Hamengkubuwono

De dynastie der Hamengkoeboewono, een tak van het keizerlijk huis van Mataram de Kartasura regeert sinds 1755 over Jogjakarta. De stichter was raden mas Sujana die de rechten op de troon van de soesoehoenans van Mataram die zijn oudere broer Pakoeboewono deed gelden niet erkende. De prins kwam in opstand en veroverde in een jarenlange en uitputtende burgeroorlog (Javaanse successie-oorlogen) het noordwesten van Mataram. Het rijk werd in het Verdrag van Giyanti uiteindelijk gesplitst en raden mas Sujana besteeg in 1755 als Hamengkoeboewono I de troon van Jogjakarta. De sultans van Jogjakarta zijn binnen de Javaanse adel een jongere tak van het Huis van Mataram en de soesoehoenans van Soerakarta zijn de oudere tak. De huidige sultan is Hamengkoeboewono X. De vorsten van Jogjakarta en Soerakarta oefenden na 1755 al weinig macht meer uit omdat zij aan verdragen en akkoorden met de VOC en Nederland waren gebonden. De sultan werd bijgestaan door een Nederlandse resident die protocollair als diens "oudere broer" optrad. De gouverneur-generaal van Nederlands-Indië was de "grootvader" van de sultan en de sultan was diens "kleinzoon". In de feodale verhouding was Nederland suzerein.

Vorsten

Alle vorsten uit dit koningshuis heten Hamengkoeboewono. De naam is een afkorting voor het formele en beleefde "Sri Sultan Hamengkoeboewono". De volledige titel is "Sri Sultan Hamengkoeboewono X Senopati Ing Ngalaga Sayidin Panatagama Kalifatulah". De aanspraken van de sultans op de tronen van Mataram en het Keizerrijk der Majapahit geven de Hamengkoeboewono op Java veel prestige. Hun kraton in Jogjakarta geniet nog steeds bijzondere privileges. Het is ook het centrum van kunsten en het traditionele sociale verkeer in Jogjakarta.

De naam Hamengkoeboewono wordt in meer symbolische dan strikt grammaticale en correct etymologische zin vertaald als:

Hamengkoe, "verheugd het volk te dienen"
Hamengkoe, "bescherm het volk in gerechtigheid"
Hamengkoni, "gereed om aan het volk te leiden"
Boewono, "het universum"

De diepere en mystieke betekenis sluit aan bij die van de titel soesoehoenan die wel wordt vertaald als "plaats waaromheen de aarde draait". De oude Javaanse godsdienstige opvattingen waarin de vorst een mystieke en min of meer bovennatuurlijke figuur was waren ook in de islamitische periode op de heersers van toepassing. Ook hun kraton is een magische plaats.

De sultan van Jogjakarta is een Javaans heerser. De sultans behoren tot het Huis Kartasura en zijn afstammelingen van Hamengkoeboewono I die een deel van het rijk van de keizers van Mataram wist te veroveren en zich in Djokjakarta vestigde. Een oudere tak van het Huis Kartasura wist Soerakarta en het zuidoosten van het rijk te behouden, daaruit werd het soenanaat Soerakarta onder de soesoehoenans van Soerakarta. Beide vorsten moesten de Nederlanders als hun meesters erkennen, Nederland was tot de Tweede Wereldoorlog de suzerein van Jogjakarta. De beide vorstenhuizen begraven hun doden in een gezamenlijk grafcomplex in Imogiri.

Deze tak van het Huis Kartasura wordt ook "Hamengkoeboewono" genoemd. Alle regerende vorsten heten Hamengkoeboewono

De sultan voerde de titel "Sampeyan Dalam ingkang Sinuhun Kanjeng Sri Sultan Amangkoe Boewana III Senapati ing Alaga Ngah 'Abdu'l-Rahman Saiyid ud-din Panatagama Khalifatu'llah ingkang Yumeneng Kaping" wat met "De Heerser die het Universum bestierd, opperbevelhebber, Dienaar van God, Heer van alle Gelovigen"wordt vertaald. De mohammedaanse heersers zijn polygaam en hebben vele vrouwen, bijvrouwen en concubines gehad. De vrouwen en de vele kinderen van de "padmi" dragen titels die tijdens hun leven aan hun positie binnen het Koninklijk Huis en aan hun eigen status worden aangepast^[1].

