Nederlands metriek stelsel

Het Nederlands metriek stelsel is een in 1816 in Nederland ingevoerde variant van het metrisch stelsel, waarbij benamingen als meter, liter enz. waren vervangen door Nederlandse benamingen, veelal afgeleid van niet-metrieke maten uit de jaren van het ancien régime van voor 1795. In 1809 had koning Lodewijk Napoleon al een voorbereidende wet uitgevaardigd die in grote lijnen met het uiteindelijke Nederlands metriek stelsel overeenkwam.

Vanouds was er weinig eenheid in de waarden. Een mijl, bijvoorbeeld, was een eenheid voor een reisafstand, en de waarde daarvan kon variëren tussen 500 meter en tien kilometer. Het metrieke stelsel voerde voor een reisafstand de kilomètre in, waarvan de waarde precies vaststond. Dit was dus de nieuwe, gestandaardiseerde mijl, die voortaan in Nederland zou gelden, en die dus Nederlandse mijl heette.

In 1870 werd het Nederlands metriek stelsel afgeschaft en werden de internationale namen officieel. Enkele oude benamingen bleven lange tijd toegestaan, tot de IJkwet van 1937 ze verbood. In het dagelijks spraakgebruik leven enkele van deze namen nog voort, zoals het ons en de bunder.

Voorbeelden

Lengtematen

1 Nederlandse mijl = 1000 meter

1 Nederlandse roede = 10 meter

1 Nederlandse el = 1 meter

1 Nederlandse palm = 0,1 meter of 1 decimeter

1 Nederlandse duim = 0,01 meter (centimeter)

1 Nederlandse streep = 0,001 meter of 1 millimeter

Oppervlaktematen

1 Nederlandse bunder = 10 000 vierkante meter (hectare)

Inhoudsmaten

1 Nederlandse cubieke el (voor brandhout: 1 wisse; voor scheepsladingen: 1 ton) = 1 kubieke meter

1 Nederlands last = 30 Nederlandse mud = 3 kubieke meter (voor droge waren)

1 Nederlands mud = 0,1 kubieke meter, 100 liter (voor droge waren)

1 Nederlands schepel = 0,01 kubieke meter, tien liter (voor droge waren)

1 Nederlandse kop = 0,001 kubieke meter (een liter) (voor droge waren)

1 Nederlands maatje = 0,0001 kubieke meter (voor droge waren)

1 Nederlands vat = 0,1 kubieke meter, 100 liter (voor vloeistoffen)

1 Nederlandse kan = 0,001 kubieke meter (een liter) (voor vloeistoffen)

1 Nederlands maatje = 0,0001 kubieke meter, 100 mL (voor vloeistoffen)

1 Nederlandse vingerhoed = 0,00001 kubieke meter, 10 mL (voor vloeistoffen)

Gewichten

1 Nederlands pond = 1 kilogram (in het huidige spraakgebruik is een pond echter 0,5 kilogram)

1 Nederlands ons = 100 gram

1 Nederlands lood = 10 gram

1 Nederlands wichtje = 1 gram

1 Nederlandse korrel of grein = 0,1 gram

1 Nederlandse aas = 0,001 gram, 1 mg

Zie ook

• Metriek stelsel

Literatuur

• J.M. Verhoeff, De oude Nederlandse maten en gewichten, Amsterdam 1983. Meertens Instituut: databank oude Nederlandse maten en gewichten
• J.C. Beijer, Geschied- en aardrijkskundige beschrijving van het Koningrijk der Nederlanden, Deventer 1841, p. 98.
• Hermann Mindermann, Vergelijkings-tafelen der Hollandsche en Nederlandsche gewigten en prijzen, Amsterdam 1819.