Wilhelmina van Essen[bewerken | brontekst bewerken]

Wilhelmina van Essen,13 april 1898 in Arnhem geboren Wilhelmina Aleijda Catharina van Essen

Arts in oorlogstijd; verbonden aan de Willem Arntsz Stichting Utrecht

Sinds 1995 bestaat in Den Dolder de Wilhelmina van Essenlaan.Den Dolder

Behalve een straatnaam

is ook niet ver van het Willem

Arntsz Huis aan de Agnietenstraat in Utecht

reserve-geneeskundige september 1941

tot mei 1951.

Ze neemt privélessen

in oude talen en wiskunde

en wordt in september 1926

toegelaten aan de universiteit

Utrecht. Aanvankelijk voor de

studie geschiedenis maar na een

jaar verruilt zij die voor de studie

medicijnen. In november 1936 is zij

daarmee klaar. Ze wordt dan

assistente van professor W.E.

Ringer en in 1938 assistente van

professor Rümke.

(2)

Ergens in 1941 zal

zij ook haar specialisatie in psychiatrie

hebben afgerond want op 20

oktober 1941 wordt ze ingeschreven

in het Specialisten Registratie

Commissie voor het specialisme

Zenuw- en Zielsziekten.

Drie maanden later krijgt ze

toestemming een eigen praktijk te

beginnen. Lekker dicht bij haar huis

want tot 1950 heeft zij een eigen

behandelruimte in een monumentaal

gebouw op de Maliebaan 20,

zo’n 500 meter lopen van haar

woonadres in Huize Lievendaal aan

de Lepelenburg 2

in Utrecht. Haar vader, mr.

Johan Leonard Cornelis van Essen,

wordt daar gemeentesecretaris.

Thuis wordt Wilhelmina altijd Willy

of Wil genoemd en in dit verhaal zal

haar roepnaam daarom regelmatig

gebruikt worden.

Geschiedenis

Na haar opleiding Geschiedenis

Middelbaar Onderwijs werkt

Wilhelmina vanaf 1919 als lerares

op een meisjes HBS in Den Haag en

Utrecht en vanaf 1921 in Sneek. Ze

woont dan op de Verlengde

Westersingel 1. Als ze 27 jaar is

gooit ze het roer om.

In september 1925 keert ze terug

naar haar ouderlijk huis

Om meer

grip hierop te krijgen stelt de bezetter

in oktober 1942 een nieuw

bestuurderscollege aan bestaande

uit drie NSB’ers.

Drie maanden later vragen de

Duitsers aan de geneesheerdirecteur

van de W.A. Hoeve in Den

Dolder, dr.C.F. Engelhard, om een

lijst met joodse patiënten. Wetende

dat elders joodse patiënten al weggevoerd

worden weigert hij om

inlichtingen te geven. Als het

nieuwe NSB-bestuur daarop de lijst

wil geven, dienen de dokters Engelhard,

J.C. Boswijk, E.A. Meyling-

Hylkema, H. van der Hoeven

en Wilhelmina van Essen collectief hun

ontslag in. Het NSB-bestuur eist dat

ze hun ontslagaanvraag intrekken.

De artsen weigeren dat maar geven

aan dat ze zullen aanblijven totdat

er geschikte vervangers gevonden

zijn.

Op 2 februari 1943 volgt het

arrestatiebevel. Wilhelmina van

Essen, Henri van der Hoeven en

Bets Meyling worden in Utrecht

gearresteerd door de Sicherheits

polizei. Bets wordt direkt weer

vrijgelaten omdat zij borstvoeding

geeft. Dokters Christiaan Engelhard

en Jan Boswijk zijn niet aanwezig als

de politie ze in Den Dolder wil

oppakken, maar geven zichzelf aan

als ze horen dat hun Utrechtse

collega’s gearresteerd zijn.

v

afgevoerd naar diverse concentratie

-kampen vlucht de familie van

Essen opnieuw. Na de oorlog

wonen Wilhelmina’s vader en haar

broer dicht bij elkaar in Den Haag.

