Gebruiker:JoopWammes/Kladblok

In de stad van Synode van Dordrecht kwamen schuilkerken voor, waarin afhankelijk in het geheim, en later gedoogd godsdiensten beleden werden, die niet tot de gereformeerde staatsgodsdienst behoorden.

De overheersende godsdienst

In de 17e eeuw was de gereformeerde godsdienst dominant en als staatsgodsdienst opgelegd. Er ontstond hierin een strijd tussen de ‘rekkelijken’ remonstranten en ‘de preciezen‘ contra-remonstranten’. De aanhang van de remonstrante stroom volgde Jacobus Arminius in de verwerping van de Calvinistische predestinatie. De preciezen verzamelden zich rond Franciscus Gomarus, die de vrije wil ontkende in de predestinatieleer. Tijdens de Synode van Dordrecht (1619) hadden de contra-remonstranten de strijd gewonnen. De Arminianen werden als vrijere denkers het belijden van de godsdienst onmogelijk gemaakt. Voor de Dordtse inwoners was het niet anders.

• 
  Jacobus Arminius
• 
  Franciscus Gomarus

Voor de rooms-katholieken was het belijden van hun godsdienst ook taboe. Dit gold tevens voor de joodse inwoners.

Geheime bijeenkomsten in privéhuizen

Inwoners met Arminiaanse sympathieën noemden zichzelf om uit opportunisme toch ‘gereformeerd’. In werkelijkheid discussieerden ze bij bijeenkomsten in huizen van gegoede burgers over vrijere geloofsopvatting. In Dordrecht woonden relatief veel doopsgezinden, een eveneens verboden remonstrantse richting. In privéhuizen, zoals in de Lange Breestraat, werden geloofsbijeenkomsten gehouden (‘preekhuizen’ of ‘vermaningshuizen’).

• 
  Vermaningshuis Lange Breestraat
• 
  Katholieke schuilkelder in Het Meervat

De zolder van de Luikse wijnhandelaar Hubert Borret (Huis ‘Het Meevat’, Kuipershaven 41) was toegankelijk via de achterkant van het huis. Er vonden roomse kerkdiensten plaats. Er werden ook ‘paapse diensten’ gehouden in het huis van Aernoult van Groeneveld (Steegoversloot, nu Vest 73). Rond 1700 was er in een kamer van het huis van de Poolse bankier Salomon Levi een huissynagoge ingericht. Omdat de bijeenkomsten niet aan de grote klok gehangen mochten worden, is de documentatie over deze bijeenkomsten verre van volledig.

Verborgen kerkgebouwen

Rond 1700 ontstond er een soort gedoogbeleid. Achter huizen mochten wel gebouwen neergezet worden, mits niet als kerk zichtbaar of herkenbaar. Het fraaiste voorbeeld hiervan was de roomse H. Maria Maior uit 1700, die tussen de Voorstraat (120) en de Wijngaardstraat lag. (In 1723 ging de parochie over naar het oud-katholiscisme). Een onopvallend poortje leidde naar het gebouw. Het gebouw achter de Voorstraat is er niet meer, maar het huidige kerkgebouw geeft nog steeds een beeld van de situatie. Op het aanlooppad heeft een huis gestaan. Men kan zich voorstellen dat de kerk vanaf de straat niet te zien was. De originele schuilkerk is gesloopt en vervolgens als herkenbare kerk in 1842 opnieuw gebouwd, voorzien van de aandachttrekkende empiregevel. Ondanks het feit dat het voorhuis niet meer bestaat, dat het kerkgebouw is vervangen en dat het nieuwe gebouw nu wel als een kerk herkenbaar is, is goed in te zien te waar een schuilkerk gebouwd werd: verstopt achter huizen.

• 
  Maria Maior
• 
  voormalige Marienbornklooster

De doopsgezinden bouwden achter het vermaningshuis in de Lange Breestraat een schuilkerk. De Joodse gemeente mocht de stadsbibliotheek in het voormalige Marienbornklooster in gebruik nemen. Dit pand werd van buiten niet voorzien van symbolen, die op een synagoge duiden.

Vermelding schuilkerken op stadskaarten

Op de stadsplattegrond van Isaak Tirion uit 1742 staan vier gedoogde schuilkerken getekend: De ‘Roomschgezinde Kerke’, de ‘Luthersche Kerk’, de Doopsgezinde Kerk’ en de ‘Joode Kerk’. Deze namen staan in het register linksonder in de kaart. De aanduidingen ontbraken nog op de kaart van Joan Blaeu (1640-1647). Het verschil tussen beide kaarten gaf de veranderde politiek ten opzichte van schuilkerken weer. Het verschil tussen geheim en gedoogd.

Verder lezen

F. van Lieburg, Heilige Plaatsen in een Hollandse Stad (Duizend jaar Religieuze gebouwen op het Eiland van Dordrecht), Jaarboek 2011 Historische Vereniging Oud-Dordrecht. Uitgave 2012 (Dordrecht). Hieronder o.m. de schuilkerken (incl. voorlopers en opvolgers van de schuilkerken).