Koninklijk besluit
Een koninklijk besluit is een besluit van de regering. Hoewel de koning(in) als eerste het besluit ondertekent, wat de indruk kan wekken dat hij/zij persoonlijk achter het besluit staat, is hij/zij niet zelf verantwoordelijk. Om die reden worden koninklijke besluiten mede ondertekend door de betrokken minister(s) en/of staatssecretaris(sen).
Het verschil tussen een wet in formele zin en een koninklijk besluit is:
- Een wet in formele zin moet ook zijn aangenomen door het parlement. De vaststelling van formele wetten geschiedt in Nederland namelijk door regering en Staten-Generaal gezamenlijk (artikel 81 Grondwet).
- Een koninklijk besluit kan door de regering worden uitgevaardigd zonder directe medewerking van het parlement.
- Een koninklijk besluit kan door een rechter getoetst worden aan de Grondwet, een formele wet niet.
Een koninklijk besluit is, wanneer het een algemeen verbindend voorschrift inhoudt, tevens een wet in materiële zin.
Nederland
In verband met de politieke ministeriële verantwoordelijkheid staat in artikel 47 van de Nederlandse Grondwet:
Alle wetten en koninklijke besluiten worden door de Koning en door een of meer ministers of staatssecretarissen ondertekend.
Er zijn drie soorten koninklijke besluiten:
- De algemene maatregel van bestuur (AMvB). Een AMvB kan genomen worden na behandeling in de ministerraad en na consultatie van de Raad van State. Een AMvB wordt ondertekend door de Koning en door de desbetreffende minister. Wanneer de regering een AMvB neemt, treedt het in werking nadat het in het Staatsblad bekend is gemaakt. Houdt een AMvB een algemeen verbindend voorschrift in dan is dit tevens een wet in materiële zin.
- Een zogenaamd Klein Koninklijk Besluit dat meer het karakter van een beschikking heeft, bijvoorbeeld de benoeming van een burgemeester of de verlening van een koninklijke onderscheiding. Hierbij wordt de Raad van State niet geconsulteerd. De ministerraad wordt in sommige gevallen bij het besluit betrokken, in andere gevallen is alleen de verantwoordelijke minister bij het besluit betrokken.
- Een koninklijk besluit voor het Koninklijk Huis is niet openbaar en wordt alleen door de Koning genomen zoals benoemingen binnen de hofhouding. De Koning kan ook besluiten nemen in de persoonlijke levenssfeer, bijvoorbeeld over de inrichting van zijn Huis (=hofhouding, zie artikel 41 van de Grondwet), het toekennen van een onderscheiding (Orde van Koninklijke Huis) of regels over de predicaten koninklijke en hofleverancier. In dat geval spreekt men ook wel van een Koninklijke Beschikking.
Algemene maatregelen van bestuur en andere koninklijke besluiten waarbij algemeen verbindende voorschriften worden vastgesteld, worden gepubliceerd in het Staatsblad
Geschiedenis
De voorloper van het koninklijk besluit in het Soeverein Vorstendom der Verenigde Nederlanden is, in de toenmalige spelling, het Souverein Besluit. Deze bleven geldig toen Nederland een koninkrijk werd. Enkele zijn nog steeds geldig.
Trivia
- Het kortste koninklijke besluit dat ooit in Nederland werd uitgevaardigd, dateert van 19 februari 1937 (nr. 93). Toen de NSB opkwam stelde zij met oranje-blanje-bleu de echte Nederlandse vlag te bezitten, waarop koningin Wilhelmina en haar minister Hendrikus Colijn reageerden met een koninklijk besluit: "De kleuren van de vlag van het Koninkrijk der Nederlanden zijn rood, wit en blauw." De koningin ondertekende het besluit op haar vakantieadres in Zell am See (Oostenrijk).
België
In België neemt volgens artikel 108 van de Belgische Grondwet de koning de besluiten die voor de uitvoering van de wetten nodig zijn, zonder ooit de wetten zelf te mogen schorsen of vrijstelling van hun uitvoering te mogen verlenen. Tevens moet volgens artikel 106 van de grondwet elke akte van de koning (zoals een Koninklijk Besluit) door de bevoegde (federale) minister(s) mede ondertekend worden.
Met een koninklijk besluit zal de federale regering de wetgeving dus voorzien van de nodige uitvoeringsmaatregelen. De verantwoordelijke federale minister zorgt voor de verdere uitvoering in detailmaatregelen via een ministerieel besluit.
De rechtsgeldigheid van een koninklijk besluit vereist het voorafgaand bestaan van een wet.
Deze regels gelden enkel voor de federale regering, voor de gewesten en gemeenschappen worden de corresponderende besluiten ondertekend door de verantwoordelijke minister(s) en de minister-president van de respectievelijke gewest- of gemeenschapsregering. Deze besluiten heten:
- besluit van de Vlaamse regering (vroeger Besluit van de Vlaamse Executieve)
- besluit van de Waalse regering
- besluit van de Regering van de Franse Gemeenschap
- besluit van de Brusselse Hoofdstedelijke Regering
- besluit van de Regering van de Duitstalige Gemeenschap
Al deze besluiten, ook het koninklijke, kunnen door de rechter naast zich neergelegd worden als ze geen (grond)wettelijke basis hebben.