Gebruiker:Wikibelgiaan/Gutamal

Oudgutnisch forngutnisk
Gesproken in	Gotland
Sprekers	—
Taalfamilie	Indo-Europees Germaans Noordgermaans (Oostnoords) Gutnisch Oudgutnisch
Alfabet	Latijns
Taalcodes
ISO 639-1	-
ISO 639-2	-
ISO 639-3	-
Portaal    Taal

Gutamål was het dialect van het Oudnoors dat gesproken werd op het eiland Gotland. Het vertoont genoeg verschillen van het Oudoostnoordse dialect (ook Oudzweeds of Ouddeens genoemd) om beschouwd te worden als een aparte tak. Vandaag wordt er nog steeds een moderne versie, het Gutnisch, gesproken in de zuidoostelijke delen van Gotland en op het eiland Fårö.

De wortel van Gut is dezelfde als die van Goot en men merkt vaak op dat de taal gelijkenissen vertoont met het Gotisch. Het bekendste voorbeeld is het feit dat het Gotisch en het Gutnisch allebei zowel volwassen als jonge schapen lam noemden. Vanwege deze gelijkenissen vermoeden wetenschappers zoals Elias Wessén en Dietrich Hofmann dat het Gotisch de nauwste verwant is van het Gutnisch.

De Oudnoordse tweeklank au (bv. auga "oog") bleef onveranderd in het Oudgutnisch en het Oudwestnoords, terwijl ze zich in het Oudoostnoords - op de perifere dialecten na - ontwikkelde tot de eenklank ǿ, d.i. een lange versie van ø. Op dezelfde manier bleef de tweeklank ai in bain ("been") bestaan in het Oudgutnisch, terwijl ze in het Oudwestnoords een ei werd, zoals in bein, en ze in het Oudoostnoords een é werd, zoals in bén. Waar het Oudwestnoords een tweeklank ey had en het Oudoostnoords een ontwikkeling kende tot de eenklank ǿ, behield het Oudgutnisch de oy.

Oergermaans	Oudgutnisch	Oudwestnoords	Oudoostnoords
*augon (oog) *baino (been) *hauzjan (horen)	auga bain hoyra	auga bein heyra	auga > ǿga bæin > bén høyra > hǿra

Het grootste deel van het Oudgutnische tekstcorpus dat ons rest, bestaat uit de Gutasaga uit de 13de eeuw.

Taalvoorbeeld

Citaat:

Þissi þieluar hafþi ann sun sum hit hafþi. En hafþa cuna hit huita stierna þaun tu bygþu fyrsti agutlandi fyrstu nat sum þaun saman suafu þa droymdi hennj draumbr. So sum þrir ormar warin slungnir saman j barmj hennar Oc þytti hennj sum þair scriþin yr barmi hennar. þinna draum segþi han firi hasþa bonda sinum hann riaþ dravm þinna so. Alt ir baugum bundit bo land al þitta warþa oc faum þria syni aiga. þaim gaf hann namn allum o fydum. guti al gutland aigha graipr al annar haita Oc gunfiaun þriþi. þair sciptu siþan gutlandi i þria þriþiunga. So at graipr þann elzti laut norþasta þriþiung oc guti miþal þriþiung En gunfiaun þann yngsti laut sunnarsta. siþan af þissum þrim aucaþis fulc j gutlandi som mikit um langan tima at land elptj þaim ai alla fyþa þa lutaþu þair bort af landi huert þriþia þiauþ so at alt sculdu þair aiga oc miþ sir bort hafa sum þair vfan iorþar attu.

In genormaliseerde Oudnoordse spelling:

Þissi Þjelvar hafði ann sun sum hít Hafði. En Hafða kuna hít Hvítastjerna. Þaun tú byggðu fyrsti á Gutlandi. Fyrstu nátt sum þaun saman sváfu þá droymdi henni draumr; só sum þrír ormar varin slungnir saman í barmi hennar, ok þýtti henni sum þair skriðin ýr barmi hennar. Þinna draum segði han firi Hafða bónda sínum. Hann raið draum þinna só: "Alt ir baugum bundit, bóland al þitta varða uk fáum þría syni aiga." Þaim gaf hann namn, allum ófýddum; Guti, al Gutland aiga; Graipr, al annar haita; ok Gunnfjaun þriði. Þair skiptu síðan Gutlandi í þría þriðjunga, só at Graipr þann eldsti laut norðasta þriðjung, ok Guti miðal þriðjung, en Gunnfjaun þann yngsti laut sunnarsta. Síðan, af þissum þrim aukaðis fulk í Gutlandi sum mikit um langan tíma at land elpti þaim ai alla fýða. Þá lutaðu þair bort af landi hvert þriðja þjauð só at alt skuldu þair aiga ok mið sír bort hafa sum þair ufan jorðar áttu.

