Gebruiker:PaulineHouben/Kladblok

1/ Paratekst

De titel verwijst naar de Zuiderzee die in de loop van de twintigste eeuw werd afgesloten tijdens de Zuiderzeewerken.

De eerste druk uit 1934 heeft een sobere cover zonder illustraties en verscheen bij N.V. Em. Querido’s Uitgevers-MIJ. Deze druk bevat een nawoord van Jef Last waarin hij toelicht dat de karakters van de personages niet overeenkomen met de personen in de werkelijkheid. Deze mededeling perkt dus de verwijzing naar de werkelijkheid in, met als paradoxaal gevolg dat hij juist het realiteitsgehalte verhoogt. Vervolgens beseft Last dat het dialectgebruik moeilijkheden veroorzaakt bij de lezer, maar hij heeft geprobeerd om toch zo veel mogelijk de Urkse en Friese karakterisering te behouden. Ten slotte vermeldt hij de vindplaatsen van zijn bronnenmateriaal. Het nawoord wordt gevolgd door een woordverklaring waarin woorden uit het Urkse en Friese dialect geduid worden, alsook afkortingen en Latijnse, Engelse en Franse citaten.

De herziene uitgave van 1939, in de serie De salamander van Querido's Uitgeverij, bevat een voorwoord van André Gide waarin hij zijn ontmoeting en vriendschap met Last beschrijft en hem op anekdotische wijze karakteriseert.

9/ Waardering

Zuiderzee werd niet erg warm onthaald. Slechts enkele critici hebben iets over deze roman geschreven of gepubliceerd.

Destijds werd de roman deels geprezen om de inhoudelijke grootsheid en het epische karakter. Volgens een anoniem knipsel in de collectie van het Nederlands letterkundig museum en documentatiecentrum is Zuiderzee: “Een groot werk en een groot onderwerp.” Ook een anonieme recensent vindt in de Haagse Post van november 1934 de roman: “een oer-Hollandsch, zeer ‘modern’ epos.” En in datzelfde jaar schrijft A. Donker: “een onderwerp rijk en groot genoeg om een kunstenaar te inspireeren, en de drooglegging een werk zoo machtig, merkwaardig en interessant, dat het leven van dat werk en zijn terugslag op het persoonlijk leven van de vele passief en actief erbij betrokkenen dubbel en dwars waard is tot een episch beeld vereeuwigd te worden.”

Ook bevat de zesde druk van de roman twee positieve commentaren:

"De schrijver is gegrepen door de grootsheid van het werk, hij ziet daarnaast de gevolgen, de sociale omkeer, die het met zich brengt. Wat zal het lot zijn van velen, die hun brood op zee verdienden en die nu andere wegen moeten zoeken, andere wegen in een tijd, die donker is en moeilijk. Last is een ongemeen interessant schrijver. Zijn boek bevat prachtige bladzijden, vooral waar hij over de zee schrijft, over de strijd ertegen en over de nood onder de Friese boeren. Zijn proza is beeldend, zakelijk en dynamisch. " - Utrechtsch Dagblad

"Men mag zeggen dat Jef Last met dit boek zijn chef d'oeuvre heeft geschapen. Men mag zeggen dat dit een der sterkste, echtste boeken is, die in Nederland zijn verschenen gedurende een reeks van jaren." - Haagsche Post

Maar A. Donker nuanceert in zijn recensie voor NRC van 17 november 1934 zijn appreciatie: "Dit onderwerp en dezen schrijver boden dus een kans op een belangrijk boek: die kans is niet gehéél vervuld maar zeker ook niet verspeeld." Daarnaast zijn critici Welling en Menno ter Braak van mening dat het onderwerp beter uitgewerkt kon worden. "[...] de ‘innerlijke noodzaak’ ontbreekt; juist in dit opzicht is hij de gelijke van de realisten, die zich hebben uitgeput in het weergeven van de ‘buitenkant’ der dingen [...] Ik zie deze uiterlijke kant [van de Zuiderzeefilm van Ivens of zelfs Dood Water van Rutten] van de Zuiderzeewerken liever, dan dat ik er over lees en telkens gehinderd word door de vlugge oppervlakkigheid, waarmee de psychologische kant wordt afgedaan."

De voornaamste kritiek op Zuiderzee is dat Last geen partij kiest en dus geen duidelijk standpunt inneemt. Een anoniem knipsel in de collectie van het Nederlands letterkundig museum en documentatiecentrum illustreert dit: "Hij vindt er wat voor, hij vindt er wat tegen. Hij begrijpt..... Zelfs laat hij zich vinden voor een oplossing, die het gelijk in ’t midden laat: de dijk bréékt. Dit is een leugen, historisch en artistiek. Dit is halfheid." B. Kingstone daarentegen waardeert deze weergave van verschillende meningen en associeert dit met het journalistieke karakter van Last.

Er zijn verschillende meningen over het cijfermateriaal dat Last verwerkt in zijn roman. Een anonieme recensie uit 1934 luidt: “[...] een bewonderenswaardige gave om dit, dan toch wel droge materiaal, zoo boeiend en als het ware ongemerkt element van een roman te maken.” Maar voor critici E. du Perron en Welling blijft dit niet onopgemerkt: “De lezer wordt doodgegooid met cijfers, citaten, berekeningen, technische debatten en nog eens cijfers, cijfers, cijfers, die ons weinig of niets zeggen.”

Bovendien is E. du Perron verontwaardigd wanneer hij de openingszin van Zuiderzee met die van een andere roman van Jef Last, De vliegende Hollander (1939), vergelijkt. Hij komt tot de volgende vaststelling: "Hoe de kunst toch dwingen kan! Alleen zeer groote of zeer slordige schrijvers kunnen tweemaal een boek zoo identiek inzetten zonder het te merken of alsof zij het niet merken, of het eerst achteraf merkten, enz." Hij vindt dat Last te haastig en soms nonchalant te werk gaat.

Ondanks de vele kritiek vindt H.A. Poeze, doctor in de Indonesische politiek vanaf 1900, dat Zuiderzee gelezen moet blijven worden wegens de politieke aspecten die daarin duidelijk op de voorgrond treden. Hij betreurt daarom dat Lasts werk niet meer wordt herdrukt.

10/ Vertalingen

In 1934, het jaar dat Zuiderzee werd gepubliceerd, verscheen er een gelijknamige Afrikaanse vertaling. Twee jaar later verscheen de Duitse versie van de roman, vertaald door Harry Wilde onder de naam Zuidersee. In datzelfde jaar vertaalde Lída Faltová de roman naar het Tsjechisch met als titel Zuiderské moře. In 1938 vertaalde Eckman de roman naar het Frans genaamd Zuyderzée.