Overleg:Galei (druktechniek)

Exacte functie galei onduidelijk

Wat is de exacte functie van een galei? Houdt deze enkel de zinnen in een alinea bijeen? Is het bedoeld voor een heel artikel? Of wordt het voor een volledige pagina ingezet? En wat zijn de gebruikelijke afmetingen van zo’n galei? 2001:1C00:C20:9300:DC6F:586E:610B:49C3 16 dec 2022 12:19 (CET)

Dit lijkt me een vraag voor Bertux, die heeft hier verstand van. Wutsje 16 dec 2022 12:24 (CET)

Ik schrijf over alles maar dat wil niet zeggen dat ik er ook verstand van heb. Het onderwerp is wel leuk, eens kijken of het duidelijker kan  →bertux 16 dec 2022 13:35 (CET)

Ik kende de term en het gereedschap niet, maar aan het artikel zul je dat niet zien, schat ik. De vragen zijn nu redelijk beantwoord. Er staat een bronvraag in, die is voor mezelf, ik moet nog even uitzoeken waar Van der Meulen dat ook al weer schreef. Voor nu is het Feierabend. Morgen een plaatje erbij zoeken of maken  →bertux 16 dec 2022 21:53 (CET)

Mooi werk man. Dat euthanasiekommando blijft nog wel even uit je buurt. In het Engels blijkt het ding, enigszins tot mijn verbazing, gewoon een galley te heten (zie en:Galley proof), wellicht heb je iets aan dat weetje. Op Commons heb ik zo gauw geen geschikt plaatje gevonden, maar voor echt goed zoeken is het me nu te laat. Wutsje 16 dec 2022 22:23 (CET)

Plaatjes zijn er bij Van der Meulen en in Geschiedenis van de techniek in Nederland. De wording van een moderne samenleving 1800-1890. Deel II. Dat komt wel goed, al was kant en klaar nog fijner geweest.

Dat Engelse artikel geeft context, daar kan ik mee verder, dankjewel!  →bertux 16 dec 2022 23:04 (CET)

Plaatjes gevonden in Category:Composing galleys. Wel twijfel of dit allemaal de naam galei kan dragen  →bertux 16 dec 2022 23:50 (CET)

P.S.: ook in het Duits is het een schip, een Setzschiff  →bertux 16 dec 2022 23:51 (CET)

Zonet heb ik via de:Setzschiff en WD interwiki's aangebracht. Wutsje 17 dec 2022 15:38 (CET)

Dankjewel, weer een stukje verder, met een plaatje van een schuifgalei!  →bertux 17 dec 2022 18:50 (CET)

Respect voor wat jullie er in de gauwigheid van hebben weten te maken! 178.84.188.110 17 dec 2022 00:28 (CET)

Tijd, gewicht, opslag

Bijna alle thema's die ik rond de galei kon bedenken zijn nu wel besproken, al zou het gedetailleerder mogen, maar over een paar dingen heb ik totaal geen informatie kunnen vinden:

• Hoeveel tijd heeft een zetter nu eigenlijk nodig om een galei vol te leggen?
• Wat weegt een volle galei?
• Voor een dik boek, zeg achthonderd bladzijden, zijn achthonderd galeien nodig, die tijdens de maandenlange drukvoorbereiding bewaard moeten worden. Waar laat men die?

 →bertux 24 dec 2022 00:19 (CET)

Ik heb tot nog toe alleen in Nederlandstalige bronnen gezocht, maar de scheefheid blijft opvallend. Overigens, plaatjes zijn er meer dan verwacht. Na het doorvlooien van zoektermen en aanpalende categorieën zijn het er 34  →bertux 24 dec 2022 09:21 (CET)

Delpher

Ik heb het krantenarchief van Delpher eens doorgevlooid op de zoekterm "galei zetter". Dat leverde (naast allerlei advertentieën, benoemingen, inhoudelijke doublures, et cetera) wat betreft de periode 1856-1990 het volgende op. De ontwikkeling van het zetproces komt er aardig uit naar voren.