Vertaling:

Deze Þjelvar had een zoon die Hafði heette. En Hafði's vrouw heette Wittester. Deze twee vestigden zich als eersten op Gotland. De eerste nacht dat dezen er samen sliepen, toen droomde hij een droom; zo alsof drie slangen samengekronkeld lagen op haar borst, en zij dacht dat ze over haar borst kropen. Ze vertelde deze droom aan haar echtgenoot Hafði. Hij verklaarde deze droom zo: "Alles is verbonden door ringen, dit zal een bewoond land worden en wij zullen drie zonen krijgen." Hij gaf hun een naam, al waren ze allemaal nog niet geboren; Guti zal Gutland krijgen; Graipr zal de andere heten; en Gunnfjaun de derde. Hij verdeelde vanaf dan Gotland in drie derden, zodat Graipr, de oudste, het noordelijke derde kreeg, en Guti het middelste derde, en Gunnfjaun, de jongste, kreeg het zuidelijke. <style color="red">After a long time, their descendants became so numerous that the island could not support all of them. They drew lots and every third islander had to leave. They could keep everything they owned but the land.</style>

References

• Nationalencyklopedin

De geschatte verspreiding van het Oudnoords omstreeks het jaar 900. In het rode gebied werden Oudwestnoordse dialecten gesproken en in de oranje Oudoostnoordse. Het roze gebied toont de verspreiding van het Oudgutnisch.

Oudgutnisch heet het dialect van het Oudnoords dat gesproken werd in Gotland van ca. 900 n.Chr. tot in de 17de eeuw. Het Oudgutnisch had een conservatief buigingssysteem en was, in tegenstelling tot de andere Noordgermaanse talen, in principe onaangetast door het Nederduits tot in de moderne tijd.

In de 17de eeuw veranderde de taal sterk en kreeg ze een meer Deens-Zweeds uitzicht en een eenvoudig buigingssysteem. Deze ontwikkeling markeert het eindpunt van het Oudgutnisch dat daarmee overging in de moderne Gotlandse dialecten. Toch leefden veel van de oude Oudgutnische kenmerken (zoals bv. oudere naamvallen) voort bij conservatieve bevolkingsgroepen bv. in Fårö en het langst zuidwaarts in dorpen zoals bv. Sundre, Vamlingbo en Hamra zelfs tot halverwege de 19de eeuw. Ook Näs en Gothem hebben vele heel oude kenmerken en vormen zeker tot de jaren 1940 bewaard.

Het Oudgutnisch werd vroeger tot de Oostnoordse takken van de Noordgermaanse talen gerekend, maar het vertoont zulke verschillen tegenover het Ouddeens en het Oudzweeds dat er tegenwoordig taalkundigen zijn die het in een aparte tak willen plaatsen . Van het Oudgutnisch stamt het huidige Gutnisch af, dat nog steeds gesproken wordt in bepaalde dorpen in Gotland, zij het in grote mate vermengd met Zweeds.

De wortel gut is identiek met Goot en dit is vaak aangehaald als verklaring waarom de taal bepaalde gelijkenissen vertoont met het Gotisch. Deze...

Eigenschappen

Onder de eigenschappen die het Oudgutnisch onderscheiden kan men noemen dat:

1. de Oudnoordse tweeklanken bewaard bleven zoals in het Oudwestnoords maar in tegenstelling tot het Oudoostnoords. Dit levert dus op: stain (steen), gait (geit), auga (oog), droyma (dromen), oyra (oor). Het Oudgutnisch was bovendien conservatiever dan de Oudwestnoordse taal omdat het de Oernoordse tweeklank -ai bewaarde, die bijvoorbeeld in het Oudnoords en het IJslands gepalataliseerd werd tot -ei. In het Oudoostnoords is deze tweeklank een eenklank -e geworden. De Oudgutnische -oy komt overeen met de Oudijslandse -ey en de Oudnoorse -öy. De oostelijke talen Zweeds en Deens hebben in dit geval -ö/ø;
2. de Oudnoordse iu een drieklank iau werd: fliauga (vliegen);
3. vele klinkers geslotener uitgesproken werden: dyma (veroordelen - "doemen");
4. de Oernoordse u in vele gevallen bewaard bleef: gutar (Goten/Gotlanders), Gutland (Gotland), gutnisk (Gotisch/Gotlands), sun (zoon), skut (schot), fulc (volk);
5. de i-umlaut frequenter voorkwam dan in de andere Noordgermaanse talen: slegr (slag), stedh (plaats - "stede");
6. de Oudoostnoordse sj- ontbrak: singa (zingen - Ouddeens: siunga), sinka (zinken - Ouddeens: siunka).

