Heiligbeen

Heiligbeen
	Os sacrum
Bot
	vooraanzicht
	bekken met heiligbeen zichtbaar in het midden
Synoniemen
Latijn	vertebra magna; os magnum; clonis; ossa clunium; os clunium; os latum; agit; alagas; alagiazi; albagiazi; alanis; alavis; halavis; alhavim; alhavis; alhavius; alhovius; aluahim; coccyx perforatus; orrhopygion; orrhopygium; os amplum; os saeri; saeri; osanium; osanum; spondiles alhavius; spondiles alhovius; subvertebratum; subvertebrum; os basilare; os Alagas; hieron osteon; clunis; subvertebra; vetula
Oudgrieks	ἱερόν ὀστοῦν; ἱερός σπόνδυλος; μέγας σπόνδυλος; κλόνις
Nederlands	kruisbeen
Naslagwerken
Gray's Anatomy	24,106
MeSH	A02.835.232.834.717
Dorlands/Elsevier	o_07/12598664
Portaal	Biologie

Het heiligbeen^[8] of os sacrum^[9] is het grootste bot van de wervelkolom. Het is driehoekig van vorm, en bestaat uit vijf samengegroeide wervels (S_1-5). Het ligt tussen de lendenwervels en het staartbeen. Door vier paar openingen komen zenuwen naar buiten. Het heiligbeen vormt een gewricht met het darmbeen. Dit gewricht is genoemd naar de Latijnse benamingen van beide botten (os sacrum en os ilium) en heet het SI-gewricht (sacro-iliacaal gewricht). In het SI-gewricht kunnen bewegingen om drie assen worden waargenomen: transversaal (nutatie en contranutatie), antero-posterieur (lateroflexie) en verticaal (rotatie).

Naamgeving

De Latijnse naam os sacrum^[9]^[10]^[11] is een vertaling van de Oudgriekse naam ἱερόν ὀστοῦν hierón ostoun.^[2] Deze naam komt voor bij de Griekse arts Galenus.^[2]^[12] Zowel os als ὀστέον betekenen been/bot en zowel sacrum als ἱερόν betekenen heilig.^[12]^[13]

Het os sacrum wordt als grootste wervel bij de Oude Grieken ook μέγας σπόνδυλος mégas spóndulos^[6] genoemd, van μέγας, groot^[12] en σπόνδυλος, wervel.^[12] In het Latijn komt overeenkomstig ook de naam vertebra magna^[2] voor, van vertebra, wervel^[13] en magna, groot.^[13] De vervorming van μέγας σπόνδυλος naar ἱερόν ὀστέον kan verklaard worden uit het veelvoorkomende gebruik in het Oudgrieks om voor μέγας (groot) ook ἱερός (heilig) te gebruiken'.^[6] Een andere bron^[14] verklaart ἱερόν echter vanuit het oude geloof dat dit bot onverwoestbaar zou zijn.

Naast bovengenoemde begrippen kwam men bij de Oude Grieken het begrip κλόνις klonis^[4]^[12] voor het heiligbeen tegen, in de anatomisch-Latijnse variant als clonis.^[4] Dit is onder andere terug te vinden bij de Griekse dichter Antimachus.^[12] Dit begrip is verwant aan het Latijnse clunes^[4]^[12] (billen)^[13]. In het Latijn wordt het/de heiligbeen(deren) ook ossa clunium^[5] (ossa, beenderen en clunium, van de billen)^[13] genoemd. Daarnaast wordt dit aan de bovenkant brede bot^[14] ook het os latum^[5]^[6] genoemd, van latum, breed.^[13]