Rode en blauwe boekje

De familie Van Essen behoort tot

het patriciaat (vooraanstaand

maar niet van adel). Haar moeder,

Jonkvrouw Johanna Aleijda Wilhelmina

de Pesters, is van adel. Wilhelmina

staat dus zowel in het

blauwe als het rode boekje. De

familie de Pesters hebben banden

met de omgeving Zeist. Ze dragen

achternamen als ‘De Pesters van

Cattenbroek’ (een wijk in Zeist) en

‘Van Boetzelaer’ (park in De Bilt).

Van 1685 tot 1923 zijn huis en

landgoed Nieuwenhof (Niënhof,

Nienhof) in Bunnik in bezit van het

geslacht De Pesters. In 1841

bouwt een nazaat van De Pesters

villa Nuova aan de Utrechtseweg

46 in Zeist, waar de familie tot

1953 blijft wonen.

ca. 1948, links Wilhelmina met haar

vader, broer, schoonzus en nichtjes

Elisabeth en Willemijn.

In 1950 stopt Wilhelmina met haar

eigen praktijk aan de Maliebaan.

Waarschijnlijk is zij dan al onwel.

Vervolgens stopt ze in mei 1951 ook

met haar werk bij de W.A. Stichting.

Haar vader schrijft in zijn dagboek

dat Willy ‘heel 1952 ernstig ziek’ is.

Ze sterft, bijna 54 jaar oud, in het

Christelijk Sanatorium in Zeist op 7

maart 1953. Een paar dagen later

wordt ze begraven in het familiegraf

op begraafplaats Moscowa in

Arnhem. Zo’n 100 familieleden en

vrienden nemen dan afscheid van

een gevoelige en moedige vrouw.

Moreel kompas

Wilhelmina en de vier andere

artsen vormen de voorhoede van

het artsenverzet en zijn daarmee

een moreel kompas in tijden van

chaos geweest. Zo’n drie maanden

na het indienen van hun ontslag

verzetten op 24 maart 1943 ook

andere Nederlandse dokters zich.

Zij staken massaal en zichtbaar

tegen een verplicht lidmaatschap

van de Artsenkamer. De dokters

plakken in heel Nederland het

woordje ‘arts’ op de gevel af waarmee

ze symbolisch afstand doen

van hun artsentitel. Een actie die

Contact met Medisch

Contact

Dr. Engelhard heeft vóór het collectieve

ontslagverzoek een paar

keer contact gehad met dr. J.A.J.

Barnhoorn, één van de bestuursleden

van de artsenverzetsorganisatie

Medisch Contact

(9)

om met

hem tot ‘een welomlijnde gedragslijn’

te komen. Na tien dagen

wikken en wegen neemt Engelhard

een zelfstandig besluit,

op basis van zijn eigen geweten:

hij neemt ontslag, ongeacht wat

anderen ervan vinden. Een standpunt

dat direct gesteund wordt

door vier dokters van de Willem

Arntsz Stichting. Pas na de Tweede

Wereldoorlog krijgen de doktoren

geld van de Willem Arntsz

Hoeve voor de tijd dat ze niet

konden werken.

Op 30 augustus 2020 wordt het onderschrift van de Wilhelmina van Essenlaan

onthuld door vlnr: wethouder Sander Jansen, Elisabeth en Henriëtte van

Essen, nichtjes van Wilhelmina.

aangestuurd wordt door de

artsenverzetsorganisatie Medisch

Contact. De Duitsers binden dan in.

Vanaf dat moment weten de

Nederlanders dat hun artsen

volledig te vertrouwen zijn.

Noten

1) Utrechtsestraat 30, Arnhem

2) In 1990 veranderde de

organisatiestructuur van de

Willem Arntsz Stichting.

Dennendal werd een zelfstandige

stichting en de overige

afdelingen van de W.A.-hoeve

werden samen met het

Utrechtse Willem Arntsz Huis

ondergebracht in de Stichting

Psychiatrie Willem Arntsz. Deze

stichting ging in 1992 samen met

het Christelijk Sanatorium in

Zeist en heette toen de H.C.

Rümke Groep. Enkele jaren later

ging de Rümke groep op in

Altrecht, een grotere regionale

instelling voor geestelijke gezond

-heidszorg. De stichting Dennendal

werd in 2001 onderdeel van

de grotere instelling Reinaerde.

nl.wikipedia.org/wiki/

Henricus_Cornelius_Rümke

en

www.geheugenvanzeist.nl