Jan van Kilsdonk

Jan van Kilsdonk SJ, vaak ook Pater Van Kilsdonk genoemd (Zeeland (Noord-Brabant), 19 maart 1917 - Amsterdam, 1 juli 2008) was een Nederlandse jezuïet, theoloog en pastor.

Levensloop

Zijn familie, een molenaarsgezin, en zijn voorgeslacht genoten aanzien in het Oost-Brabantse Peeldorp Zeeland. Als zeventienjarige meldde de zeer studieuze Van Kilsdonk zich bij de jezuïeten aan.

Op 22 augustus 1945 werd Van Kilsdonk priester gewijd, 28 jaar, en bij jezuïeten is dat aan de jonge kant. In zijn eerste priesterjaren was hij zielzorger onder geïnterneerde ex-NSB-ers in Vught. Eigenlijk moest hij naar Rome om verder theologie te studeren en te promoveren maar Van Kilsdonk vreesde dat dat niet goed zou gaan.

Hij werd als godsdienstleraar naar het St. Ignatiuscollege in Amsterdam gestuurd, een stad die hij niet kende. In 1956 werd hij ‘studentenmoderator’, een bezigheid die hij naar zijn fysieke mogelijkheden tientallen jaren zou blijven uitoefenen.

In 1962 stichtte hij de Amsterdamse Studentenekklesia. Vanaf 1965 was pastor, dichter en liturgiemaker Huub Oosterhuis (SJ tot 1969) daar de gangmaker. Van Kilsdonk richtte zich op pastoraat, op ‘ontmoeting met jonge mensen’. Jonge mensen – mannen vooral -, met weinig of geen binding aan een kerk, of niet meer, vaak met een gecompliceerde verhouding met ‘thuis’, later met name ook homoseksuelen en in de jaren tachtig, negentig niet zelden jonge mensen bij wie aids was geconstateerd en voor wie er toen geen redding was.

Jan van Kilsdonk bezocht tot zijn 65ste zijn 'klandizie' op goed geluk, zwervend langs de studentenflats in Amsterdam en in de kroegen. Hij kon daar niet altijd zeggen wat hij wilde en vulde zijn bezoeken aan met een pastoraat van brieven – veelal lange - altijd in zo plechtig en warm Nederlands dat mensen zulke brieven deed bewaren. Het moeten er vele honderden geweest zijn. De pater werd een fenomeen, een cultfiguur. Door zijn bezoek aan kroegen waar hij graag een pilsje dronk, kreeg hij de vriendelijk bedoelde bijnaam 'Kater van Pilsdronk'.

Omdat Van Kilsdonk zo lang actief bleef waren er vele gelegenheden om afscheid van hem te nemen, verjaardagen, priesterfeesten, jubilea als studentenpastor. Telkens stroomden mensen toe.

Ook was Van Kilsdonk - naar zijn zeggen weliswaar slechtziend maar scherp horend - niet afwezig bij de jubileumbijeenkomst in de St.-Obrechtkerk, voorafgaand aan de reünie van het voormalig St-Ignatiuscollege op 22 april 2006 te Amsterdam.

In oktober 2006 plaatste de Noord-Brabantse gemeente Landerd, op het (al lang sinds 1964 zo genoemde) Van Kilsdonkplein in Zeeland een stoere, bronzen kop van de pater, vervaardigd door de beeldhouwer Dennis Coenraad. Tot de sprekers behoorden, behalve de bijna 90-jarige zelf, Huub Oosterhuis en Willem Aantjes.

Studie

Van Kilsdonk las in zijn vroege jeugd de wereldliteratuur; tot in zijn hoge ouderdom bleef hij hard studeren, op de Bijbel en andere relevante boeken. Hij hield jonge broeders in het priesterambt deze raad voor: ,,Studeer hard zodat je je nooit de mindere van je superieuren hoeft te voelen; preek en spreek nooit tot de mensen dat zij de indruk krijgen dat je meer dan mulo hebt genoten en zij jou als hun meerdere moeten zien.’’

Tot tweemaal toe bereikte Van Kilsdonk vanuit Rome een spreekverbod. De eerste keer was in 1962 toen hij voor de jaarvergadering van de Adelbertvereniging, voor rk academici en leidinggevenden, de Romeinse curie en de 'blinde gehoorzaamheid' kapittelde en pleitte voor ‘loyale oppositie’ in de kerk; de tweede keer enkele jaren later toen hij de maagdelijke geboorte van Jezus uitlegde niet als biologisch feit maar als theologische beeldspraak. Toen in 1969 Huub Oosterhuis en Ton van der Stap door de generaal van de jezuïeten de orde werden uitgezet en de Amsterdamse Studentenekklesia door de orde tot een zwervend bestaan werd veroordeeld liet men Van Kilsdonk met rust.

Jan van Kilsdonk was zeer begaafd met de tong, een diepe stem met hard en zacht, en met de pen. In tal van bladen en kranten zijn lange interviews met hem te vinden, vol treffende bons mots, weidse beeldspraak over wat hem ontroert - mensen vooral en hun verhalen. 'Op een berg in de Alpen ben ik zo uitgekeken,' zei hij eens, 'op mensen en hun verhalen, hun tragedie nooit'. Sommige van zijn preken zijn gebundeld; alle preken getuigen van eruditie, pastorale zeggingskracht, voor sommigen ook van barokke overdaad. Preken van het eerste tot het laatste woord uitgeschreven duurden niet zelden een uur, wat voor een katholieke liturgie ongebruikelijk lang is.

Begraven

Pater Van Kilsdonk was uitermate kritisch op zijn katholieke kerk maar hij gaf toe: geen kerk is beter in staat om doden te begraven. Tot op hoge leeftijd was hijzelf in die kunst zeer bedreven en dat wist hij. Mensen gestorven aan aids of die door suïcide om het leven waren gekomen (in zijn woorden: 'die het levenslicht niet meer konden beminnen') gaf hij een begrafenis als een koning.

Citaten

Tot de meest geciteerde uitspraken van Van Kilsdonk behoort deze wel: "Homoseksualiteit is geen afwijking of stoornis, maar een vondst van de Schepper".

Over psychologen: "Kennis van maten en getallen leidt nog niet tot ontdekking van het verschijnsel mens".

Over Lucas' woord tot de '72': "Neem geen geldbeurs mee, geen reiszak, geen schoeisel: dat is een heel wat hachelijker vraagstuk dan het celibaat".

Over studenten: "... in de flats, in de cafés. Duizenden verhalen heb ik aangehoord. Naast vrolijkheid en wat losheid door de drank merk je bij velen ook een lichte tristesse".

Werken

• Met het licht van jouw ogen zegen mij, Luyten, 1982
• Gezegend de Onzienlijke, Kok Agora, 1988