• Benvenuti's nieuwe zet-methode, Algemeen Handelsblad, 26 mei 1856
• Stadsnieuws. De Boekhandeltentoonstelling. II, Het nieuws van den dag : kleine courant, 28 juli 1892 (Men ziet er onder meer de onmisbare galei, zwaar en massief zou men zoo zeggen, maar wanneer men ze oplicht verrassend licht en gemakkelijk, omdat ze van het metaal der toekomst, van aluminium werd vervaardigd.)
• Allerlei. Een nieuwe zetmachine., Algemeen Handelsblad, 13 maart 1898 (laat mooi een tussenstap in de evolutie van het drukken zien)
• De loonregeling der typografen, Het volksdagblad, 22 januari 1904 (over wat zetters waarvoor wilden verdienen en waarom werkgevers daar niet aan wilden – what else is new?)
• Graphische Kunsten. II, De avondpost, 7 november 1904 (gedetailleerde beschrijving van de werkzaamheden van een zetter)
• In de zetterij, Nieuwe Tilburgsche Courant, 3 augustus 1907 (een nauwelijks relevant verhaaltje, maar de boog kan niet altijd gespannen zijn)
• Tegenwoordige en vroegere boekverzorging, Algemeen Handelsblad, 4 juni 1909 (beschrijving van weer een stap in de evolutie)
• Allerlei, Provinciale Drentsche en Asser courant, 29 augustus 1910, een eenregelig stukje waaruit blijkt dat zetter een link beroep kan zijn (Op de drukkerij van H.P.M. Verlinden, te Bergen op Zoom, is gistermiddag een zetter, die een raam wilde sluiten, door den bliksem getroffen, waardoor hij geheel blind werd.)
• Boekdrukkers te Water en te Land, Het vaderland, 26 mei 1912 (verslag van een rondleiding door de drukkerij van de heer Sijthoff, eigenaar van het Rotterdamsch Nieuwsblad)
• Bezoek aan het technisch bedrijf van het Rotterdamsch Nieuwsblad (Vervolg), Rotterdamsch Nieuwsblad, 31 mei 1912 (nog een verslag van die rondleiding, nu als wc-eendje)
• I.G.T.A. : Internationale Graphische Tentoonstelling Amsterdam, Algemeen Handelsblad, 14 jul 1913 (vrij lang stuk waarin de aanzet wordt beschreven naar hoe zetters door zetmachines uiteindelijk zo goed als overbodig zijn gemaakt)
• Techniek. Onze courant, door H.C.M. van Westerloo, De Tijd : godsdienstig-staatkundig dagblad, 9 oktober 1926 (over het drukproces, met plaatjes)
• Hoe een dagblad tot stand komt, De grondwet, 28 september 1929 (paginagroot artikel, met foto's van drukkerij Fa. J. van Poll Suykerbuyk)
• Hoe de courant binnen huis gemaakt wordt, Limburger Koerier, 29 oktober 1931 (vergelijkbaar paginagroot stuk, inclusief secties De zetterij en Handzetterij)
• De zetterij, Provinciale Drentsche en Asser courant, 23 juli 1936 (titel dekt lading)
• Zóó wordt Tubantia gedrukt : Van redactie tot expeditie, Twentsch dagblad Tubantia en Enschedesche courant, 4 januari 1947 (o.a. over de zetmachine)
• Het technisch proces van copy tot krant : Kijkje in "Nieuwsblad"-keuken op de "Mitha"-tentoonstelling : Zetmachine en telex-apparaat in volledig bedrijf te zien, Nieuwsblad van het Zuiden, 3 mei 1952 (Het wonder van vernuft)
• Onze Intertype zetmachines, Het Binnenhof, 30 oktober 1954 (vrij gedetailleerde beschrijving, met foto's)
• Beroep, ambacht en bedrijf : Met zethaak, onder- en bovenkast, Zuthpens dagblad, 11 juli 1959 (over de heer J.J. Goldenbeld, in de eerste plaats handzetter: hij is een uitstekend vakman, maar wanneer we hem hier vandaag in het zonnetje zetten, willen we daarmee toch ook een eresaluut brengen aan alle typografen)
• Offset-opmars in Engeland kondigt grote veranderingen aan in de krantenwereld, Algemeen Handelsblad, 9 juli 1966 (over nakende veranderingen in het zetproces: Zetters, opmakers, gieters zijn niet meer nodig. (...) Waarschijnlijk moet als voornaamste overweging de arbeidsbesparing gelden, dat heeft de Londense vakbond heel goed begrepen toen het om de opening van wéér een grote offsetdrukkerij, ditmaal in Londen, ging.)
• Klassiek lettergieten, NRC Handelsblad, 23 mei 1989 (compacte, maar gedetailleerde beschrijving)
• Curiosa : Druk fout. De Volkskrant, 17 maart 1990 (heeft er weinig mee te maken, maar biedt een etymologische verklaring voor de term "zetduivel", die ik niet kende en die Van der Sijs ook niet meldt; toont ook een plaatje van het Corrigeren van loodzetsel op een zogeheten galei met behulp van een els.)

Wutsje 26 dec 2022 17:06 (CET)

Ah, kijk eens, daar ben ik blij mee! Van de zetduivel zag ik ergens een gruwelijke 19e-eeuwse afbeelding, weet jammer genoeg niet meer waar. Misschien dat artikel maar even aanpakken ter afwisseling; zo'n simpele plaat blijkt vol gaten te zitten.

Ik kom zeker nog terug bij de galei, want het uitkammen van idioot gedetailleerde details geeft juist ook een scherp zicht op het geheel, dat merkte ik ook toen ik het artikel Strengpers schreef. Daar kreeg ik zicht op de techniekontwikkeling in Nederland, hier op de ongelooflijk ingewikkelde logistiek binnen zo'n zetterij. Een stuk hierboven veronderstelde ik dat er per boek honderden galeien op hun beurt moesten wachten, maar je kunt bedenken dat de katernen niet allemaal tegelijk gedrukt worden. Dat vermindert het probleem, maar spreidt het ook uit in tijd en ruimte. Een grote drukkerij zal tientallen miljoenen loodletters in voorraad gehad hebben, die allemaal ooit naar het juiste vakje moesten terugkeren  →bertux 26 dec 2022 21:50 (CET)

Een proefschrift stelt: Meestal was de lettervoorraad van een corps slechts toereikend voor ca. vier vormen.

Een vorm is vaak 1 bladzijde. Betekent dat je bij gebrek aan zetsel de gangbare octavo-katerns niet eens achter elkaar kunt drukken, dat zou dan in vier keer vier gaan. Of dat klopt? Het zou het logistieke probleem voor een deel op de schouders van de werkvoorbereider leggen. Maar misschien deugt de uitleg die ik las over de drukkersterm 'vorm' niet. Ik doe niets liever dan schrijven over iets waar ik een kwartier tevoren het bestaan niet van kende, maar lastig is het wel  →bertux 27 dec 2022 21:33 (CET)