn. Verwacht van de auteur dat hij afstand doet van vooringenomenheid, een redelijke argumentatie gebruikt en eventueel uiteenlopende visies poneert. Vraag je af welk belang de auteur bij het onderwerp heeft. Zo rapporteert Greenpeace anders over een olietanker dan de eigenaar. Hoe redelijk is de informatie? Worden de ingenomen standpunten geëxpliciteerd? Wordt de website gesponsord? Hoe evenwichtig worden tegengestelde standpunten gepresenteerd?
FEITEN ≠ TAAL . REALITEIT ≠ JE MENING . FEITEN ≠ JE MENING ≠ TAAL
In hoeverre weerspiegelen gedachten realiteit? En, in welke mate zijn we in staat om de realiteit die we feiten noemen, te beschrijven?
.
Eerlijke info[bewerken | brontekst bewerken]
.
Eerlijkheid is het (on)bewust manipuleren, verdraaien of verzwijgen. Worden de standpunten eerlijk gepresenteerd? Neemt de auteur een standpunt in? Is de partijdigheid acceptabel? Wordt dat standpunt gepresenteerd als een mening of als een feit? Eerlijkheid gebiedt dat feiten als feiten voorgesteld worden en meningen als meningen.
.
- Feiten
.
Een feit is aanvaard omdat dit bleek uit onderzoek of omdat het aanvaard is. In het alledaags taalgebruik is een feit “zeker” en kan het geobserveerd worden. Als het feit een tijd bestaat, is dit een situatie of een structuur. Als het om een verandering van structuur gaat, is dit een proces [industrialisatie, emancipatie]. Een kortstondig proces is een gebeurtenis. Zoek voor onderstaande 'feiten' voorbeelden.
- Object (voorwerp), bv:
- Plaats (ligging), bv:
- Gebeurtenis (kwestie), bv:
- Structuur (situatie of toestand), bv:
- Proces (evolutie) bv:
.
- Meningen
.
Over een mening kan je discussiëren. Een mening is een waardeoordeel of vooroordeel, een voorkeur en verwachting, een veronderstelling of een stelling. De nuances zijn subtiel. Een waardeoordeel berust op een interpretatie die je aanvaardt maar niet met feiten te ontzenuwen is, omdat de feiten verschillend worden uitgelegd. Bij een vooroordeel is men zich niet bewust van het waardeoordeel. Een veronderstelling en een stelling liggen dicht bij elkaar, net als een voorkeuren en verwachtingen. Een veronderstelling berust op een indruk of interpretatie, een stelling wordt gevolgd door een argumentatie en gaat vooraf aan een redenering [want, immers, daaruit volgt]. Een voorkeur leidt je aandacht [af]. Bij een voorkeur kan je kiezen, bij een verwachting [hoop] hoeft het object niet eens aanwezig te zijn.
- Vooroordeel (een ongecontroleerde mening), bv:
- Waardeoordeel (interpretatie), bv:
- Stelling (positie), bv:
- Veronderstelling (hypothese), bv:
- Voorkeur (neiging), bv:
- Verwachting (hoop), bv:
Laat extreem positieve en extreem negatieve meningen voor wat ze zijn. Soms laten journalisten hun mening in de tekst klinken zoals in dit citaat. “De scheiding der machten werd pas in de zeventiende eeuw geproclameerd door John Locke.” Het woordje pas zorgt dat een feit als mening voorgesteld wordt. Ook het omgekeerde is mogelijk, zoals deze uitspraak: “Een vondelingenschuif is moreel verwerpelijk en een welvaartsstaat onwaardig.” Dit is een mening die als feit wordt omschreven. Beter zou zijn “Ik vind een…” Het is een kwestie van academische training. Veel moeilijker is om als lezer feiten te herkennen die als mening worden omschreven of om meningen te herkennen die als feit worden omschreven.
.
Fictie versus non-fictie[bewerken | brontekst bewerken]
Orson Welles liet in 1938 de wereld weten wat er kan foutlopen als men te goedgelovig is en onbetrouwbare informatie voor waar aanneemt of als men fictie met non-fictie gaat verwarren. Lees hier wat er gebeurde.
.
Relevant en actueel[bewerken | brontekst bewerken]
.
Relevant wil zeggen betrekking hebben op je onderwerp. Wanneer is de info gepubliceerd? Wanneer is de site gemaakt en voor het laatst aangepast? Hoe actueel zijn de links?
.
Lay out[bewerken | brontekst bewerken]
.
Een aantrekkelijke lay-out en een overzichtelijke navigatie bewijzen aandacht voor de paginaontwikkeling. Doorgaans wijst dit erop dat er aan de inhoud is gewerkt. Maar de redenering is niet absoluut. Het kan dat een grafisch talent een fijne inhoudloze pagina maakt, of dat vorsers geen grafisch verstand hebben. 'De inhoud is belangrijker dan de vorm' klinkt het argument dan. Maar toch. Schreeuwerige pagina’s duiden op een informatietekort, op een vingeroefening of verdoezelen de onkunde van de maker. Vragen over de esthetica en het tekstgebruik helpen bij de evaluatie. Kortom, hoe verzorgd zijn tekst en afbeeldingen? Worden er compositieprincipes gevolgd? Is het ontwerp complex? Oogverblindend? Is de tekst gebruiksvriendelijk? Is de structuur overzichtelijk? Is de lay-out of de interface duidelijk?
.
De opdracht[bewerken | brontekst bewerken]
.
Nadat je al het bovenstaande doornam, gebruik je deze checklist om in te schatten hoe (on)betrouwbaar sommige info is. Neem een Wikipediapagina door over een onderwerp dat je min of meer kent en beantwoordt deze vragenlijst.
Geef een score van één tot 20 en dien in bij benedict.wydooghe @ vives.be voor 1 juni (en niet zoals de pdf zegt: herfstvakantie!) van dit academiejaar. Op de test lees je "Voorbereiding. De student volgt de eerste vier lessen ‘evoluties in het veiligheidsdenken’, leest de cursus door tot en met les IV en bekijkt de video’s ‘War of the Worlds’, ‘The dark side of the moon.’ Dit mag je negeren.