De koninklijke echtgenote is Gusti Kanjeng Ratu
De tweede en derde echtgenotes enz. zijn Kanjeng Bandara Radin Ayu ..... waarop een persoonlijke titel volgt.
De erfprins is Kanjeng Gusti Pangeran Adipati Anum Amangku Negara Sudibya Rajaputra Nalendra ing Mataram
De minderjarige zoons van sultan en koninklijke echtgenote zijn Gusti Radin Mas.....
De volwassen zoons van sultan en koninklijke echtgenote zijn Gusti Bandara Pangeran Arya... daarop volgt de naam van het hun toegekende prinsdom
De minderjarige zoons van sultan en tweede en derde echtgenote enz. zijn Bandara Radin Mas....
De meerderjarige zoons van sultan en tweede en derde echtgenote enz. heten wanneer zij zoals gebruikelijk als volwassene een prinsdom toegekend krijgen Bandara Pangeran Arya... daarop volgt de naam van het hun toegekende prinsdom
De kleinzoons van de sultan en hun mannelijke nakomelingen zijn Radin Mas
De nog ongehuwde minderjarige dochters van de sultan en de koninklijke echtgenote zijn Gusti Radin Ajeng....
De nog ongehuwde volwassen dochters van de sultan en de koninklijke echtgenote zijn Gusti Kanjeng Ratu ... en de oudsten onder hen worden met hoge adellijke titels geëerd.
De gehuwde dochters van de sultan en de koninklijke echtgenote voeren de titel Gusti Radin Ayu en de persoonlijke titel van hun echtgenoot
De ongehuwde dochters van de sultan en en tweede en derde echtgenote enz. zijn Bandara Radin Ajeng
De gehuwde dochters van de sultan en de tweede of derde echtgenote enz. voeren de titel Bandara Radin Ayu en de persoonlijke titel van hun echtgenoot
De ongehuwde kleindochters en andere vrouwelijke afstammelingen van de sultan in de mannelijke lijn zijn Radin Ajeng
De gehuwde kleindochters en andere vrouwelijke afstammelingen van de sultan in de mannelijke lijn voeren de titel Radin Ayu en de persoonlijke titel van hun echtgenoot

De regels van de Javaanse aristocratie zijn streng en de titels geven in een aantal gevallen uitdrukking aan het respect dat de sultan voor de prins of prinses heeft. Wanneer er geen duidelijke opvolger is omdat de overleden vorst geen erfprins heeft aangewezen dan heeft de pretendent met de hogere titel voorrang op een pretendent die door de sultan niet is verheven in een hogere rang.

Lijst van Sultans van Jogjakarta (1755-heden)

No.	Naam	Begin regeringsperiode	Einde regeringsperiode	Opmerkingen
1.	Hamengkoeboewono I	13 februari 1755	4 maart 1792
2.	Hamengkoeboewono II	2 april 1792	20 juni 1812
3.	Hamengkoeboewono III	28 juni 1812	3 november 1814
4.	Hamengkoeboewono IV	9 november 1814	6 december 1823	eerste regeerperiode
5.	Hamengkoeboewono V	19 december 1823	17 augustus 1826	eerste regeerperiode
4.	Hamengkoeboewono IV	17 augustus 1826	2 januari 1828	tweede regeerperiode
5.	Hamengkoeboewono V	17 januari 1828	5 juni 1855	tweede regeerperiode
6.	Hamengkoeboewono VI	5 juli 1855	20 juli 1877
7.	Hamengkoeboewono VII	22 december 1877	29 januari 1921
8.	Hamengkoeboewono VIII	8 februari 1921	22 oktober 1939
9.	Hamengkoeboewono IX	18 maart 1940	2 oktober 1988
10.	Hamengkoeboewono X	7 maart 1989	nu

Zie ook

De Lijst van Midden- en Oost-Javaanse heersers

Externe links

Joglosemar

Bronnen, noten en/of referenties

Literatuur

Ricklefs, M.C. (1974) Jogjakarta under Sultan Mangkubumi, 1749–1792: A history of the division of Java . London Oriental Series, vol. 30. London : Oxford University Press, (Revised Indonesian edition 2002)

Voetnoten

↑ Zie

[1] Zie

[1]