Språkexempel

Forngutniskan är främst känd genom Gutalagen med dess tillägg Gutasagan. Nedan finns ett utdrag ur den senare med normaliserad fornnordisk ortografi. För att belysa dess likhet med västnordiska språk anförs, förutom en översättning till svenska, även en nutida isländsk översättning.

Forngutniska

Þissi Þiélvar hafði ann sun sum hít Hafðí. En Hafða kuna hít Hvítastierna.

Þaun tu byggðu fyrsti á Gutlandi. Fyrstu nát sum þaun saman sváfu þa

droymdi henni draumbr; So sum þrír ormar varin slungnír saman i barmi hennar,

oc þýtti henni sum þair skriðin ýr barmi hennar. Þinna draum segði hán

fyri Hafða bónda sínum. Hann ráð draum þinna so: Allt ir baugum bundit,

bóland al þitta varða ok faum þriá syni aiga. Þaim gaf hann namn,

allum ofýdum; Guti, al Gutland aiga; Graipr, al annar Haita; ok

Gunfiaun þríði. Þair skiptu siðan Gutlandi i þriá þriðiunga, so at Graipr

þann elzti laut norðasta þríðiung, ok Guti miðal þríþiung, en Gunfiaun

þann yngsti laut sunnarsta.

Modern isländska:

Þessi Þjálfar hafði annar son sem hét Hafði. En Hafða kona hét Hvítastjarna.

þau byggðu fyrst Gotland. Fyrstu nóttina sem þau saman sváfu, þá dreymdi

hana draum. Það var eins ok þrír snákar (ormar) væru flæktir saman á

barmi hennar og þótti henni eins og þeir skriðu úr barm hennar. Þennan

draum sagði hún fyri Hafða, bónda sínum og hann réð draumin svo. "Allt

er baugum bundið, bú-land átti þetta að verða og við þrjá syni

eiga". Þeim gaf hann nöfn öllum ófæddum. "Goti átti Gotland að

eiga, Greipur átti annar að heita og Gunnfjón sá þriðji." Þeir skiftu

síðan Gotlandi í þrjá þriðjunga. Svo að Greipur sá elsti fékk

nyrsta þriðjunginn, Goti þann í miðju og Gunnfjón sá yngsti þann

syðsta.

Svenska:

Denne Tjelvar hade en son som hette Havde. Och Havdes hustru hette

Vitstjärna. Dessa två var de första som bodde på Gotland. Den första natten

när de sov tillsammans drömde hon en dröm. Det var som om tre ormar

låg sammanslingrade i hennes barm och det tycktes henne som om de gled ut

ur barmen. Denna dröm berättade hon för Havde, sin make, och han tydde

drömmen således. "Allt är bundet i ringar. Bebott land skall detta varda och

vi skall få tre söner". Dem gav han alla namn innan de var födda. "Gute

skall äga Gotland, Graip skall den andre heta och Gunfjaun den tredje."

De delade sedan Gotland i tre tredingar så att Graip, den äldste, fick den

norra tredingen, Gute den mellersta och Gunfjaun, den yngste, den sydligaste.

Bronnen, noten en/of referenties

{{Germanic philology}} [[Category:North Germanic languages]] [[Category:Gotland]] [[Category:Gothic writing]] [[als:Gutnisch]] [[br:Henc'hutneg]] [[ca:Gotlandès antic]] [[cs:Starogotlandština]] [[da:Gutnisk]] [[de:Gutnisch]] [[en:Old Gutnish]] [[et:Vanagutni keel]] [[es:Gútnico antiguo]] [[eo:Gotlanda lingvo]] [[fr:Gutnisk]] [[is:Forngotlenska]] [[it:Gutnico antico]] [[la:Lingua Gutnica Antiqua]] [[no:Gutnisk]] [[nn:Gutamål]] [[pl:Język starogotlandzki]] [[pt:Gútnico antigo]] [[ru:Древнегутнийский язык]] [[sv:Forngutniska]]