Literatuurverwijzingen

↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Dunglison, R. (1856). ‘’Medical lexicon. A dictionary of medical science.’’ (13th edition).Philadelphia: Blanchard and Lea.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Hyrtl, J. (1880). Onomatologia Anatomica. Geschichte und Kritik der anatomischen Sprache der Gegenwart. Wien: Wilhelm Braumüller. K.K. Hof- und Unversitätsbuchhändler
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa Fonahn, A. (1922). Arabic and Latin anatomical terminology. Chiefly from the Middle Ages. Kristiania: Jacob Dybwad.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Kraus, L.A. (1844). Kritisch-etymologisches medicinisches Lexikon (Dritte Auflage). Göttingen: Verlag der Deuerlich- und Dieterichschen Buchhandlung
↑ ^a ^b ^c ^d Schreger, C.H.Th.(1805). Synonymia anatomica. Synonymik der anatomischen Nomenclatur. Fürth: im Bureau für Literatur
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Hyrtl, J. (1875). Lehrbuch der Anatomie des Menschen. Mit Rücksicht auf physiologische Begründung und praktische Anwendung. (Dreizehnte Auflage). Wien: Wilhelm Braumüller K.K. Hof- und Universitätsbuchhändler
↑ Boon, T. den & Geeraerts, D. (Red.) (2005). Van Dale Groot woordenboek van de Nederlandse Taal (14e editie). Utrecht/Antwerpen: Van Dale Lexicografie BV.
↑ Everdingen, J.J.E. van, Eerenbeemt, A.M.M. van den (2012). Pinkhof Geneeskundig woordenboek (12de druk). Houten: Bohn Stafleu Van Loghum
↑ ^a ^b Federative Committee on Anatomical Terminology (FCAT) (1998). Terminologia Anatomica. Stuttgart: Thieme
↑ His, W. (1895). Die anatomische Nomenclatur. Nomina Anatomica. Der von der Anatomischen Gesellschaft auf ihrer IX. Versammlung in Basel angenommenen Namen. Leipzig: Verlag Veit & Comp
↑ Kopsch, F. (1941). Die Nomina anatomica des Jahres 1895 (B.N.A.) nach der Buchstabenreihe geordnet und gegenübergestellt den Nomina anatomica des Jahres 1935 (I.N.A.) (3. Auflage). Leipzig: Georg Thieme Verlag
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Liddell, H.G. & Scott, R. (1940). A Greek-English Lexicon. revised and augmented throughout by Sir Henry Stuart Jones. with the assistance of. Roderick McKenzie. Oxford: Clarendon Press
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Lewis, C.T. & Short, C. (1879). A Latin dictionary founded on Andrews' edition of Freund's Latin dictionary. Oxford: Clarendon Press
↑ ^a ^b Foster, F.D. (1891-1893). An illustrated medical dictionary. Being a dictionary of the technical terms used by writers on medicine and the collateral sciences, in the Latin, English, French, and German languages. New York: D. Appleton and Company

[Dunglison1856-1] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j Dunglison, R. (1856). ‘’Medical lexicon. A dictionary of medical science.’’ (13th edition).Philadelphia: Blanchard and Lea.

[Hyrtl1880-2] Hyrtl, J. (1880). Onomatologia Anatomica. Geschichte und Kritik der anatomischen Sprache der Gegenwart. Wien: Wilhelm Braumüller. K.K. Hof- und Unversitätsbuchhändler

[Fonahn1922-3] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ ^j ^k ^l ^m ⁿ ^o ^p ^q ^r ^s ^t ^u ^v ^w ^x ^y ^z ^aa Fonahn, A. (1922). Arabic and Latin anatomical terminology. Chiefly from the Middle Ages. Kristiania: Jacob Dybwad.

[Kraus1844-4] Kraus, L.A. (1844). Kritisch-etymologisches medicinisches Lexikon (Dritte Auflage). Göttingen: Verlag der Deuerlich- und Dieterichschen Buchhandlung

[Schreger1805-5] Schreger, C.H.Th.(1805). Synonymia anatomica. Synonymik der anatomischen Nomenclatur. Fürth: im Bureau für Literatur

[Hyrtl1875-6] Hyrtl, J. (1875). Lehrbuch der Anatomie des Menschen. Mit Rücksicht auf physiologische Begründung und praktische Anwendung. (Dreizehnte Auflage). Wien: Wilhelm Braumüller K.K. Hof- und Universitätsbuchhändler

[VD2005-7] Boon, T. den & Geeraerts, D. (Red.) (2005). Van Dale Groot woordenboek van de Nederlandse Taal (14e editie). Utrecht/Antwerpen: Van Dale Lexicografie BV.

[Pinkhof2012-8] Everdingen, J.J.E. van, Eerenbeemt, A.M.M. van den (2012). Pinkhof Geneeskundig woordenboek (12de druk). Houten: Bohn Stafleu Van Loghum

[FCAT-9] Federative Committee on Anatomical Terminology (FCAT) (1998). Terminologia Anatomica. Stuttgart: Thieme

[His-10] His, W. (1895). Die anatomische Nomenclatur. Nomina Anatomica. Der von der Anatomischen Gesellschaft auf ihrer IX. Versammlung in Basel angenommenen Namen. Leipzig: Verlag Veit & Comp

[Kopsch-11] Kopsch, F. (1941). Die Nomina anatomica des Jahres 1895 (B.N.A.) nach der Buchstabenreihe geordnet und gegenübergestellt den Nomina anatomica des Jahres 1935 (I.N.A.) (3. Auflage). Leipzig: Georg Thieme Verlag

[Liddell_&_Scott-12] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Liddell, H.G. & Scott, R. (1940). A Greek-English Lexicon. revised and augmented throughout by Sir Henry Stuart Jones. with the assistance of. Roderick McKenzie. Oxford: Clarendon Press

[Lewis_&_Short-13] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Lewis, C.T. & Short, C. (1879). A Latin dictionary founded on Andrews' edition of Freund's Latin dictionary. Oxford: Clarendon Press

[Foster1891-14] Foster, F.D. (1891-1893). An illustrated medical dictionary. Being a dictionary of the technical terms used by writers on medicine and the collateral sciences, in the Latin, English, French, and German languages. New York: D. Appleton and Company

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]